ครูฝรั่งที่เคยสอนผมตอนเด็กๆ บอกว่าเมืองไทยไม่มีวันจะได้ครูดีๆ ตราบเท่าที่เงินเดือนครูยังคงน้อยอย่างนี้ ครูที่มาเลเซียได้เงินเดือนมากกว่าครูไทยประมาณสามเท่า ส่วนครูที่อังกฤษนั้นได้เงินเดือนๆ ละแสนกว่าบาท ถ้าทำไปนานๆ สักสิบปีก็จะได้เงินเดือนประมาณสามแสนบาท
นานมาแล้วผมไปสอนหนังสือที่อเมริกา ได้เงินเดือนๆ ละ 5,500 เหรียญคือ แสนกว่าบาท ขณะนั้นอยู่เมืองไทยได้เงินเดือนๆ ละหมื่นกว่าบาท เวลานี้ดีขึ้นมากเพราะมีเงินประจำตำแหน่งเพิ่มมาอีก ทำให้อาจารย์มหาวิทยาลัยพออยู่ได้
เมื่อเร็วๆ นี้มีข่าวว่าจะมีการตั้งสถาบันฝึกครูขึ้นมาอีก แต่ได้รับการคัดค้าน สมัยเมื่อหกสิบปีมาแล้ว เรามีครูดีๆ มากกว่าสมัยนี้ เพราะคนเก่งๆ สมัครเป็นครู นอกจากนั้นครูยังเป็นอาชีพที่มีเกียรติ ผู้คนนับหน้าถือตา ครูสมัยก่อนมักจะเป็นคนสมถะจึงไม่ค่อยเป็นหนี้ ครูของผมส่วนใหญ่แต่งกายง่ายๆ ใช้ผ้าถูกๆ แต่สะอาด รีดกลีบโง้ง บางท่านก็นิยมสวมชุดสีน้ำตาลทุกวัน คล้ายๆ เครื่องแบบข้าราชการ ส่วนครูผู้หญิงก็มักสวมเสื้อขาว นุ่งผ้าสีดำหรือไม่ก็สีน้ำเงิน
เวลานี้ใครจะเรียนเป็นครูต้องใช้เวลาถึงห้าปี แต่ก็ไม่มีหลักประกันว่าจะมีความรู้ดีขึ้นกว่าเก่า เพียงแต่เพิ่มเวลาเพิ่มหน่วยกิตขึ้นเท่านั้น
คนที่เป็นครูถูกบังคับว่าต้องจบครุศาสตร์ แต่ผมพบว่าผู้ที่จบวิชาเฉพาะทาง โดยเฉพาะคณิตศาสตร์ และวิทยาศาสตร์แล้วไปเรียนวิชาครูอีกสองปี จะมีความรู้แน่นกว่าผู้ที่เรียนครุศาสตร์แล้วเน้นวิชาเฉพาะเป็นหลัก
ครูที่เก่งๆ มักอยู่ในประเทศที่ระบบการศึกษาดี เช่น อังกฤษ และนิวซีแลนด์ เป็นต้น สำหรับประเทศแถบเอเชียก็มีอินเดีย คนอินเดียเป็นอาจารย์มหาวิทยาลัยแยะ คนอินเดียที่จบคณิตศาสตร์และเศรษฐศาสตร์ได้เป็นศาสตราจารย์ในมหาวิทยาลัยมีชื่อหลายคน อาจเป็นเพราะภาษาอังกฤษดี เรียนมาในระบบอังกฤษก็เป็นได้
ผู้ซึ่งเป็นครูที่ดีนั้น สังเกตว่าจะชอบอ่านหนังสือจึงมีความรู้กว้างขวาง ไม่จำกัดอยู่เฉพาะวิชาที่ตนสอนเท่านั้น ในสมัยก่อนพระเป็นผู้รู้หนังสือ ทั้งพระฝรั่ง จีน และไทยต่างเป็นครูทั้งสิ้น พระฝรั่งนิกายเยซูอิต ตั้งโรงเรียนดีๆ มากมายและสอนเก่ง ที่บอสตันมีโรงเรียนเล็กๆ แต่คุณภาพดีมากชื่อ Boston Latin นักเรียนสัก 200 คนเท่านั้น
บางทีคุณภาพของครูก็อยู่ที่จำนวนนักเรียนด้วย ในอังกฤษจึงมีโรงเรียนขนาดเล็กมากมาย นักเรียน 100-200 คนเท่านั้น ชั้นเรียนที่มีเด็ก 7-8 คนไปถึง 10-15 คน ทำให้ครูสามารถเอาใจใส่นักเรียนได้อย่างทั่วถึง และรู้ว่าเด็กแต่ละคนมีความสามารถและความสนใจที่แตกต่างกัน ครูจึงช่วยพัฒนาศักยภาพและบุคลิกภาพของเด็กแต่ละคนได้
