Henri Emile Benoit, Matisse เกิดเมื่อวันที่ 31 ธันวาคม พ.ศ. 2412 (รัชสมัยพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว) ที่เมือง Le Cateau Cambresis ซึ่งตั้งอยู่ทางเหนือของฝรั่งเศส Matisse ได้รับการศึกษาขั้นต้นที่โรงเรียน St. Quentin ในวัยเด็กเคยตั้งใจว่า เมื่อเติบใหญ่จะใช้ชีวิตเป็นนักกฎหมาย แต่เมื่อได้ลองวาดภาพ Matisse วัย 21 ปี รู้สึกหลงใหล ดื่มด่ำ และชื่นชมศิลปะด้านนี้มาก จนตัดสินใจทิ้งความตั้งใจที่จะเป็นนักกฎหมายทันทีและได้ไปสมัครเรียนศิลปะที่ Academe Julian จากนั้นก็ย้ายไปเรียนต่อที่ Ecole des Beaux - Arts กับ Gustave Moreau ผู้มีความคิดว่า ภาพที่แสดงอารมณ์ยิ่งใหญ่กว่าภาพที่เป็นตัวแทนของจริง ซึ่งความคิดเช่นนี้ประทับใจ Matisse มาก เขาจึงเริ่มใช้สีที่จัดจ้านรุนแรงในการวาดภาพที่แสดงออกซึ่งอารมณ์ โดยให้สีที่เจิดจ้านี้ตัดกันอย่างเร่าร้อน และในบางครั้ง Matisse ก็ใช้สีที่ผิดปกติ เช่น ให้ต้นไม้มีสีแดงสด หรือหน้าคนเป็นสีชมพู และท้องฟ้ามีสีม่วง เป็นต้น เอกลักษณ์ที่โดดเด่นอีกประการหนึ่งของภาพจากโดย Matisse คือ ภาพมีรูปทรงหยาบ และบิดเบี้ยวตามสัญชาตญาณเสรีใน 2 มิติ โดยไม่เน้นรายละเอียดใดๆ แต่เน้นความนึกคิดให้คนดูภาพไม่ต้องกังวลว่า ภาพที่เห็นเหมือนภาพอื่นๆ หรือไม่ ดังนั้น ภาพของ Matisse จึงไม่มี perspective และมีลักษณะคล้ายรูปตัดที่มีสีสะดุดตาคล้ายๆ ภาพของ van Gogh, Gaugin และ Cezanne
สไตล์การวาดภาพเช่นนี้ได้ทำให้วงการศิลปะในฝรั่งเศสสั่นสะเทือน จน Delacroix เรียกรูปแบบการวาดภาพลักษณะนี้ว่า Fauvism ซึ่งมาจากคำ Fauvisme ในภาษาฝรั่งเศสที่แปลว่า สัตว์ป่า, สืบเนื่องจาก Fauvism ไม่ใช่ภาพเหมือน แต่เป็นภาพที่เน้นสี และลายเส้นซึ่งแสดงอารมณ์อิสระคล้ายสัตว์
เมื่ออายุได้ 28 ปี Matisse ได้รับเลือกเป็นภาคีสมาชิกของ Societe Nationale จากการสร้างผลงานศิลปะที่ทำให้คนธรรมดาสามัญรู้สึกซาบซึ้งในความหมายของภาพ ถึงแม้ภาพที่ Matisse วาดส่วนใหญ่จะเป็นภาพผู้หญิง และภาพนิ่ง ที่เรียบง่าย แต่ลักษณะที่ง่ายนี้ก็ดูเด่น และองค์ประกอบต่างๆ ในภาพดูกลมกลืนกันอย่างเป็นเอกภาพ
ในด้านชีวิตส่วนตัว โลกเห็น Matisse เป็นคนที่รักครอบครัวมาก เมื่อเปรียบเทียบกับจิตรกรคนอื่น ๆ และความสุขในชีวิตครอบครัวก็ได้แสดงออกในรูปของความนิ่งสงบของภาพวาด แต่เมื่อ 5 ปีก่อนที่ Matisse จะเสียชีวิต เขาได้กล่าวว่า ถ้าชีวิตจริงของผมถูกคนนำไปเขียนทุกคนจะประหลาดใจ
