ตลอดเกือบ 1 ปีที่ผ่านมามีการฉลองวาระครบรอบ 100 ปีมหัศจรรย์ของไอน์สไตน์อย่างมากมาย เริ่มจากการปั่นจักรยานผาดโผนที่อาศัยหลักการทางฟิสิกส์อย่างโมเมนตัมไต่ขึ้นเพดานซึ่งประเดิมกันที่เกาะอังกฤษเป็นเจ้าแรก ส่วนประเทศไทยก็มีกิจกรรมฉลองกับเขาบ้างในช่วงกลางๆ ปี ซึ่งส่วนใหญ่ก็จะเป็นนิทรรศการในงานต่างๆ และหนังสือเกี่ยวกับไอน์สไตน์มากมาย แต่ถ้าไอน์สไตน์รับรู้ได้เขาจะยินดีกับสิ่งที่ได้รับหรือเปล่าเพราะอีกฟากหนึ่งหลายคนมองเขาเป็นผู้ร้ายที่สร้างระเบิดปรมาณู
คณะละคร “มรดกใหม่” ที่นำทีมโดย นายชนประคัลภ์ จันทร์เรืองหรือ “ครูช่าง” จึงจัดฉากการไต่สวนอัลเบิร์ต ไอน์สไตน์ (Albert Einstein) เพื่อลบภาพขัดแย้งระหว่างการฉลอง 100 ปีมหัศจรรย์ไอน์สไตน์กับการตกเป็นผู้ร้ายของสังคมไปพร้อมๆ กัน ด้วยละครฝีมือคนไทยเรื่อง “เมื่อไอน์สไตน์พบยมบาล” ที่นำอัจฉริยะโลกพบกับคณะลูกขุนที่เป็นนักวิทยาศาสตร์ผู้ยิ่งใหญ่อีก 2 คน นั่นคือ กาลิเลอิ กาลิเลโอ (Galilei Galileo) และ เซอร์ไอแซค นิวตัน (Sir Isaac Newton) พร้อมกับผู้ชี้ขาดความผิดคือท่านยมบาล เจ้าแห่งนรกที่ตัดสินลงโทษผู้ทำผิดหลังความตายตามความเชื่อแบบไทยๆ และผู้ช่วยเหลืออีก 2 ตนที่ไม่ใช่ “สุวาล” และ “สุวรรณ” แต่เป็น “ซาร่า” และ “จอร์จ”
“ลาก่อนฝันร้ายใต้มงกุฎเกียรติยศ...” เสียงตะโกนกึกก้องที่ดังออกมาจากชายร่างสันทัดที่มีหนวดเคราสีขาวและผมเผ้ายาวรุงรังผู้รับบทไอน์สไตน์ขณะยืนเดียวดายอยู่ท่ามกลางการจุดพลุฉลอง 100 ปีมหัศจรรย์ไอน์สไตน์ คือฉากเริ่มของละครซึ่งต้องการจะบอกแก่เราว่าบางทีไอน์สไตน์ก็คงไม่ได้พอใจกับชื่อเสียงที่เราสรรเสริญให้เขาเป็นบุคคลอัจฉริยะของโลก เพราะครั้งหนึ่งเขามีส่วนทำให้โครงการสร้างระเบิดเกิดขึ้นได้ นั่นจึงทำให้เขารู้สึกเสียใจอย่างสุดซึ้งต่อความตายและความเจ็บปวดที่ชาวโลกได้รับ
เมื่อเอ่ยถึงไอน์สไตน์หลายคนอาจจะรู้สึกคล้ายๆ ว่าชายคนนี้กับอาวุธร้ายแรงที่คร่าชีวิตผู้คนเมื่อครั้งสงครามโลกครั้งที่ 2 ต้องเกี่ยวข้องกันไม่ทางใดก็ทางหนึ่ง บางคนบอกว่าเขาเป็นเจ้าพ่อระเบิดปรมาณูจากสมการที่เขาคิดค้น E=mc2 ซึ่งคงต้องอธิบายกันอีกนานกว่าจะแก้ความเข้าใจผิดว่า “ไม่ใช่” เพราะจริงๆ แล้วผู้ที่เป็นบิดาแห่งระเบิดปรมาณูคือนักฟิสิกส์อีกคนที่ชื่อ เจ โรเบิร์ต ออพเพนไฮเมอร์ (J. Robert Oppenheimer) แต่คงต้องมีสักเหตุการณ์แน่ที่ทำให้ไอน์สไตน์กลายเป็นจำเลยของสังคมเช่นนี้