เมืองไทยได้เน้นการปฏิรูปการศึกษาที่เอาเด็กเป็นศูนย์กลาง ซึ่งก็ไม่เกิดผลมากนัก เพราะครูยังไม่พร้อม ที่จริงแล้วต้องมุ่งการฝึกครูเป็นหลักเสียก่อน โดยปรับปรุงหลักสูตรเสียใหม่ การประเมินผลการเรียนของเด็กไทยพบว่า เด็กไม่มีความสามารถในการวิเคราะห์ สาเหตุใหญ่น่าจะมาจากวิธีการสอนมากกว่า คือ การสอนที่เน้นการจำมากกว่าการกระตุ้นให้เด็กเกิดความสงสัย และไต่ถาม
การปรับปรุงหลักสูตรการฝึกหัดครู มีสามด้านด้วยกัน คือ ปรับปรุงเนื้อหาของหลักสูตร ปรับปรุงวิธีการสอน และปรับปรุงอุปกรณ์การสอน ที่ยากที่สุดก็คือ วิชาการสอนซึ่งคณะครุศาสตร์ต้องปลูกฝังให้ครูติดเป็นนิสัย วิธีการสอนสมัยใหม่เน้นการให้เด็กได้มีส่วนร่วม ดังนั้นครูจึงต้องตั้งคำถาม วิธีการสอนไม่ให้เด็กง่วงก็คือ การที่ครูเดินไปทั่วๆ ห้อง แทนที่จะยืนอยู่หน้าชั้นแล้วเขียนกระดานอย่างเดียว
สิ่งที่ยังไม่มีในหลักสูตรก็คือ การสอนวิธีคิด และทักษะอื่นๆ ที่เกี่ยวข้อง เวลานี้มีหลายโรงเรียนที่นำเอา Mindmapping และทักษะการคิดต่างๆ ไปใช้นับว่าเป็นประโยชน์ โดยเฉพาะ Mindmapping ซึ่งเด็กจะต้องคิดหาคำหลักมาสรุปความคิดรวบยอด และเรียนรู้ที่จะเชื่อมโยงความคิดของประเด็นที่เกี่ยวข้องกัน ในหลักสูตรครุศาสตร์ ควรมีการสอนทักษะการคิดในทุกชั้นปี อย่างน้อยก็มีหนึ่งวิชาในแต่ละชั้นปี
การปรับปรุงเนื้อหาของหลักสูตร ควรจัดให้ภาคทฤษฎีกับภาคปฏิบัติมีสัดส่วนพอๆ กัน เพราะการทำจะช่วยให้เด็กได้เรียนรู้ด้วยตนเอง นอกจากนั้นกิจกรรมต่างๆ นอกห้องเรียนก็เป็นการช่วยให้เด็กได้หูตากว้างขวางยิ่งขึ้น
ในมหาวิทยาลัยเกือบทุกแห่ง เริ่มมีวิชาสหกิจศึกษาคือ เปิดโอกาสให้เด็กได้ไปทำงาน อย่างน้อยก็ในภาคฤดูร้อน นักศึกษาได้ฝึกงาน และปฏิบัติงานจริง
การจะปฏิรูปครูโดยแก้ที่โครงสร้างการบริหารงานไม่น่าจะเป็นหนทางที่ดี น่าจะมีการระดมความคิดจากครู และนักเรียนร่วมกัน โดยเฉพาะจากนักเรียนที่เรียนไม่เก่ง มีครูคนหนึ่งสอนเด็กได้ดีมาก ทั้งๆ ที่ไม่เคยเรียนวิชาครูมาก่อน ครูคนนี้บอกว่าน่าจะเป็นเพราะตอนเด็กๆ เธอเรียนไม่เก่ง จึงเข้าใจเด็กได้ดี
การศึกษาเป็นเรื่องใหญ่ ต้องอดทน ต้องใช้เวลานานที่สำคัญก็คือ ผู้ที่ต้องปรับปรุงตนเองกระจัดกระจายกันอยู่นับแสนๆ คน และครูเป็นใหญ่ที่สุดในชั้นเรียน การปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการสอนจึงไม่ใช่เรื่องง่ายๆ
แต่ถึงอย่างไร เราก็ต้องพยายาม แต่ต้องไม่ลืมว่า นอกจากการปรับปรุงหลักสูตร วิธีการสอน และอุปกรณ์แล้วก็จะต้องเพิ่มเงินเดือน และสวัสดิการให้แก่ครูด้วย
