ในทุกๆ ปี ในช่วงประมาณวันที่ 22 หรือ 23 กันยายน ถือได้ว่าเป็น “วันศารทวิษุวัต” หนึ่งในปรากฏการณ์สำคัญที่เกี่ยวข้องกับการขึ้น – ตกของดวงอาทิตย์ ในวันดังกล่าวดวงอาทิตย์จะขึ้นทางทิศตะวันออก และตกทางทิศตะวันตกพอดี ทำให้ช่วงเวลากลางวันและกลางคืนยาวเท่ากัน ถือเป็นวันเปลี่ยนฤดูกาลเข้าสู่ฤดูใบไม้ร่วงของประเทศทางซีกโลกเหนือ และเปลี่ยนสู่ฤดูใบไม้ผลิของประเทศในซีกโลกใต้
“ศารทวิษุวัต” (สาด-ทะ-วิ-สุ-วัด) (Autumnal Equinox) คำว่า “Equinox” มีรากศัพท์มาจากภาษาละติน 2 คำ คือ Aequus แปลว่า เท่ากัน และ Nox แปลว่า กลางคืน ดังนั้น Equinox หมายถึงวันที่กลางวันและกลางคืนยาวเท่ากัน ซึ่งตรงกับคำว่า “วิษุวัต” แปลว่า “จุดราตรีเสมอภาค”
เหตุที่ทำให้ในวันนี้มีช่วงเวลากลางวันและกลางคืนยาวเท่ากัน เนื่องจากในแต่ละวันดวงอาทิตย์จะปรากฏอยู่ตำแหน่งที่ต่างกัน เปลี่ยนตำแหน่งไปประมาณวันละ 1 องศา ตั้งแต่เดือนมิถุนายนเป็นต้นมา ดวงอาทิตย์ค่อยๆ เคลื่อนที่จากจุดเหนือสุดลงมาทางใต้ เมื่อดวงอาทิตย์เคลื่อนมา ณ ตำแหน่งตั้งฉากกับเส้นศูนย์สูตรของโลก จะเห็นดวงอาทิตย์ขึ้นจากขอบฟ้าทางทิศตะวันออกและตกลับขอบฟ้าทางทิศตะวันตกพอดี
เนื่องจากแกนโลกเอียงทำมุม 23.5 องศา กับแนวตั้งฉากกับระนาบโคจรของโลกรอบดวงอาทิตย์ ทำให้พื้นที่ต่างๆ ทั่วโลกได้รับแสงอาทิตย์ในปริมาณไม่เท่ากัน ส่งผลให้มีอุณหภูมิต่างกัน รวมถึงระยะเวลากลางวันและกลางคืนก็ต่างกันด้วย เหตุนี้ทำให้เกิดฤดูกาลขึ้นบนโลกนั่นเอง จะสังเกตได้ว่าในฤดูร้อนดวงอาทิตย์จะขึ้นเร็วและตกช้า เวลากลางวันจะยาวกว่ากลางคืน แตกต่างกับฤดูหนาวที่ดวงอาทิตย์จะขึ้นช้าและตกเร็ว เวลากลางคืนจะยาวนานกว่ากลางวัน
สำหรับวันศารทวิษุวัต ถือได้ว่าเป็นวันที่กลางวันและกลางคืนยาวเท่ากันครั้งที่ 2 ของปี โดยก่อนหน้านี้จะเป็น “วันวสันตวิษุวัต” คือช่วง วันที่ 21 มีนาคม ของทุกๆ ปี หลังจากวันนี้ องศาระนาบโคจรของโลกรอบดวงอาทิตย์ ก็จะเปลี่ยนขึ้นไปทางทิศเหนือ เมื่อดวงอาทิตย์ขึ้นทางทิศตะวันออกเฉียงไปทางเหนือมากที่สุด ก็จะคือวัน “วันครีษมายัน” ตรงกับวันที่ 21 มิถุนายน ที่ช่วงเวลากลางวันยาวที่สุดในรอบปี สำหรับประเทศทางซีกโลกเหนือ ส่วนประเทศทางซีกโลกใต้ช่วงกลางวันจะสั้นที่สุดในรอบปี
หลังจากนั้นองศาของดวงอาทิตย์ก็จะเปลี่ยนทิศกลับลงมาทางทิศใต้ ตามระนาบโคจรของโลกรอบดวงอาทิตย์ เมื่อกลับมาถึงตำแหน่งตั้งฉากกับเส้นศูนย์สูตรของโลกอีกครั้ง ดวงอาทิตย์จะขึ้นทางทิศตะวันออกและตกทางทิศตะวันตกพอดีที่จุดเดิม คือวัน “วันศารทวิษุวัต” และเริ่มเปลี่ยนองศาไปทางทิศใต้เรื่อยๆ จนไปถึงจุด วันที่ดวงอาทิตย์ขึ้นทางทิศตะวันออกเฉียงไปทางใต้มากที่สุด และตกทางทิศตะวันตกเฉียงไปทางใต้มากที่สุด จะคือวัน “วันเหมายัน” 22 ธันวาคม ที่ช่วงเวลากลางวันสั้นที่สุดและกลางคืนยาวที่สุดในรอบปี สำหรับประเทศทางซีกโลกเหนือ นับเป็นวันที่ย่างเข้าสู่ฤดูหนาว ส่วนประเทศทางซีกโลกใต้ ช่วงกลางวันจะยาวที่สุดในรอบปี นับเป็นวันที่ย่างเข้าสู่ฤดูร้อน
อ้างอิงข้อมูลจาก : สถาบันวิจัยดาราศาสตร์แห่งชาติ NARIT
