นิทานญี่ปุ่นเรื่องหนึ่งกล่าวถึงความสัมพันธ์ระหว่างนกกระเรียนกับคนว่า ที่หมู่บ้านแห่งหนึ่ง ซึ่งตั้งอยู่ทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือของเกาะญี่ปุ่น มีชายหนุ่มฐานะยากจนคนหนึ่งซึ่งกำพร้าบิดามารดาตั้งแต่เด็ก และได้ทำมาหาเลี้ยงชีพโดยการตัดไม้ในป่าไปขาย วันหนึ่งขณะตัดไม้ เขาได้เห็นนกกระเรียนขนขาวถลาตกลงมาฟุบแทบเท้า เมื่อเขาอุ้มนกขึ้นมาก็เห็นธนูดอกหนึ่งปักอยู่ที่ปีก จึงดึงธนูออกแล้วอุ้มนกไปที่ลำธารที่อยู่ไม่ไกลนัก หลังจากได้เอาน้ำเย็นลูบตัวจนนกแข็งแรงแล้ว นกก็กระพือปีกบินขึ้นฟ้า และบินวนเป็นวงกลมเหนือศีรษะชายหนุ่มคนนั้นหลายรอบ แล้วก็บินลับสายตาไป
เมื่อชายหนุ่มกลับมาตัดไม้ต่อ เขารู้สึกทันทีว่า ขวานที่เคยหนักอึ้งกลับเบาอย่างแทบไม่น่าเชื่อ จากนั้นอีกไม่นานมีฝนตกหนัก เขาจึงเดินกลับบ้านในความมืดและรู้สึกเหงาจนอยากมีใครสักคนคอยอยู่ที่บ้าน เมื่อเดินใกล้จะถึงบ้าน เขาแทบไม่เชื่อสายตาตนเองที่เห็นแสงไฟในบ้าน จึงคิดว่าตนคงมาผิดบ้านแน่ๆ แต่เมื่อเปิดประตูก็ได้เห็นหญิงสาวสวยที่สุดเท่าที่เคยเห็นยืนอยู่ในบ้านพร้อมเอ่ยเสียงทักทายว่า ตัวคุณเปียกโชก และคงรู้สึกหนาว เขาจึงคิดว่า หญิงสาวคนนั้นคงเข้าใจผิดว่า เขาเป็นสามีเธอแน่ๆ แต่เมื่อเขามองไปรอบๆ ก็พบว่า นี่คือบ้านของเขาจริงๆ แต่เป็นบ้านที่สะอาด ได้รับการปัดกวาดจนสะอาดและข้าวของต่างๆ ก็ได้รับการจัดใหม่จนเป็นระเบียบ นอกจากนี้ที่บนเตาก็มีซุบที่กำลังเดือดอยู่ หญิงสาวยิ้มเมื่อเห็นชายหนุ่มแสดงท่าทีงง เธอจึงเอ่ยปากขออนุญาตอยู่บ้านด้วยในฐานะภรรยา แต่เขาตอบว่า ไม่ได้ เพราะเขายากจนและไม่มีเงินหมั้น ซึ่งหญิงสาวก็ตอบว่า เงินไม่มีความหมายใดๆ สำหรับเธอ และเธอขออาศัยอยู่ด้วย เพราะตัวเธอเองก็กำพร้าบิดามารดาเช่นกันอีกทั้งเธอก็ไม่มีบ้านด้วย ชายหนุ่มรู้สึกดีใจมากที่มีภรรยาสวยมาอยู่เป็นเพื่อน
วันหนึ่งภรรยาได้ขอให้สามีทำหูก เพื่อเธอจะได้ใช้ทอผ้าหารายได้ เขาจึงตัดไม้มาทำหูกให้เธอ และได้สร้างกระท่อมหลังเล็กๆ ให้เธอนั่งทอผ้าด้วย แต่เธอก็ให้สามีสัญญาว่า เขาจะต้องไม่แอบดูเธอทอผ้าตลอดเวลา 7 วัน และ 7 คืน จนเธอทอผ้าเสร็จ