ผมหวังว่าสักวันหนึ่ง ครูจะมีเงินเดือนดีๆ และการศึกษาไทยก็จะดีกว่านี้ เพราะการปรับปรุงหลายๆ ด้านพร้อมๆ กันไป
นานมาแล้วผมไปสอนหนังสือที่อเมริกา ได้เงินเดือนๆ ละ 5,500 เหรียญคือ แสนกว่าบาท ขณะนั้นอยู่เมืองไทยได้เงินเดือนๆ ละหมื่นกว่าบาท เวลานี้ดีขึ้นมากเพราะมีเงินประจำตำแหน่งเพิ่มมาอีก ทำให้อาจารย์มหาวิทยาลัยพออยู่ได้
เมื่อเร็วๆ นี้มีข่าวว่าจะมีการตั้งสถาบันฝึกครูขึ้นมาอีก แต่ได้รับการคัดค้าน สมัยเมื่อหกสิบปีมาแล้ว เรามีครูดีๆ มากกว่าสมัยนี้ เพราะคนเก่งๆ สมัครเป็นครู นอกจากนั้นครูยังเป็นอาชีพที่มีเกียรติ ผู้คนนับหน้าถือตา ครูสมัยก่อนมักจะเป็นคนสมถะจึงไม่ค่อยเป็นหนี้ ครูของผมส่วนใหญ่แต่งกายง่ายๆ ใช้ผ้าถูกๆ แต่สะอาด รีดกลีบโง้ง บางท่านก็นิยมสวมชุดสีน้ำตาลทุกวัน คล้ายๆ เครื่องแบบข้าราชการ ส่วนครูผู้หญิงก็มักสวมเสื้อขาว นุ่งผ้าสีดำหรือไม่ก็สีน้ำเงิน
เวลานี้ใครจะเรียนเป็นครูต้องใช้เวลาถึงห้าปี แต่ก็ไม่มีหลักประกันว่าจะมีความรู้ดีขึ้นกว่าเก่า เพียงแต่เพิ่มเวลาเพิ่มหน่วยกิตขึ้นเท่านั้น
คนที่เป็นครูถูกบังคับว่าต้องจบครุศาสตร์ แต่ผมพบว่าผู้ที่จบวิชาเฉพาะทาง โดยเฉพาะคณิตศาสตร์ และวิทยาศาสตร์แล้วไปเรียนวิชาครูอีกสองปี จะมีความรู้แน่นกว่าผู้ที่เรียนครุศาสตร์แล้วเน้นวิชาเฉพาะเป็นหลัก
ครูที่เก่งๆ มักอยู่ในประเทศที่ระบบการศึกษาดี เช่น อังกฤษ และนิวซีแลนด์ เป็นต้น สำหรับประเทศแถบเอเชียก็มีอินเดีย คนอินเดียเป็นอาจารย์มหาวิทยาลัยแยะ คนอินเดียที่จบคณิตศาสตร์และเศรษฐศาสตร์ได้เป็นศาสตราจารย์ในมหาวิทยาลัยมีชื่อหลายคน อาจเป็นเพราะภาษาอังกฤษดี เรียนมาในระบบอังกฤษก็เป็นได้
ผู้ซึ่งเป็นครูที่ดีนั้น สังเกตว่าจะชอบอ่านหนังสือจึงมีความรู้กว้างขวาง ไม่จำกัดอยู่เฉพาะวิชาที่ตนสอนเท่านั้น ในสมัยก่อนพระเป็นผู้รู้หนังสือ ทั้งพระฝรั่ง จีน และไทยต่างเป็นครูทั้งสิ้น พระฝรั่งนิกายเยซูอิต ตั้งโรงเรียนดีๆ มากมายและสอนเก่ง ที่บอสตันมีโรงเรียนเล็กๆ แต่คุณภาพดีมากชื่อ Boston Latin นักเรียนสัก 200 คนเท่านั้น
บางทีคุณภาพของครูก็อยู่ที่จำนวนนักเรียนด้วย ในอังกฤษจึงมีโรงเรียนขนาดเล็กมากมาย นักเรียน 100-200 คนเท่านั้น ชั้นเรียนที่มีเด็ก 7-8 คนไปถึง 10-15 คน ทำให้ครูสามารถเอาใจใส่นักเรียนได้อย่างทั่วถึง และรู้ว่าเด็กแต่ละคนมีความสามารถและความสนใจที่แตกต่างกัน ครูจึงช่วยพัฒนาศักยภาพและบุคลิกภาพของเด็กแต่ละคนได้
