เรื่องโดย...ทีมข่าววิทยาศาสตร์
ดาราศาสตร์ไทยกำลังจะก้าวไปอีกขั้นด้วย “กล้องโทรทรรศน์วิทยุแห่งชาติแห่งแรก” และยังจะเป็นกล้องโทรทรรศน์วิทยุที่มีขนาดใหญ่ที่สุดในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ด้วย ซึ่งโครงสร้างพื้นฐานดาราศาสตร์ที่สำคัญนี้จะไม่เป็นเพียงเครื่องมือที่ใช้ศึกษาดวงดาวและเอกภพอันไกลโพ้น แต่ยังเป็นเครื่องมือที่ใช้กลับมาสำรวจโลกและการเปลี่ยนแปลงต่างๆ เพื่อการรับมือภัยพิบัติบนโลกที่อาจจะส่งผลกระทบต่อชีวิตของเราทุกคน ซึ่งโอกาสและความก้าวหน้าทางด้านดาราศาสตร์วิทยุนี้เกิดขึ้นได้ด้วยพระบารมีในหลวง ร.๑๐
สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวมหาวชิราลงกรณ บดินทรเทพยวรางกูร ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานพระราชานุญาต เมื่อวันที่ 26 ธ.ค.60 ให้สถาบันวิจัยดาราศาสตร์แห่งชาติ (สดร.) ดำเนินโครงการสร้าง “กล้องโทรทรรศน์วิทยุแห่งชาติ” ขนาดเส้นผ่านศูนย์กลาง 40 เมตร และ 13 เมตร ในพื้นที่จำนวน 50 ไร่ ณ ศูนย์ศึกษาการพัฒนาห้วยฮ่องไคร้อันเนื่องมาจากพระราชดำริ อำเภอดอยสะเก็ด จังหวัดเชียงใหม่ ซึ่งพื้นที่ดังกล่าวอยู่ห่างตัวเมืองเชียงใหม่ออกไปประมาณ 30 กิโลเมตร มีสภาพแวดล้อมที่เหมาะสม ห่างไกลจากแหล่งกำเนิดสัญญาณวิทยุรบกวน
“นับเป็นพระมหากรุณาธิคุณต่อ สดร. ล้นพ้นหาที่สุดมิได้” ดร.ศรัณย์ โปษยะจินดา ผู้อำนวยการสถาบันวิจัยดาราศาสตร์แห่งชาติกล่าว
การดำเนินการสร้างกล้องโทรทรรศน์วิทยุดังกล่าวนั้น อยู่ภายใต้โครงการพัฒนาเครือข่ายดาราศาสตร์วิทยุและยีออเดซี่ เพื่อส่งเสริมการพัฒนาด้านวิทยาศาสตร์พื้นฐานและเทคโนโลยีวิศวกรรมขั้นสูง ซึ่ง ดร.ศรัณย์ระบุว่า ถือเป็นโครงสร้างพื้นฐานดาราศาสตร์ที่สำคัญอีกแห่งหนึ่งของประเทศ นอกเหนือจากหอดูดาวเฉลิมพระเกียรติ 7 รอบ พระชนมพรรษา ที่ติดตั้งกล้องโทรทรรศน์สะท้อนแสง ขนาดเส้นผ่านศูนย์กลาง 2.4 เมตร ณ อุทยานแห่งชาติดอยอินทนนท์ จังหวัดเชียงใหม่
เพื่อเดินหน้าโครงการดังกล่าว ในวันที่ 16 มี.ค.61 สดร.จึงได้จัดประชุมคณะกรรมการที่ปรึกษาด้านเทคนิคระดับนานาชาติของหอดูดาววิทยุแห่งชาติ ณ สำนักงานใหญ่ สดร. อุทยานดาราศาสตร์สิรินธร จ.เชียงใหม่ โดยระดมผู้ทรงคุณวุฒิด้านดาราศาสตร์วิทยุจากทั่วโลก ร่วมหารือด้านเทคโนโลยีและพัฒนาเทคนิค เตรียมสร้างกล้องโทรทรรศน์วิทยุแห่งชาติแห่งแรกของไทย ใหญ่ที่สุดในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ มุ่งใช้ดาราศาสตร์เป็นโจทย์ยากสร้างเทคโนโลยีใหม่และพัฒนาบุคลากรไปพร้อมกัน
ในวันเดียวกันนั้นหลังจากคณะผู้ทรงคุณวุฒิจากทั่วโลกได้หารือกันแล้ว ทางคณะยังไดได้เดินทางไปดูสถานที่ติดตั้งกล้องโทรทรรศน์วิทยุแห่งชาติ ณ ศูนย์ศึกษาการพัฒนาห้วยฮ่องไคร้อันเนื่องมาจากพระราชดำริ อำเภอดอยสะเก็ด จังหวัดเชียงใหม่ ซึ่งนำคณะโดย ดร.บุษบา คราเมอร์ ผู้เชี่ยวชาญด้านดาราศาสตร์วิทยุ และมี ดร. นพดล โค้วสุวรรณ์ หัวหน้าฝ่ายวิชาการศูนย์ศึกษาการพัฒนาห้วยฮ่องไคร้ อันเนื่องมาจากพระราชดำริ ร่วมต้อนรับคณะ
คณะผู้ทรงคุณวุฒิ ผู้มีความรู้ ความเชี่ยวชาญและประสบการณ์ด้านดาราศาสตร์วิทยุจากหอดูดาวทั่วโลก ที่ สดร.เชิญมาร่วมเป็นที่ปรึกษาด้านเทคนิคระดับนานาชาติของหอดูดาววิทยุแห่งชาติ (International Technical Advisory Committee for System Integration & VLBI Development for the Thai National Radio Observatory : TNRO-ITAC) ประกอบด้วย ศาสตราจารย์ฮิเดยูกิ โคบายาชิ รองผู้อำนวยการหอดูดาวแห่งชาติญี่ปุ่น เป็นประธานคณะกรรมการที่ปรึกษาด้านเทคนิคฯ และคณะกรรมการจากหอดูดาวทั่วโลก เช่น ประเทศออสเตรเลีย อังกฤษ เยอรมนี สเปน เกาหลีใต้ จีน และเชิญมาร่วมประชุม เพื่อให้คำแนะนำ คำปรึกษา แนวทางการดำเนินงานของ สดร.
