คุณหมอพูนพิศ อมาตยกุล เป็นราชบัณฑิตกิตติมศักดิ์ ท่านเป็นที่รู้จักกันดีในฐานะผู้เชี่ยวชาญดนตรีไทย และเป็นผู้ขับร้องเพลงไทยที่เพราะพริ้ง
เมื่ออาทิตย์ที่แล้วท่านได้มาบรรยายเรื่อง “คดีพญาระกา” ที่ราชบัณฑิตยสถาน เรื่องคดีพญาระกานี้ ผมเคยฟังท่านอาจารย์สัญญา ธรรมศักดิ์ เล่าให้ฟังเพราะเป็นเรื่องใหญ่โตถึงกับกรมหมื่นราชบุรีดิเรกฤทธิ์ ทรงลาออกจากเสนาบดีกระทรวงยุติธรรม และมีผู้พิพากษาจำนวน 28 คนลาออกจากราชการตามเสด็จด้วย เรียกว่า หมดผู้พิพากษาก็ว่าได้ ทำให้พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงกริ้วมากถึงกับเขียนชื่อผู้พิพากษาเหล่านั้นติดไว้ที่ปลายพระแท่น
คุณหมอพูนพิศนำเรื่องนี้มาเล่า เพราะหนังสือบทละครเรื่องนี้ได้หายสาบสูญไปถึง 100 กว่าปี คุณหมอได้ค้นพบต้นฉบับจากวังวรทัต ละครเรื่องนี้เป็นพระนิพนธ์ของ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์ นำเค้าโครงมาจากเรื่องของฝรั่งเศส เป็นบทละครที่จะให้คณะละครปรีดาลัยเล่นถวายพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว แต่ก็ไม่ได้เล่นเพราะเป็นเรื่องเสียก่อน
เวลานั้นมีเรื่องอื้อฉาวเกิดขึ้นคือ หม่อมพักตร์ ละครสาวปรีดาลัยของกรมพระนราฯ หนีออกจากวังที่ถนนเฟื่องนคร ไปอาศัยตามบ้านญาติและคนคุ้นเคย ทางวังได้ออกตามตัวค้นบ้านหลายแห่ง บ้านที่ถูกค้นพากันเดือดร้อนถึงถวายฎีกา ต่อมาหม่อมพักตร์ไปขอพึ่งพิงสถานีตำรวจบุปผาราม ตำรวจพยายามจะส่งกลับวัง แต่หม่อมพักตร์ไม่ยอม เจ้าพระยายมราชจึงให้เลือกไปอาศัยอยู่ที่วังวรดิศของ สมเด็จกรมหลวงดำรงราชานุภาพ กับวังของกรมหมื่นราชบุรีดิเรกฤทธิ์ หม่อมพักตร์เลือกไปอยู่ที่วังกรมหมื่นราชบุรีฯ
กรมพระนราฯ ทรงแต่งละครเสียดสีว่า ไก่ตัวเมียของพญาระกา (กรมหมื่นราชบุรีฯ ทรงประสูติปีระกา) หนีพญาระกาออกไปเที่ยวสมสู่กับไก่ตัวอื่น จนไปอยู่กับพญาเหยี่ยว ซึ่งเอาไก่ญี่ปุ่นตัวนี้ไปฝากไว้กับพญาเหยี่ยว บทละครนี้มี 4 องค์ องค์สุดท้ายมีชื่อว่า “พิพากษาสมสมัค” กรมหมื่นราชบุรีฯ ทรงทราบก็ทรงกริ้ว และเสียพระทัย จึงถวายบังคมลาออก พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงตั้งกรรมการสอบสวน พบว่า กรมพระนราฯ ทรงแต่งบทละครเสียดสีหมิ่นประมาทกรมหมื่นราชบุรีจริง จึงให้ลงโทษกักบริเวณกรมพระนราฯ
ต่อมาผู้พิพากษาที่ลาออกได้มีหนังสือขอพระราชทานอภัยโทษกลับเข้ารับราชการ ผู้พิพากษาเหล่านั้นล้วนเป็นบุคคลหัวกะทิทั้งสิ้น เช่น เจ้าพระยามหิธร (ลออ ไกรฤกษ์) และนายเทียม บุนนาค (ต่อมาได้เป็นขุนหลวงพระยาไกรสี)
