หรือกรุงเทพหมอง เพราะมลพิษข้ามพรมแดน?

มีประเด็นที่กำลังเป็นที่ถกเถียงนักกลุ่มนักวิชาการด้านอากาศกันมาก คือ สรุปแล้ว แหล่งกำเนิด PM 2.5 ในกุรงเทพมหานคร มาจากไหนกันแน่? บ้างก็ว่าไอเสียจากยานพาหนะคือแหล่งกำเนิดหลัก โดยส่วนตัวผมก็สนับสนุนสมมติฐานนี้ เนื่องจากงานวิจัยในอดีตที่ผ่านมาบ่งชี้ว่าเป็นเช่นนั้น บ้างก็ว่าเป็นเขม่าควันจากการปิ้งย่าง รวมไปถึงฝุ่นที่เกิดจากการก่อสร้างอาคารและโครงสร้างพื้นฐานต่างๆ ที่กำลังผุดขึ้นเป็นดอกเห็ดทั่วกรุง ช่วงสองสามวันนี้เริ่มมีนักวิชาการหลายท่านออกมาตั้งข้อสังเกตว่าต้นเหตุที่แท้จริงแล้ว อาจเป็นมลพิษข้ามพรมแดนจากประเทศเพื่อนบ้านก็เป็นได้!?

ทันทีที่ได้รับข้อมูลผมก็เริ่มติดต่อพี่ๆ น้องๆ ที่เชี่ยวชาญเรื่องแบบจำลองสภาพอากาศเพื่อขอความช่วยเหลือในการที่จะวิเคราะห์แหล่งกำเนิดของมวลอากาศที่ไหลผ่านกรุงเทพมหานครในช่วง 5 วันที่ผ่านมา นักวิทยาศาสตร์สิ่งแวดล้อมเรียกแบบจำลองนี้ว่า Air Mass Back Trajectory Analysis ซี่งปกติแล้วนักวิชาการส่วนใหญ่จะทำการวิเคราะห์ Air Mass Back Trajectory ผ่านเว็บไซต์ขององค์การบริหารมหาสมุทรและบรรยากาศแห่งชาติสหรัฐฯ หรือโนอา (NOAA) โชคร้ายที่หลายวันที่ผ่านมานี้เว็บไซต์ดังกล่าวปิดการให้บริการ ส่งผลให้นักวิจัยด้านอากาศทั่วโลกเดือดร้อนอย่างหนัก โชคดีที่มีเพื่อนซึ่งเป็นศาสตราจารย์ประจำมหาวิทยาลัย Takasaki ประเทศญี่ปุ่น Prof. Dr. Akihiro Iijima ช่วยวิเคราะห์แบบจำลองให้ โดยได้รับการสนับสนุนจากสถาบันวิจัยสิ่งแวดล้อมศึกษาแห่งประเทศญี่ปุ่น (National Institute for Environmental Studies) ผลการวิเคราะห์น่าสนใจมาก คือ ในวันที่ 13 มกราคม 2562 ระดับความเข้มข้นของ PM 2.5 ไม่ได้พุ่งขึ้นสูงเฉพาะเขตกรุงเทพมหานคร และปริมณฑล แต่รวมไปถึงตอนกลางของประเทศกัมพูชา และครอบคลุมพื้นที่บางส่วนของสาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว (รูปที่ 1) แต่หลังจากเกิดฝนตกในช่วงวันที่ 15 มกราคม 2562 ส่งผลให้ฝุ่น PM 2.5 ถูกชะล้างออกจากชั้นบรรยากาศจนทำให้ระดับความเข้มข้นเจือจางลงอย่างเห็นได้ชัดในวันที่ 16 มกราคม 2562 ตามที่แสดงไว้ในรูปที่ 2

เมื่อทำการวิเคราะห์ Air Mass Back Trajectory (CGER METEX) ในช่วงวันที่ 10-15 มกราคม 2562 ที่ระดับความสูง 500 เมตร 1,000 เมตร และ 1,500 เมตร ผลปรากฏว่าต้นน้ำของมวลอากาศที่ไหลผ่านกรุงเทพมหานครส่วนใหญ่มาจากทางทิศตะวันออก และตะวันออกเฉียงเหนือ สอดคล้องกับข้อเท็จจริงที่ว่าช่วงเวลาดังกล่าวมีการเผาในที่โล่งแจ้งในประเทศกัมพูชามากเป็นพิเศษ (รูปที่ 3-8)

มีความเป็นไปได้สูงที่แหล่งกำเนิดของมลพิษ และ PM2.5 ในกรุงเทพมหานคร อาจเกิดจากการผสมกันระหว่างไอเสียยานพาหนะซึ่งเป็นแหล่งกำเนิดหลักในตัวเมือง บวกกับมลพิษข้ามพรมแดนจากประเทศเพื่อนบ้าน ซึ่งในเชิงวิชาการต้องมีการศึกษาแบบจำลองอื่นๆ ประกอบ เช่น Source Apportionment Model เพื่อค้นหาแหล่งกำเนิดในเชิงปริมาณ คาดว่าผลการวิเคราะห์จะนำไปสู่ข้อเสนอแนะเชิงนโยบายต่อภาครัฐบาลเพื่อร่วมกันหาทางออกในการแก้ปัญหาวิกฤตหมอกควันในระดับภูมิภาคอาเซียนอย่างเป็นรูปธรรม

โดย ศาสตราจารย์ ดร. ศิวัช พงษ์เพียจันทร์
ผู้อำนวยการศูนย์วิจัยและพัฒนาการป้องกันและจัดการภัยพิบัติ
คณะพัฒนาสังคมและสิ่งแวดล้อม สถาบันบัณฑิตพัฒนบริหารศาสตร์ (นิด้า)