เมืองไทยได้เน้นการปฏิรูปการศึกษาที่เอาเด็กเป็นศูนย์กลาง ซึ่งก็ไม่เกิดผลมากนัก เพราะครูยังไม่พร้อม ที่จริงแล้วต้องมุ่งการฝึกครูเป็นหลักเสียก่อน โดยปรับปรุงหลักสูตรเสียใหม่ การประเมินผลการเรียนของเด็กไทยพบว่า เด็กไม่มีความสามารถในการวิเคราะห์ สาเหตุใหญ่น่าจะมาจากวิธีการสอนมากกว่า คือ การสอนที่เน้นการจำมากกว่าการกระตุ้นให้เด็กเกิดความสงสัย และไต่ถาม
การปรับปรุงหลักสูตรการฝึกหัดครู มีสามด้านด้วยกัน คือ ปรับปรุงเนื้อหาของหลักสูตร ปรับปรุงวิธีการสอน และปรับปรุงอุปกรณ์การสอน ที่ยากที่สุดก็คือ วิชาการสอนซึ่งคณะครุศาสตร์ต้องปลูกฝังให้ครูติดเป็นนิสัย วิธีการสอนสมัยใหม่เน้นการให้เด็กได้มีส่วนร่วม ดังนั้นครูจึงต้องตั้งคำถาม วิธีการสอนไม่ให้เด็กง่วงก็คือ การที่ครูเดินไปทั่วๆ ห้อง แทนที่จะยืนอยู่หน้าชั้นแล้วเขียนกระดานอย่างเดียว
สิ่งที่ยังไม่มีในหลักสูตรก็คือ การสอนวิธีคิด และทักษะอื่นๆ ที่เกี่ยวข้อง เวลานี้มีหลายโรงเรียนที่นำเอา Mindmapping และทักษะการคิดต่างๆ ไปใช้นับว่าเป็นประโยชน์ โดยเฉพาะ Mindmapping ซึ่งเด็กจะต้องคิดหาคำหลักมาสรุปความคิดรวบยอด และเรียนรู้ที่จะเชื่อมโยงความคิดของประเด็นที่เกี่ยวข้องกัน ในหลักสูตรครุศาสตร์ ควรมีการสอนทักษะการคิดในทุกชั้นปี อย่างน้อยก็มีหนึ่งวิชาในแต่ละชั้นปี
การปรับปรุงเนื้อหาของหลักสูตร ควรจัดให้ภาคทฤษฎีกับภาคปฏิบัติมีสัดส่วนพอๆ กัน เพราะการทำจะช่วยให้เด็กได้เรียนรู้ด้วยตนเอง นอกจากนั้นกิจกรรมต่างๆ นอกห้องเรียนก็เป็นการช่วยให้เด็กได้หูตากว้างขวางยิ่งขึ้น
ในมหาวิทยาลัยเกือบทุกแห่ง เริ่มมีวิชาสหกิจศึกษาคือ เปิดโอกาสให้เด็กได้ไปทำงาน อย่างน้อยก็ในภาคฤดูร้อน นักศึกษาได้ฝึกงาน และปฏิบัติงานจริง
การจะปฏิรูปครูโดยแก้ที่โครงสร้างการบริหารงานไม่น่าจะเป็นหนทางที่ดี น่าจะมีการระดมความคิดจากครู และนักเรียนร่วมกัน โดยเฉพาะจากนักเรียนที่เรียนไม่เก่ง มีครูคนหนึ่งสอนเด็กได้ดีมาก ทั้งๆ ที่ไม่เคยเรียนวิชาครูมาก่อน ครูคนนี้บอกว่าน่าจะเป็นเพราะตอนเด็กๆ เธอเรียนไม่เก่ง จึงเข้าใจเด็กได้ดี
การศึกษาเป็นเรื่องใหญ่ ต้องอดทน ต้องใช้เวลานานที่สำคัญก็คือ ผู้ที่ต้องปรับปรุงตนเองกระจัดกระจายกันอยู่นับแสนๆ คน และครูเป็นใหญ่ที่สุดในชั้นเรียน การปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการสอนจึงไม่ใช่เรื่องง่ายๆ
แต่ถึงอย่างไร เราก็ต้องพยายาม แต่ต้องไม่ลืมว่า นอกจากการปรับปรุงหลักสูตร วิธีการสอน และอุปกรณ์แล้วก็จะต้องเพิ่มเงินเดือน และสวัสดิการให้แก่ครูด้วย
ผมหวังว่าสักวันหนึ่ง ครูจะมีเงินเดือนดีๆ และการศึกษาไทยก็จะดีกว่านี้ เพราะการปรับปรุงหลายๆ ด้านพร้อมๆ กันไป
