เมื่อต้นปี 2558 ได้มีการนำภาพถ่ายโบราณของนาย ‘จอห์น ทอมสัน’ ช่างภาพชื่อดังของโลกชาวสกอตแลนด์ ที่เดินทางเข้ามาถ่ายภาพในประเทศไทยในช่วงปี ๒๔๐๘-๒๔๐๙ ไปจัดนิทรรศการ “สยาม ผ่านมุมกล้องจอห์น ทอมสัน ๒๔๐๘-๒๔๐๙” ณ พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ หอศิลป์ ถนนเจ้าฟ้า
งานดังกล่าวเป็นนิทรรศการจัดแสดงภาพถ่ายเป็นครั้งแรก เพื่อเผยแพร่เรื่องราวในประวัติศาสตร์อันสำคัญยิ่งของประเทศไทย และเป็นการเฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี โอกาสทรงเจริญพระชนมายุครบ ๕ รอบ ทำให้คนไทยเห็นภาพในอดีตเมื่อ ๑๕๐ ปีที่ผ่านมาได้อย่างชัดเจนโดยไม่ต้องใช้จินตนาการใดๆ สร้างความตื่นตาตื่นใจให้กับผู้มาชมไม่น้อย และมาถึงวันนี้ก็เป็นโอกาสอันดีที่เราจะได้เห็นผลงานภาพถ่ายในอดีต ๑๕๐ ปีในประเทศไทยอีกครั้ง ซึ่งเป็นหลักฐานทางประวัติศาสตร์ที่ถูกบันทึกภาพโดย ‘จอห์น ทอมสัน’
ศูนย์การค้าริเวอร์ ซิตี้ แบงค็อก ร่วมกับ บริษัท สำนักพิมพ์ ริเวอร์บุ๊คส์ จำกัด ได้จัดแสดงนิทรรศการภาพถ่ายโบราณและศิลปวัตถุร่วมสมัย “สยาม ผ่านมุมกล้องจอห์น ทอมสัน พ.ศ.๒๔๐๘-๐๙“ ระหว่างวันที่ ๒๔ พฤศจิกายน ๒๕๕๙ - ๑๕ มกราคม ๒๕๖๐ โอกาสสุดท้ายกับการชม ๖๐ ภาพถ่ายโบราณหาดูได้ยาก ภายใต้การสนับสนุนจากสถาบันเวลคัมแห่งกรุงลอนดอน ประเทศอังกฤษ ซึ่งครบรอบ ๑๕๐ ปีแห่งการมาเยือนสยามของนายจอห์น ทอมสัน ช่างภาพคนสำคัญที่สุดคนหนึ่งในคริสต์ศตวรรษที่ ๑๙ พร้อมกันนี้ยังมีการจัดแสดงศิลปวัตถุร่วมสมัยรัชกาลที่ ๔-๕ ดังที่ปรากฎในภาพถ่าย ณ ห้องอาร์ซีบี แกลเลอเรีย ชั้น ๒ ศูนย์การค้าริเวอร์ ซิตี้ แบงค็อก
หม่อมราชวงศ์นริศรา จักรพงษ์ ประธานคณะกรรมการจัดนิทรรศการครั้งนี้ ปัจจุบันดำรงตำแหน่ง CEO สำนักพิมพ์ริเวอร์บุ๊คส์ ภาพถ่ายในนิทรรศการครั้งนี้บันทึกโดย จอห์น ทอมสัน (John Thomson) ช่างภาพชาวสกอตแลนด์ ที่เดินทางเข้ามาประเทศไทยในช่วง พ.ศ.๒๔๐๘-๐๙ โดยเขาเป็นช่างภาพชาวต่างชาติคนแรกที่ฉายพระบรมฉายาลักษณ์พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ในนิทรรศการจัดแสดงภาพรวม ๖๐ ภาพ ประกอบด้วยภาพถ่ายที่เกี่ยวกับประเทศไทย ๔๓ ภาพ, ภาพนครวัด ประเทศกัมพูชา ๖ ภาพ และภาพเมืองชายฝั่งประเทศจีนและฮ่องกง ๑๑ ภาพ หลังจากนี้ภาพถ่ายเหล่านี้จะถูกส่งคืนเจ้าของลิขสิทธิ์ สถาบันเวลคัม กรุงลอนดอน ประเทศอังกฤษ
“สำหรับภาพที่สำคัญที่สุดและหาชมได้ยากยิ่งในนิทรรศการนี้คือ พระบรมฉายาลักษณ์รัชกาลที่ ๔ หลายภาพที่ยังมีความคมชัดมาก แม้จะผ่านกาลเวลามาแล้ว ๑๕๐ ปี นับเป็นภาพที่สำคัญมากที่สุด เพราะว่าพระองค์โปรดให้จอห์น ทอมสัน เข้าเฝ้าฯ เพื่อฉายภาพของพระองค์โดยเฉพาะในพระบรมมหาราชวัง
“อีกภาพหนึ่งคือ พระบรมฉายาลักษณ์รัชกาลที่ ๕ เมื่อครั้งยังทรงพระเยาว์และยังไม่ได้เข้าสู่พระราชพิธีโสกันต์ (โกนจุก) นอกจากนี้ ยังมีภาพพาโนรามาของสยาม ที่ถ่ายจากปรางค์วัดอรุณฯ ให้เห็นทิวทัศน์ของแม่น้ำเจ้าพระยา ก็เป็นภาพสำคัญที่สุดของจอห์น ทอมสัน ที่ต้องใช้ภาพ ๓ ภาพมาต่อกัน”
