มารู้จักเครื่องฉายรังสี CyberKnife กันเถอะ

ผศ.พญ.จิราพร เสตกรณุกูล
ภาควิชารังสีวิทยา

การฉายรังสีเป็นหนึ่งในการรักษาโรคเนื้องอก หรือมะเร็งร่วมกับการผ่าตัดและการให้ยาเคมีบำบัดโดย จะพาไปทำความรู้จักกับเครื่องฉายรังสีศัลยกรรม CyberKnife

เครื่องฉายรังสี CyberKnifeเป็นเครื่องฉายรังสีที่พัฒนามาเพื่อการฉายรังสีศัลยกรรม (Radiosurgery) โดยเฉพาะ เป็นที่รู้กันว่าศัลยกรรมหมายถึงการผ่าตัด ดังนั้นรังสีศัลยกรรม คือการใช้รังสีรักษาแทนมีดผ่าตัด โดยชื่อเต็มของเครื่องคือ CyberKnife Robotic Radiosurgery system ซึ่งดูจากชื่อจะมีคำว่า Robotic หรือหุ่นยนต์มาช่วยในการฉายรังสี

รังสีศัลยกรรมเป็นส่วนหนึ่งของรังสีรักษา จะใช้ได้กับรอยโรคบางชนิดเท่านั้น โดยรอยโรคที่เหมาะสมกับการรักษารังสีศัลยกรรมด้วยเครื่องฉายรังสี CyberKnifeได้แก่ รอยโรคที่มีขนาดเล็ก และมีขอบเขตการรักษาเฉพาะก้อนเนื้องอกหรือมะเร็งเท่านั้น ข้อบ่งชี้นี้มีทั้งโรคในสมอง และโรคในบริเวณลำตัว โดยตัวอย่างรอยโรคในสมอง เช่น รอยโรคที่เกิดจากกลุ่มก้อนความผิดปกติของเส้นเลือด (Arteriovenous malformation) เนื้องอกต่อมใต้สมอง (Pituitary adenoma) เนื้องอกเยื่อหุ้มสมอง (Meningioma) หรือเนื้องอกเส้นประสาทสมองต่าง ๆ (Schwannoma) นอกจากนี้มะเร็งที่มีการกระจายมาที่สมอง (Brain metastasis) หรือการฉายรังสีซ้ำบริเวณสมอง (Re-irradiation) ก็สามารถฉายรังสีด้วยเครื่อง CyberKnifeนี้ได้

ในส่วนของลำตัว ข้อบ่งชี้หลัก ๆ จะเป็นมะเร็งระยะแรกที่ผู้ป่วยไม่สามารถผ่าตัดได้ หรือปฏิเสธการผ่าตัด เช่นมะเร็งปอด มะเร็งตับอ่อน มะเร็งไต หรือมะเร็งต่อมลูกหมาก นอกจากนี้มะเร็งที่มีการแพร่กระจายขนาดเล็ก ไม่กี่ตำแหน่ง การรักษาโรคที่ก้อนเนื้องอกมีบทบาทที่มากขึ้น ซึ่งการรักษาดังกล่าวเป็นข้อบ่งชี้หนึ่งของรังสีศัลยกรรมหรือรังสีร่วมพิกัดบริเวณลำตัว

การทำงานของเครื่องฉายรังสี CyberKnifeจะทำการฉายรังสี โดยใช้ภาพเอกซเรย์ติดตามการเคลื่อนที่ของก้อนเนื้องอก หรือบริเวณที่ต้องการฉายรังสีในระหว่างการฉายรังสี ไม่ว่าก้อนเนื้องอกนั้นจะมีการเคลื่อนที่ตามการหายใจ หรือผู้ป่วยมีการขยับระหว่างการฉายรังสีแม้เพียงเล็กน้อยในระดับที่น้อยกว่ามิลลิเมตร ร่วมกับหัวฉายรังสีซึ่งมีลักษณะเป็นแขนหุ่นยนต์จะขยับตามก้อนเนื้องอก นอกจากนั้นแขนหุ่นยนต์ดังกล่าวยังสามารถให้รังสีเข้าได้เกือบทุกทิศทาง ซึ่งจากคุณสมบัติของเครื่องดังกล่าวทำให้เรามีความมั่นใจในการรักษาด้วยรังสีศัลยกรรมได้อย่างแม่นยำ

จุดเด่นของเครื่องฉายรังสี CyberKnife คือ การฉายรังสีที่สามารถติดตามการเคลื่อนไหวของก้อนเนื้องอกได้ดังที่กล่าวมาแล้วข้างต้น ซึ่งทำให้เกิดความแม่นยำในการฉายรังสี ซึ่งสำคัญมากทำให้เกิดประโยชน์ทั้งในมุมมองของรังสีรักษาแพทย์และมุมมองของผู้ป่วย

สำหรับในมุมมองของรังสีรักษาแพทย์ พื้นฐานของการฉายรังสีจะมีการกำหนดขอบเขตความคลาดเคลื่อนที่มีโอกาสเกิดขึ้นได้ระหว่างการฉายรังสี ดังนั้นเทคนิคการฉายรังสีที่แม่นยำจะทำให้ลดขอบเขตความคลาดเคลื่อนดังกล่าวได้ ซึ่งจะส่งผลทำให้ผลข้างเคียงของรังสีรักษาต่อเนื้อเยื่อหรืออวัยวะปกติลดลง

ส่วนในมุมมองของผู้ป่วย เนื่องจากการฉายรังสีศัลยกรรมต้องการความแม่นยำสูง โดยวิธีการทั่วไป จะมีการใช้เครื่องมือหรืออุปกรณ์รัดตรึงผู้ป่วยให้ขยับได้น้อยที่สุด ซึ่งจะส่งผลให้ผู้ป่วยมีความรู้สึกอึดอัดเล็กน้อยในระหว่างการฉายรังสี แต่ด้วยเทคนิคที่สามารถติดตามการเคลื่อนไหวของก้อนเนื้องอกได้ จึงทำให้ความจำเป็นในการรัดตรึงผู้ป่วยอย่างแน่นนี้ลดน้อยลง

อย่างไรก็ตาม แม้ว่าปัจจุบันเทคโนโลยีทำให้การฉายรังสีได้แม่นยำขึ้น ผลข้างเคียงการรักษาน้อยลง แต่แพทย์ต้องพิจารณาความเหมาะสมของผู้ป่วยเป็นราย ๆ ไป อาจไม่ใช่ผู้ป่วยทุกรายที่จะเหมาะสมสำหรับการรักษานี้