เมื่อเวลาผ่านไปครบสัปดาห์ ประตูกระท่อมเล็กก็เปิดออก เขาเห็นภรรยานำผ้าที่เธอทอมาให้สามีดู ผ้านั้นมีลวดลายสวยมาก แต่ในขณะเดียวกัน สามีก็เห็นว่า ภรรยาซูบผอมไปเล็กน้อย ภรรยาจึงบอกให้สามีนำผ้าไปขาย และเธอก็บอกต่อว่า เมื่อสามีนำผ้าไปขายเธอก็จะทอเพิ่ม และถ้าสามีกลับบ้านก่อนที่เธอจะทอผ้าเสร็จ สามีต้องไม่แอบดูเธอทอผ้า สามีก็ให้คำมั่นสัญญา และออกเดินทางข้ามภูเขาหลายลูก จนกระทั่งถึงเมืองใหญ่ ชาวเมืองรู้สึกตื่นเต้นมากที่เห็นผ้าสวยจึงบอกชายผู้สามีว่า ผ้านี้ทอด้วยขนนกกระเรียน ชาวเมืองจึงซื้อผ้าด้วยราคาที่สูงมากและบอกว่า ถ้าเขามีผ้าชนิดนี้อีกก็จะซื้อหมด ชายหนุ่มเดินกลับบ้านอย่างลิงโลดใจ ขณะใกล้ถึงบ้าน เขาได้เสียงหูกทอผ้าสะท้อนก้องในหุบเขา เขาจึงรู้ว่า ภรรยาผู้แสนดียังทอผ้าไม่เสร็จ ในขณะเดียวกันเขาก็รู้สึกแปลกใจที่ไม่เห็นภรรยาขนเส้นไหมใดๆ เข้าไปในกระท่อมเล็กเลย และเธอใช้อะไรกันแน่ทอผ้า เขาครุ่นคิดเรื่องนี้ตลอดเวลา จนกระทั่งถึงบ้าน ความสงสัยก็ยังไม่หมดไป เมื่อเขาเห็นภรรยาซูบผอมหลังจากทอผ้าเสร็จ เขาจึงคิดให้ภรรยาหยุดทอ ดังนั้นเขาจึงเดินไปที่กระท่อมเล็กแต่เมื่อนึกถึงคำสัญญาที่ให้ไว้แก่ภรรยา เขาก็มิกล้าเปิดประตูดูเธอ แต่ความอยากรู้และความสงสารทำให้เขาหักห้ามใจไม่ได้ จึงแอบดูที่ประตู ทันใดนั้นหัวใจเขาแทบหยุดเต้น เพราะไม่เห็นภรรยา แต่กลับเห็นนกกระเรียนจะงอยปากยาวกำลังดึงขนออกจากปีก และอกแล้ววางลงบนหูกเพื่อทอเป็นผ้า ชายหนุ่มเหงื่อแตกเดินโซเซกลับบ้านใหญ่แล้วเป็นลมหมดสติไป
เมื่อฟื้นขึ้นมาก็เป็นเวลาค่ำแล้ว และเขาเห็นภรรยาหน้าตาซีดและร่างกายเธอผอมกว่าเดิมมากในมือเธอมีผ้าที่ทอด้วยขนนกกระเรียน และเธอบอกเขาว่า เธอคือนกกระเรียนตัวที่เขาเคยช่วยชีวิตไว้ และเมื่อสามีรู้ความจริงแล้ว เธอก็มิอาจอาศัยอยู่กับเขาได้อีก นอกจากนี้เธอก็รู้สึกเสียใจมากที่ไม่มีเวลาทอผ้าให้เขาเอาไปขายได้อีก เมื่อกล่าวเสร็จเธอก็กลายร่างเป็นนกกระเรียนต่อหน้าต่อตาเขาแล้วบินออกประตูขึ้นฟ้าและบินวนเวียนเหนือบ้าน พร้อมส่งเสียงว่า ลาก่อน ลาก่อน ลาก่อน จากนั้นก็บินหายลับไปในท้องฟ้าที่มืดสนิท
นี่คือเทพนิยายเรื่อง นกกระเรียนของชาวญี่ปุ่น ซึ่งเป็นนกที่คนญี่ปุ่นใช้เป็นสัญลักษณ์ของชาติ เหมือนดวงอาทิตย์ และดอกเบญจมาศ เพราะมันเป็นนกที่สวยที่สุดชนิดหนึ่ง และคู่สมรสนิยมใช้นกชนิดนี้แสดงการมีความสุขกันชั่วนิจนิรันดร ทั้งนี้เพราะกระเรียนมีรักเดียว ถึงแม้คู่ของมันจะตายมันก็ไม่หาคู่ใหม่ มันจึงเป็นสัญลักษณ์ของความซื่อสัตย์ ด้วยเหตุนี้กิโมโนแต่งงานของชาวญี่ปุ่นจึงมักมีลวดลายปักเป็นรูปนกกระเรียน นอกจากนี้คนญี่ปุ่นยังใช้กระเรียนแทนสัญลักษณ์ความมีโชคดีด้วย (ยังมีต่อ)
สุทัศน์ ยกส้าน ผู้เชี่ยวชาญพิเศษ สสวท