ที่ผมนำเรื่องนี้มาเล่าก็เพราะดีใจที่มีการค้นพบบทละครที่หายไปถึง 100 กว่าปี นับว่าเป็นการค้นพบสมบัติเก่าแก่ของชาติ คุณหมอพูนพิศแนะนำให้มีการนำบทละครนี้มาแสดงเป็นครั้งแรกด้วย นอกจากนั้นยังเป็นเรื่องที่น่าสนใจว่าคนสมัยก่อนท่านมีความขัดแย้งกันก็นุ่มนวล มีการเสียดสีกัน โดยแต่งเป็นบทละครขึ้น
ละครปรีดาลัยนี้ ย่าของภรรยาผมเคยอยู่ในวังของกรมพระนราฯ มีละครที่แสดงโดยคนสวยๆ และละครเป็นของใหม่ในยุคนั้น เพราะกรมพระนราฯ ทรงเป็นต้นกำเนิดละครร้อง เวลานี้คนสมัยใหม่ทำละครเหมือนกันโดยเรียกว่า The Musical ส่วนละครร้องแบบโบราณได้สูญหายไป ไม่มีใครนำมาแสดงแล้ว แต่ควรจะมีการฟื้นฟู หากมีการนำเอาเรื่องพญาระกามาแสดงอีก เราก็คงได้ดูละครร้องแบบเก่า
กรมหมื่นราชบุรีฯ ทรงเป็นทั้งอาจารย์และเป็นเจ้านายของผู้พิพากษาทั้งหลาย ทรงสำเร็จการศึกษาจากมหาวิทยาลัยอ๊อกซฟอร์ด นับว่าเป็นเจ้านายพระองค์แรกๆ ที่ทรงจบการศึกษาจากประเทศอังกฤษ
คุณหมอพูนพิศ บอกว่าจะมอบต้นฉบับละครเรื่องนี้ซึ่งหลงเหลืออยู่เพียงเล่มเดียวให้กับหอสมุดแห่งชาติ ส่วนดร.สุรพล วุริฬรักษ์ ราชบัณฑิตก็อยากจะนำละครร้องเรื่องนี้ออกแสดงเป็นปฐมฤกษ์เช่นกัน
ผมก็รอคอยอยากดู เพราะเคยดูละครร้องตอนเด็กๆ ตอนอายุสัก 5-6 ขวบเห็นจะได้ ก็ 60 ปีมาแล้วครับ
เมื่ออาทิตย์ที่แล้วท่านได้มาบรรยายเรื่อง “คดีพญาระกา” ที่ราชบัณฑิตยสถาน เรื่องคดีพญาระกานี้ ผมเคยฟังท่านอาจารย์สัญญา ธรรมศักดิ์ เล่าให้ฟังเพราะเป็นเรื่องใหญ่โตถึงกับกรมหมื่นราชบุรีดิเรกฤทธิ์ ทรงลาออกจากเสนาบดีกระทรวงยุติธรรม และมีผู้พิพากษาจำนวน 28 คนลาออกจากราชการตามเสด็จด้วย เรียกว่า หมดผู้พิพากษาก็ว่าได้ ทำให้พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงกริ้วมากถึงกับเขียนชื่อผู้พิพากษาเหล่านั้นติดไว้ที่ปลายพระแท่น
คุณหมอพูนพิศนำเรื่องนี้มาเล่า เพราะหนังสือบทละครเรื่องนี้ได้หายสาบสูญไปถึง 100 กว่าปี คุณหมอได้ค้นพบต้นฉบับจากวังวรทัต ละครเรื่องนี้เป็นพระนิพนธ์ของ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์ นำเค้าโครงมาจากเรื่องของฝรั่งเศส เป็นบทละครที่จะให้คณะละครปรีดาลัยเล่นถวายพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว แต่ก็ไม่ได้เล่นเพราะเป็นเรื่องเสียก่อน