จากละครได้เล่าให้เราเห็นว่าชื่อเสียงของไอน์สไตน์ที่ดังยิ่งกว่าระเบิดปรมาณูนั้น เกิดขึ้นเมื่อเขาสามารถคาดเดาตำแหน่งดาวพุธได้ถูกต้องเมื่อครั้งเกิดปรากฏการณ์สุริยุปราคาเต็มดวง อันเป็นการยืนยันเรื่องอวกาศโค้ง ความโด่งดังของไอน์สไตน์ที่เกิดขึ้นท่ามกลางความร้อนแรงของไฟการเมืองที่ล่ามไปทั่วโลก และด้วยความน่าเชื่อถือของชื่อเสียงนั่งเองทำให้เขาได้รับความกดดันอย่างหนักในการลงชื่อรับรองให้สหรัฐอเมริกาสร้างระเบิดปรมาณูขึ้นมาแข่งกับเยอรมนีซึ่งมีโครงการสร้างอาวุธมหาประลัยนี้เช่นกัน และการตัดสินใจครั้งนั้นดูเหมือนจะเป็น “บาป” ที่ตรึงใจไอน์สไตน์ไปชั่วชีวิต
ส่วนสมการอันโด่งดังแต่น้อยคนจะเข้าใจได้ลึกซึ้งอย่าง E=mc2 ก็เพียงแต่บอกกับโลกให้รู้ว่าพลังงานและมวลเป็นสิ่งที่ผันกลับได้เท่านั้นเอง หาใช่สูตรในการทำลายล้างแต่อย่างใด ซึ่งละครก็ได้อุทธรณ์ให้กับไอน์สไตน์ว่าเขาเป็นเพียงผู้คิด ในขณะที่เราได้นำความคิดของเขามาต่อยอดเพื่อฆ่าล้างกันเอง แต่เพราะเหตุใดไอน์สไตน์จึงต้องรับผิดแต่เพียงผู้เดียว สุดท้ายท่านยมบาลไม่ได้ตัดสินว่าไอน์สไตน์ถูกหรือผิดในสิ่งที่เขาคิดมา พร้อมทั้งถามกลับมายังคนดูว่าเราควรจะให้เขาละทิ้งอุดมการณ์และหันหลังให้กับสิ่งที่เขาคิดหรือไม่
ด้านนายธนวรรธ ชายกุร ผู้เขียนบทละครและรับบทเป็นนิวตันเปิดเผยว่าไม่ได้เน้นที่ตัดสินว่าไอน์สไตน์จะถูกหรือผิดในสิ่งที่เขาทำ แต่ต้องการแสดงให้คนทั่วไปได้รับรู้ว่าไอน์สไตน์นั้นปวดร้าวแต่ไหนในบั้นปลายชีวิตกับการตัดสินใจที่ผิดพลาด รวมถึงต้องการใช้ละครเป็นสื่อในการให้ความรู้วิทยาศาสตร์แก่เด็กๆ และคนทั่วไป
ส่วนการนำเสนอนับว่าคณะละครเมืองใหม่ทำได้ดีทีเดียว เพราะสามารถแปลงเรื่องยากๆ ให้กลายเป็นเรื่องสนุกและเข้าใจง่าย อีกทั้งยังเรียกเสียงหัวเราะได้ตลอดเวลา ทั้งนี้ละครชีวประวัติของไอน์สไตน์ จัดแสดงไปพร้อมๆ กับคาราวานวิทยาศาสตร์ของกระทรวงวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีซึ่งได้นำกิจกรรมเชิงวิทยาศาสตร์ไปตระเวนให้ความรู้กับเด็กๆ และประชาชนใน 13 จังหวัดทั่วประเทศ ถือเป็นจุดเริ่มต้นการนำเสนอความรู้วิทยาศาสตร์อีกรูปแบบหนึ่งที่น่าชมเชย
