ตลอดเวลา 14 ปีที่ Boltzmann ใช้ชีวิตที่ Graz เขามีความสุขในชีวิตครอบครัว โดยมีบุตรชาย 2 คน และบุตรสาว 3 คน สำหรับด้านการงาน เขาได้รับเลือกเป็นสมาชิกของ Imperial Academy และได้รับปริญญากิตติมศักดิ์มากมาย ครั้นเมื่อได้รับการทาบทามว่า กษัตริย์ออสเตรียจะแต่งตั้งให้เป็นท่านเคานต (Count) Boltzmann ได้ปฏิเสธโดยอ้างว่า ชื่อธรรมดาๆ ก็ดีพอสำหรับบรรพบุรุษ อีกทั้งยังดีอยู่ สำหรับเขาและจะยังดีต่อไปสำหรับลูกหลานของเขาด้วย ดังนั้น จึงไม่มีความจำเป็นต้องแปลงชื่อของเขาเลย
ความเป็นคนมีชื่อเสียง ทำให้ Boltzmann ได้รับการเชิญไปร่วมโต๊ะเสวยกับกษัตริย์ Franz - Josef บ่อย แต่ Boltzmann เป็นคนกินอาหารช้า ในขณะเดียวกันกษัตริย์ก็ไม่ทรงโปรดปรานการกิน ดังนั้น เมื่อกษัตริย์หยุดเสวย ประเพณีปฏิบัติ คือ แขกรับเชิญต้องไม่กินต่อ ด้วยเหตุนี้จึงมีบ่อยครั้งที่อาหารถูกยกไปก่อนที่ Boltzmann จะได้กิน
Boltzmann ชอบเดินป่า และชอบสอนลูกให้รู้จักพืชและแมลง เขาชอบออกกำลังกายโดยเล่นสเกต ว่ายน้ำ ยิมนาสติก และชอบอ่านวรรณกรรมเยอรมัน สำหรับในด้านความเป็นครูนั้น Boltzmann มักเชิญนิสิตมาร่วมรับประทานอาหารที่บ้าน เพื่อพูดคุยปัญหา และเล่นเปียโนให้ฟัง โดยเฉพาะเพลงของ Beethoven และ Mozart
ในปี พ.ศ. 2451 เมื่อ Kirchoff ถึงแก่กรรม Boltzmann ต้องการตำแหน่งของ Kirchoff ที่มหาวิทยาลัย Berlin แต่เมื่อได้รับการบอกเล่าว่า ชีวิตที่ Berlin ไม่เหมาะกับสไตล์ชีวิตของเขา Boltzmann จึงย้ายไปสมัครทำงานที่มหาวิทยาลัย Munich แทน และได้งานสอนฟิสิกส์ คณิตศาสตร์ ทฤษฎีจลน์ของก๊าซ และความร้อน Boltzmann สอนหนังสืออย่างละเอียดและชัดเจน นอกจากนี้ยังชอบเปิดโอกาสให้นิสิตซักถามและวิจารณ์ด้วย สำหรับสไตล์การเขียนกระดานดำของ Boltzmann นั้น มีความเป็นระบบ และละเอียด จนใครก็ตามที่อ่านจากกระดานดำก็รู้ว่า Boltzmann สอนอะไรไปบ้าง
Boltzmann สอนหนังสือที่ Munich ได้นาน 4 ปี และมีลูกศิษย์มากมาย หนึ่งในบรรดาคนเหล่านั้นคือ Lise Meitner (มารดาของระเบิดปรมาณูผู้พบปฏิกิริยาแยกตัวของนิวเคลียส fission) แต่ตำแหน่งอาจารย์ที่มหาวิทยาลัยนี้ไม่มีบำนาญ ดังนั้น เมื่อ Boltzmann รู้ว่า Georg Simon Ohm (ผู้พบกฎของ Ohm ในวิชาไฟฟ้า) หลังเกษียณต้องเสียชีวิตอย่างอนาถาเพราะขาดเงิน Boltzmann จึงรู้สึกห่วงอนาคตของครอบครัวตนมาก ประจวบกับช่วงเวลานั้นสายตาเริ่มมัว Boltzmann จึงกังวลว่าตาตนจะบอดในอีกไม่นาน ทำให้ภรรยาต้องนั่งอ่านข่าววิทยาการต่างๆ ให้สามีฟังเพื่อให้สามีสบายใจ
เมื่อมีทุกข์ Boltzmann รู้สึกอยากกลับบ้านเกิดที่ Vienna มาก ประจวบกับในปี 2435 Josef Stefan ผู้เคยเป็นอาจารย์ของ Boltzmann เสียชีวิต มหาวิทยาลัยจึงมีตำแหน่งว่าง แต่ Boltzmann ไม่สมัคร เพราะบรรยากาศทำงานที่ Munich ดีขึ้น เหตุการณ์นี้ทำให้มหาวิทยาลัย Vienna ต้องเสนอให้เงินบำนาญแก่ Boltzmann Boltzmann จึงตอบรับคำเชิญในปี พ.ศ. 2437