เวลานั้นมีเรื่องอื้อฉาวเกิดขึ้นคือ หม่อมพักตร์ ละครสาวปรีดาลัยของกรมพระนราฯ หนีออกจากวังที่ถนนเฟื่องนคร ไปอาศัยตามบ้านญาติและคนคุ้นเคย ทางวังได้ออกตามตัวค้นบ้านหลายแห่ง บ้านที่ถูกค้นพากันเดือดร้อนถึงถวายฎีกา ต่อมาหม่อมพักตร์ไปขอพึ่งพิงสถานีตำรวจบุปผาราม ตำรวจพยายามจะส่งกลับวัง แต่หม่อมพักตร์ไม่ยอม เจ้าพระยายมราชจึงให้เลือกไปอาศัยอยู่ที่วังวรดิศของ สมเด็จกรมหลวงดำรงราชานุภาพ กับวังของกรมหมื่นราชบุรีดิเรกฤทธิ์ หม่อมพักตร์เลือกไปอยู่ที่วังกรมหมื่นราชบุรีฯ
กรมพระนราฯ ทรงแต่งละครเสียดสีว่า ไก่ตัวเมียของพญาระกา (กรมหมื่นราชบุรีฯ ทรงประสูติปีระกา) หนีพญาระกาออกไปเที่ยวสมสู่กับไก่ตัวอื่น จนไปอยู่กับพญาเหยี่ยว ซึ่งเอาไก่ญี่ปุ่นตัวนี้ไปฝากไว้กับพญาเหยี่ยว บทละครนี้มี 4 องค์ องค์สุดท้ายมีชื่อว่า “พิพากษาสมสมัค” กรมหมื่นราชบุรีฯ ทรงทราบก็ทรงกริ้ว และเสียพระทัย จึงถวายบังคมลาออก พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงตั้งกรรมการสอบสวน พบว่า กรมพระนราฯ ทรงแต่งบทละครเสียดสีหมิ่นประมาทกรมหมื่นราชบุรีจริง จึงให้ลงโทษกักบริเวณกรมพระนราฯ
ต่อมาผู้พิพากษาที่ลาออกได้มีหนังสือขอพระราชทานอภัยโทษกลับเข้ารับราชการ ผู้พิพากษาเหล่านั้นล้วนเป็นบุคคลหัวกะทิทั้งสิ้น เช่น เจ้าพระยามหิธร (ลออ ไกรฤกษ์) และนายเทียม บุนนาค (ต่อมาได้เป็นขุนหลวงพระยาไกรสี)
ที่ผมนำเรื่องนี้มาเล่าก็เพราะดีใจที่มีการค้นพบบทละครที่หายไปถึง 100 กว่าปี นับว่าเป็นการค้นพบสมบัติเก่าแก่ของชาติ คุณหมอพูนพิศแนะนำให้มีการนำบทละครนี้มาแสดงเป็นครั้งแรกด้วย นอกจากนั้นยังเป็นเรื่องที่น่าสนใจว่าคนสมัยก่อนท่านมีความขัดแย้งกันก็นุ่มนวล มีการเสียดสีกัน โดยแต่งเป็นบทละครขึ้น
ละครปรีดาลัยนี้ ย่าของภรรยาผมเคยอยู่ในวังของกรมพระนราฯ มีละครที่แสดงโดยคนสวยๆ และละครเป็นของใหม่ในยุคนั้น เพราะกรมพระนราฯ ทรงเป็นต้นกำเนิดละครร้อง เวลานี้คนสมัยใหม่ทำละครเหมือนกันโดยเรียกว่า The Musical ส่วนละครร้องแบบโบราณได้สูญหายไป ไม่มีใครนำมาแสดงแล้ว แต่ควรจะมีการฟื้นฟู หากมีการนำเอาเรื่องพญาระกามาแสดงอีก เราก็คงได้ดูละครร้องแบบเก่า
กรมหมื่นราชบุรีฯ ทรงเป็นทั้งอาจารย์และเป็นเจ้านายของผู้พิพากษาทั้งหลาย ทรงสำเร็จการศึกษาจากมหาวิทยาลัยอ๊อกซฟอร์ด นับว่าเป็นเจ้านายพระองค์แรกๆ ที่ทรงจบการศึกษาจากประเทศอังกฤษ
คุณหมอพูนพิศ บอกว่าจะมอบต้นฉบับละครเรื่องนี้ซึ่งหลงเหลืออยู่เพียงเล่มเดียวให้กับหอสมุดแห่งชาติ ส่วนดร.สุรพล วุริฬรักษ์ ราชบัณฑิตก็อยากจะนำละครร้องเรื่องนี้ออกแสดงเป็นปฐมฤกษ์เช่นกัน
ผมก็รอคอยอยากดู เพราะเคยดูละครร้องตอนเด็กๆ ตอนอายุสัก 5-6 ขวบเห็นจะได้ ก็ 60 ปีมาแล้วครับ