มาบัดนี้ Hilary Spurling ได้เรียบเรียงหนังสือชื่อ Matisse the Master - A Life of Henri Matisse : The Conquest of Colour 1909 - 1934 ซึ่งออกวางจำหน่ายแล้ว หนังสือนี้จัดพิมพ์โดย Hamish Hamilton มีความหนา 512 หน้า และเล่มที่ 2 ชื่อ The Unknown Matisse : Man of the North ปี 1869 - 1908 หนังสือนี้กล่าวถึงบุรุษผู้เริ่มหยิบแปรงระบายสีเมื่ออายุ 20 ปี และทิ้งอาชีพกฎหมายเพื่อเป็นจิตรกร ซึ่งทำให้บิดาโกรธเคืองมาก จนแทบตัดออกจากกองมรดก
Hilary ได้ใช้เวลานาน 15 ปี ในการค้นคว้า ศึกษาประวัติของ Matisse โดยได้อ่านจดหมายส่วนตัวที่ Matisse เขียน (Matisse เขียนจดหมายวันละ 2 ฉบับ จึงสามารถนับได้ว่าเป็นคนที่เขียนจดหมายมากที่สุดคนหนึ่งของคริสต์ศตวรรษที่ 20) ได้สัมภาษณ์ญาติและเพื่อนของ Matisse รวมถึงคนที่วิพากษ์วิจารณ์ Matisse อย่างรุนแรงและได้พบว่า
เมื่อ Matisse อายุ 41 ปี เขาเกือบเสียสติเมื่อผู้คนวิพากษ์วิจารณ์ภาพ The Dance ที่เขาวาด ซึ่งต้องใช้เวลาวาดนาน 2 ปี และผู้จ้างวาด คือ นักอุตสาหกรรมชาวรัสเซีย ชื่อ Sergei Schukin ว่าน่าเกลียดและป่าเถื่อน และเมื่อก๊อบปี้ของภาพ The Dance ถูกนำออกแสดงที่อเมริกา คนดูที่ชอบงาน cubism ได้เผาภาพของ Matisse ภาพนี้จนเสียหาย เหตุการณ์เหล่านี้ทำให้ Schukin ตัดสินใจไม่ซื้อภาพ The Dance ทั้งๆ ที่เคยซื้อภาพที่ Matisse วาดทุกภาพ เพราะคนทั้ง 2 เป็นเพื่อนกันมาตั้งแต่เด็ก และเติบโตในเมืองที่มีอุตสาหกรรมผ้าทอเหมือนกัน การคลุกคลีกับลายผ้า และสีผ้า ทำให้ Matisse สามารถถ่ายทอดสีและลายของผ้าออกมาเป็นภาพได้ในเวลาต่อมา
ทั้งๆ ที่ Matisse ทำตัวเสมือนนักพรต แต่ภาพวาดผู้หญิงเปลือยของเขาก็แสดงอารมณ์เพศที่เร้าอารมณ์ซึ่ง Matisse ได้วาดภาพทำนองนี้ไว้มากมาย การใช้เพื่อนร่วมงานเป็นนางแบบในบางโอกาส การมีจิตใจมุ่งมั่น และทุ่มเทเวลาวาดภาพ ทำให้ภาพที่ Matisse วาดดูสวย ทั้งๆ ที่ในขณะนั้นชีวิตและใจคนวาดวุ่นวาย นี่เป็นเหตุผลหนึ่งที่ Hilary คิดว่า เพราะชีวิตจริงของ Matisse ว้าวุ่น และเขาอยากมีชีวิตที่สงบ ภาพที่วาดจึงเป็นเหมือนฝันที่เขาปรารถนาให้เป็นจริง
เหตุการณ์ว้าวุ่นในชีวิตของ Matisse เกิดขึ้นเมื่อเขาบอกภรรยาว่า เขารักศิลปะมากที่สุด และมากยิ่งกว่าเธอเสียอีก ในตอนแรกภรรยา Amilie ไม่เชื่อ แต่เมื่อเธอให้กำเนิดลูกคนแรก ความรักที่ Matisse มีต่อ Amilie ก็หมดอย่างทันทีทันใด และ Matisse ได้ทุ่มเททุกสิ่งทุกอย่างให้ศิลปะ จนทำให้เขาไม่สามารถเป็นสามีที่ดีได้อีกต่อไป เมื่อถึงปี 2482 Amilie ได้ขอหย่า Matisse และขอแบ่งภาพที่เขาวาดด้วย