แต่นั่นเป็นการตัดสินใจที่ผิด เพราะ Boltzmann ได้พบว่า นิสิตออสเตรียมิได้เก่งกล้าสามารถเท่านิสิตเยอรมัน อีกทั้งบรรยากาศวิชาการที่ Boltzmann เคยสนุกสนาน เมื่อ 18 ปีก่อนก็ได้ซบเซาไปหมด หนำซ้ำคู่อริ Mach ซึ่งเคยแข่งกับ Boltzmann ก็ได้หวนกลับมาทำงานประจำที่ Vienna ด้วย และ Mach ได้กล่าวโจมตีทฤษฎีอะตอมของ Boltzmann ทุกรูปแบบอย่างรุนแรง จน Boltzmann รู้สึกทุกข์ใจมาก จึงลาไปรับตำแหน่งศาสตราจารย์ฟิสิกส์ทฤษฎีที่มหาวิทยาลัย Leipzig ชั่วคราว แต่ที่นั่นก็มี Wilhelm Ostwald (นักเคมีรางวัลโนเบลจากผลงานด้าน (catalyst) และเป็นเพื่อนสนิทของ Mach) โดย Ostwald ได้โจมตี ตำหนิความเห็นเรื่องอะตอมของ Boltzmann ว่าเหลวไหลอีก เหตุการณ์หนีเสือปะจระเข้นี้ทำให้ Boltzmann รู้สึกซึมเศร้า จนถึงกับพยายามฆ่าตัวตาย ครั้นเมื่อ Mach เกษียณจากมหาวิทยาลัย Vienna Boltzmann จึงได้พยายามหวนกลับมาทำงานที่มหาวิทยาลัย Vienna อีกคำรบหนึ่ง และถึงแม้ใครๆ ทั้งประเทศจะลือกันว่า Boltzmann ป่วยเป็นโรคจิต จักรพรรดิ Franz - Josef แห่งออสเตรียก็ไม่ทรงฟัง พระองค์ได้โปรดให้ Boltzmann กลับมาทำงานที่ออสเตรีย โดยมีเงื่อนไขว่า Boltzmann จะต้องไม่รับงานนอกประเทศอีกตลอดชีวิต
เมื่อ Boltzmann อายุครบ 60 ปี เพื่อนๆ ได้ร่วมกันจัดงานฉลองและพิมพ์หนังสืออนุสรณ์ แต่ขณะนั้นสุขภาพของ Boltzmann กำลังทรุดลงๆ คือ สายตามัวมาก เป็นหืด ปวดหัวบ่อย ปวดหน้าอกเป็นครั้งคราว และมีอารมณ์ซึมเศร้าตลอดเวลา เพราะทำงานหนักในบางครั้งตั้งแต่ค่ำยันสว่าง
ครอบครัวจึงตัดสินใจเดินทางไปพักผ่อนที่ Duino ซึ่งเป“นหมู่บ้านเล็กๆ ใกล้เมือง Trieste ในอิตาลี หมู่บ้านนี้มีปราสาทอยู่บนเนินเขาติดทะเล Adriatic ในวันที่ 5 กันยายน พ.ศ. 2449 เมื่อภรรยาและลูกคนเล็กกลับจากว่ายน้ำเดินมาที่โรงแรมได้พบ Boltzmann วัย 62 ปี ผูกคอตาย
Boltzmann มีผลงานที่สำคัญ ได้แก่ ทฤษฎีจลน์ของก๊าซ โดย Boltzmann ได้พบกฎ Equipartrtion of Energy ซึ่งแสดงว่า พลังงานรวมของโมเลกุลหรืออะตอมโดยเฉลี่ยแต่ละทิศทางมีค่าเท่ากันหมด และพบกฎการแจกแจงของ Maxwell - Boltzmann ซึ่งใช้สถิติแบบ Maxwell - Boltzmann
ผลงานที่โดดเด่นมากอีกชิ้นหนึ่ง คือ Boltzmann ได้แสดงให้เห็นว่า ปริมาณต่างๆ ในวิชาอุณหพลศาสตร์ สามารถหาได้จากพฤติกรรมของอะตอมหรือโมเลกุลจำนวนมาก ซึ่งพฤติกรรมนี้สามารถคำนวณได้จากกฎกลศาสตร์และสถิติ โดยเฉพาะเรื่อง entropy ซึ่งเป็นค่าที่บอกปริมาณความไม่เป็นระเบียบของระบบก็สามารถคำนวณได้จาก S = k ln W เมื่อ S คือ entropy , W คือ โอกาสความเป็นไปได้ของการแจกแจง และ k คือ ค่าคงตัว Boltzmann และสมการนี้ถูกจารึกบนหลุมฝังศพของ Boltzmann ผู้มีส่วนในการให้กำเนิดวิชา Statistical Mechanics ครับ
สุทัศน์ ยกส้าน ผู้เชี่ยวชาญพิเศษ สสวท