ในการประชุมครั้งนั้น สดร. ได้นำเสนอแผนดำเนินการและรายงานความคืบหน้าโครงการก่อสร้าง “กล้องโทรทรรศน์วิทยุแห่งชาติ” ขนาดเส้นผ่านศูนย์กลาง 40 เมตรจานแรกของไทยและใหญ่ที่สุดในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ อีกทั้งยังเสนอแผนความร่วมมือระหว่าง สดร. กับหอดูดาวดาราศาสตร์เซี่ยงไฮ้ (Shanghai Astronomical Observatory) ในสังกัดสภาบัณฑิตวิทยาศาสตร์จีน (Chinese Academy of Sciences: CAS) เพื่อสร้างและพัฒนากล้องโทรทรรศน์ขนาดเส้นผ่านศูนย์กลาง 13 เมตร สำหรับใช้เป็นต้นแบบวางแผนสร้างและติดตั้งเองในอนาคต โดยคณะกรรมการฯ ได้ร่วมแลกเปลี่ยนประสบการณ์ ให้คำแนะนำและเสนอแนะเทคนิคพัฒนาเทคโนโลยี เครื่องมือและอุปกรณ์ต่างๆ เพื่อรองรับการปฏิบัติงาน และติดตั้งกล้องโทรทรรศน์วิทยุแห่งชาติดังกล่าว
“ปัจจุบันยังไม่มีกล้องโทรทรรศน์วิทยุใช้งานในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ประเทศไทยตั้งอยู่ในตำแหน่งที่เป็นศูนย์กลางของภูมิภาค จึงเหมาะสมอย่างยิ่งในการติดตั้งกล้องโทรทรรศน์วิทยุขนาดใหญ่ ซึ่งกล้องโทรทรรศน์วิทยุทั้งสองจะทำงานสนับสนุนกันเพื่อใช้ในการวิจัยทางดาราศาสตร์และการเป็นสถานีเชื่อมต่อของภูมิภาคและร่วมสังเกตการณ์กับเครือข่าย VLBI ของกลุ่มประเทศเอเชียตะวันออก ทวีปออสเตรเลีย และเครือข่าย VLBI อื่นๆ ของโลก เกิดความร่วมมือกับเครือข่ายดาราศาสตร์วิทยุทั่วโลก เพื่อการพัฒนางานวิจัยทางด้านดาราศาสตร์วิทยุและทางด้านธรณีวิทยา โดยเฉพาะอย่างยิ่งการศึกษาผลการเปลี่ยนแปลงโครงสร้างของเปลือกโลกซึ่งอาจมีผลกระทบต่อการเกิดภัยพิบัติบนพื้นโลก เช่น การเกิดแผ่นดินไหว หรือสึนามิ”
การก่อสร้างกล้องโทรทรรศน์วิทยุแห่งชาตินี้ ดร.ศรัณย์ระบุว่า ยังจะก่อให้เกิดการพัฒนาเทคโนโลยีขั้นสูง ทำให้ประเทศไทยเป็นผู้นำทางด้านดาราศาสตร์วิทยุในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ยังผลให้ดาราศาสตร์ในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้เป็นที่ยอมรับในระดับสากลมากขึ้นด้วย
กล้องโทรทรรศน์วิทยุแห่งชาติ ใช้ต้นแบบและพัฒนามาจากกล้องโทรทรรศน์วิทยุเยเบส ของหอดูดาวเยเบส แห่งราชอาณาจักรสเปน
หอดูดาวดังกล่าวมีขนาดเส้นผ่านศูนย์กลาง 40 เมตร ฐานรากมีขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 16 เมตร อาคารฐานรากมีความสูงประมาณอาคาร 3 ชั้น ประกอบด้วยห้องปฏิบัติการนักดาราศาสตร์ ห้องเก็บอุปกรณ์รับสัญญาณวิทยุ ห้องรับสัญญาณ รับความถี่คลื่นวิทยุได้ถึง 100 กิกะเฮิร์ตซ์ กำหนดแผนดำเนินการระหว่างปี 2560-2563 คาดว่าจะติดตั้งแล้วเสร็จ เริ่มใช้งานประมาณปี 2564 และในอนาคต สดร.ยังมีแผนติดตั้งกล้องโทรทรรศน์วิทยุขนาดเส้นผ่านศูนย์กลาง 13 เมตร และมีแผนขยายเครือข่ายสถานีเชื่อมสัญญาณไปยังภูมิภาคอื่นทั่วประเทศ ได้แก่ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ภาคตะวันตก และภาคใต้อีกด้วย