จากนั้นครอบครัวของ Matisse ก็กระจัดกระจาย ทั้ง Amilie และลูก ๆ พากันไปเป็นมิตรกับพวกนาซีเยอรมัน จนในที่สุดก็ถูกจำคุก ส่วน Pierre บุตรชายอีกคนหนึ่งของ Matisse ได้อพยพหนีไปอเมริกา ทิ้งให้ Matisse ใช้ชีวิตอยู่ต่อที่ Nice กับเด็กสาวชื่อ Lydia Delectorskaya เมื่ออายุมาก Matisse ไม่สามารถยืนวาดภาพได้อีกต่อไป เขาจึงคิดสร้างศิลปะที่เป็นภาพตัดกระดาษ (paper cutout) ถึงแม้ว่า ณ วันนี้ภาพของ Matisse จะขายไม่ได้ราคาดีเท่าภาพของ Picasso ก็ตาม แต่ในปี 2536 ภาพ La Vis (สกรู) ของ Matisse ก็มีคนซื้อในราคา 535 ล้านบาท
Matisse เสียชีวิตที่ Nice เมื่อวันที่ 4 พฤศจิกายน พ.ศ. 2491 ขณะอายุ 84 ปี ภาพวาดหนึ่งของ Matisse ที่มีชื่อเสียงมาก คือ ภาพ Bathers with a Turtle ที่วาดในปี 2451 หลังจากที่ได้เดินทางไปศึกษาภาพวาดบนผนัง (fresco) ในอิตาลีภาพเป็นภาพที่วาดสไตล์ fauvism และขณะนี้อยู่ที่ St. Louis Art Museum ในอเมริกา
ในภาพเราจะเห็นคนเปลือยสามคน นั่ง ยืน ใกล้ฝั่ง ซึ่งไม่แน่ใจว่าเป็นทะเลหรือทะเลสาบ ทุกคนจ้องดูเต่า และคนหนึ่งกำลังยื่นอาหารให้เต่ากิน โดยคนทั้งสามไม่สนทนาหรือสื่อสารใดๆ กัน Matisse ได้จัดแสดงความรู้สึกโดดเดี่ยวของทุกคนในภาพ โดยจัดให้อยู่กันอย่างไม่ซ้อนทับ หรือเหลื่อมล้ำกัน นอกจากสตรีคนซ้ายที่เข่าและศีรษะเกือบสัมผัสกับคนกลาง แต่การโค้งตัวของสตรีคนนี้ก็ดูผิดปกติ เพราะลักษณะการงอตัวเช่นนั้นน่าจะมีที่นั่ง หรือเนินให้เธอนั่ง แต่นี่ไม่มีอะไรเลย นอกจากความว่างเปล่า ซึ่งเป็นเรื่องน่างุนงง ความสงสัยแค่นี้ยังไม่พอ คนที่ยืนกลางก็สร้างความกังขาได้มากเช่นกัน เพราะไม่มีใครมั่นใจได้ว่าเป็นผู้ชายหรือผู้หญิง และกำลังใช้ผิวปากหรือหวีดร้อง ส่วนใบหน้าก็ดูเหมือนมนุษย์โบราณ (มนุษย์ลิง)
ภาพนี้มีขนาด 6 x 7 ฟุต และเป็นภาพที่ Matisse วาดขนาดใหญ่ที่สุดภาพหนึ่ง ซึ่งแสดงคนสามคนในยุคดึกดำบรรพ์ ขณะอยู่สถานที่หนึ่งบนโลกมากกว่าจะเป็นภาพของคนสามคนกำลังยืนดูเต่าบนหาดในโลกปัจจุบัน
ดูภาพ Bathers with a Turtle แล้ว จะทำให้เราเข้าใจว่าศิลปะ Cubism ของ Picasso และภาพตัดกระดาษของ Matisse เกิดขึ้นได้อย่างไร
สุทัศน์ ยกส้าน ผู้เชี่ยวชาญพิเศษ สสวท
