จัดระเบียบจักรวาลนิยามใหม่ “ดาวเคราะห์”

ระบบสุริยะแบบใหม่ที่เหลือดาวเคราะห์เพียง 8 ดวง โดยดาวเคราะห์ชั้นในด้านล่างของภาพ เรียงจากใกล้ดวงอาทิตย์ออกมาคือ พุธ, ศุกร์, โลก (พร้อมดวงจันทร์) และอังคาร ส่วนดาวเคราะห์ชั้นอกมีเพียง 4 ดวงจากเดิม 5 ดวง จากใกล้ดวงอาทิตย์สุดได้แก่ พฤหัส, เสารฺ์, ยูเรนัส และเนปจูน นอกจากนี้ยังมีวัตถุขนาดเล็กในระบบสุริยะประกอบด้วย ไม่ว่าจะเป็นดาวหาง และแนวอุกกาบาตระหว่างดาวเคราะห์ชั้นในและนอก

ไอเอยู - การประชุมสมัชชาดาราศาสตร์สากลครั้งที่ 26 (The 26th General Assembly) โดยสมาพันธ์ดาราศาสตร์สากล หรือ ไอเอยู (International Astronomical Union : IAU) ระหว่างวันที่ 14 – 24 ส.ค.49 ณ กรุงปราก สาธารณรัฐเชก ได้สำเร็จลุล่วงไปแล้ว โดยสามารถลงมติคำนิยามของ “ดาวเคราะห์” และวัตถุอย่างดาวพลูโตได้ชัดเจนเป็นที่เรียบร้อย และประกาศใช้เป็นสากล

ทั้งนี้ ไอเอยูได้ตั้งนิยามสร้างความชัดเจนให้กับวัตถุบนท้องฟ้า 3 ประเภทด้วยกันคือ ดาวเคราะห์, ดาวเคราะห์แคระ และวัตถุขนาดเล็กในระบบสุริยะ

“ดาวเคราะห์” (planet) นั้นต้องเป็นวัตถุบนท้องฟ้าที่ 1.โคจรรอบดวงอาทิตย์, 2.มีมวลมากพอที่จะมีแรงโน้มถ่วงดึงดูดตัวเองให้อยู่ในสภาวะสมดุลอุทกสถิต (hydrostatic equilibrium) หรือรูปร่างใกล้เคียงกับทรงกลมและ 3. มีวงโคจรที่ชัดเจนและสอดคล้องกับดาวเคราะห์ข้างเคียง

ด้วยนิยามดังกล่าว จึงทำให้ระบบสุริยะเหลือ “ดาวเคราะห์” เพียงแค่ 8 ดวง คือ พุธ, ศุกร์, โลก, อังคาร, พฤหัส, เสาร์, ยูเรนัส และเนปจูน

“ดาวเคราะห์แคระ” (dwarf planet) เป็นประเภทใหม่ของดาวที่มีลักษณะคล้ายกับดาวเคราะห์ แต่ไม่เข้าข่าย รวมถึงดาวเคราะห์น้อยบางดวง ซึ่งดาวเคราะห์แคระนั้น จะต้องเป็นวัตถุบนท้องฟ้าที่ 1.โคจรรอบดวงอาทิตย์, 2.มีมวลมากพอที่จะมีแรงโน้มถ่วงดึงดูดตัวเองให้อยู่ในสภาวะสมดุลอุทกสถิต (hydrostatic equilibrium) หรือรูปร่างใกล้เคียงกับทรงกลม, 3.มีวงโคจรไม่สอดคล้องกับดาวเคราะห์ข้างเคียง และ 4.ไม่ใช่จันทร์บริวาร

สมาชิกกลุ่มแรกของดาวเคราะห์แคระได้แก่ พลูโต ที่ถูกลดชั้นมาจากดาวเคราะห์, ซีเรส (Ceres) จากดาวเคราะห์น้อยที่หลายๆ คนเคยอยากจะยกให้เป็นดาวเคราะห์ แต่ที่สุดก็กลายเป็นดาวเคราะห์แคระ, และ 2003 UB₃₁₃ (หรือซีนา)

ยังมีวัตถุบนท้องฟ้าที่เข้าข่ายดาวเคราะห์แคระอีกเป็นจำนวนมากที่ไอเอยูเตรียมจะประกาศในเดือนและปีถัดไป เชื่อว่าเทคโนโลยีการค้นหาดวงดาวก้าวหน้าขึ้น นักดาราศาสตร์ก็จะค้นพบดาวประเภทนี้มากขึ้น

“วัตถุขนาดเล็กในระบบสุริยะ” (Small Solar System Bodies) ให้หมายถึงวัตถุบนท้องฟ้าอื่นๆ ที่ไม่เข้าข่าย 2 ประเภทแรก และไม่ใช่วัตถุที่โคจรรอบดวงอาทิตย์ ซึ่งในชั้นนี้หมายรวมถึงดาวเคราะห์น้อย (asteroids), ดาวหาง (comets), วัตถุขนาดใหญ่นอกวงโคจรของดาวเนปจูน (Trans-Neptunian Objects-TNO) และวัตถุขนาดเล็กอื่นๆ
แผนผังแบบง่ายๆ แสดงลำดับชั้นของดาวตามนิยามใหม่ โดยดาวเคราะห์ (บริเวณสีน้ำเงิน) มีอยู่ 8 ดวง, ดาวเคราะห์แคระบริเวณสีฟ้าที่มีพลูโตเป็นต้นแบบ และน่าจะรวมถึง 2003 UB313 และควาอัวร์ ส่วนซีเรสที่เคยเป็นดาวเคราะห์น้อย ถูกจัดอยู่ในกลุ่มดาวเคราะห์แคระ แต่ก็อาจเข้าข่ายวัตถุขนาดเล็กในระบบสุริยะ (ภาพจาก wikipedia.org)