นอกจากนี้ ยังมีภาพของในหลวงรัชกาลที่ ๔ ทรงฉลองพระองค์ชุดครุยทองคำตามโบราณราชประเพณี ชุดโจงกระเบนคาดเข็มขัดทองคำ ประทับบนพระที่นั่งตั้งเครื่องประกอบพระอิสริยยศ เป็นภาพที่เคยจัดแสดงในงานเอกซ์โป ณ กรุงปารีส เมื่อกว่า ๑๐๐ ปีที่ผ่านมา รวมทั้งภาพพระอัจฉริยภาพของรัชกาลที่ ๔ ในยุคที่ชาติตะวันตกมีการล่าอาณานิคม พระองค์ทรงหาแนวทางแสดงให้ชาติตะวันตกเห็นถึงความศิวิไลซ์ในการฉลองพระองค์ฉายพระรูปในชุดจอมพลฝรั่ง ภาพของรัชกาลที่ ๕ เมื่อครั้งทรงพระเยาว์จำนวน ๒ ภาพ ภาพสมเด็จเจ้าฟ้ามหามาลา ต้นราชสกุลมาลากุล ภาพเจ้านายชั้นผู้ใหญ่ เจ้านายน้อย และนางกำนัลทาสหญิง ที่ทำให้เห็นถึงชนชั้นวรรณะ ระบบเจ้าขุนมูลนาย และระบบทาสในสมัยนั้น ภาพวิวทิวทัศน์วัดวาอาราม บ้านเมืองริมแม่น้ำเจ้าพระยาฝั่งพระนครและธนบุรี ภาพเหล่านี้แสดงให้เห็นทั้งขนบธรรมเนียมในวัง รวมถึงวิถีชีวิตความเป็นอยู่ของชาวบ้านในยุคนั้น และยังมีภาพสถานที่ต่างๆ ของกัมพูชาและเมืองชายฝั่งของประเทศจีนจากฝีมือของจอห์น ทอมสัน อีกด้วย
หม่อมราชวงศ์นริศรา กล่าวถึงที่มาของการจัดนิทรรศการว่า เนื่องด้วยสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ได้เคยเสด็จพระราชดำเนินไปทอดพระเนตรนิทรรศการ “ประเทศจีน ผ่านมุมกล้อง จอห์น ทอมสัน” และสำนักพิมพ์ริเวอร์บุ๊คส์เคยพิมพ์หนังสือมาแล้วก่อนหน้านี้ ประจวบกับพระสหายชาวฮ่องกงที่พำนักในอังกฤษของท่านคือ “เบ็ตตี้ เยา” เป็นผู้เชี่ยวชาญเรื่องจอห์น ทอมสัน และเป็นภัณฑารักษ์ของนิทรรศการภาพถ่ายของจอห์น ทอมสัน ที่ได้มีการจัดแสดง ณ เมืองต่างๆ ทั่วโลกมาแล้ว ๑๓ แห่ง ในระยะเวลา ๗ ปีที่ผ่านมา และประสบความสำเร็จอย่างดียิ่ง เหตุทั้งหมดจึงเป็นการดีที่จะนำผลงานภาพถ่ายโบราณของจอห์น ทอมสัน มาจัดแสดงที่ประเทศไทย ภาพทั้งหมดถูกคัดเลือกโดย หม่อมราชวงศ์นริศรา จักรพงษ์ ร่วมกับภัณฑารักษ์ไทยหลายท่าน รวมทั้ง เบ็ตตี้ เยา ด้วย
ไพศาล เปี่ยมเมตตาวัฒน์ กรรมการผู้จัดการ บริษัท สำนักพิมพ์ริเวอร์บุ๊คส์ จำกัด ในฐานะภัณฑารักษ์ ผู้ทำหน้าที่ “อ่าน” ผลงานภาพถ่ายชุดนี้กล่าวว่า ภาพที่จัดแสดงเป็นครั้งสุดท้ายนี้ล้วนมีคุณค่ากับคนไทยอย่างมาก ภาพที่จัดแสดงได้มาจากต้นฉบับ “ฟิล์มกระจก” โดยสถาบันเวลคัมแห่งกรุงลอนดอน ประเทศอังกฤษ ซึ่งนับเป็นครั้งแรกในไทยที่มีการนำภาพถ่ายโบราณอายุไม่น้อยกว่า ๑๕๐ ปี มาจัดแสดงถึง ๖๐ ภาพ โดยเป็นการอัดขยายจากฟิล์มต้นฉบับ ขนาดประมาณครึ่งหน้ากระดาษ A4 และทางสถาบันเวลคัมได้นำมาขยายด้วยเทคนิคพิเศษ
แต่ละภาพจะมีการอัดขยายขนาดใหญ่กว่า 1 เมตร เพื่อให้เห็นรายละเอียดของภาพโบราณอย่างที่ไม่เคยปรากฏมาก่อน และภาพเหล่านี้มีอายุถึง ๑๕๐ ปีแล้ว แต่ยังคงความคมชัดเจน โดย ๑ ปีก่อนที่นายจอห์น ทอมสัน จะเสียชีวิต เขาได้ขายภาพเหล่านี้ให้กับเซอร์เฮนรี่ เวลคัม ลิขสิทธิ์ภาพเหล่านี้จึงเป็นของสถาบันเวลคัม ซึ่งมีจุดมุ่งหมายที่จะให้การศึกษาต่อสาธารณชน จึงสนับสนุนนิทรรศการที่จัดขึ้นที่กรุงเทพฯ ในครั้งนี้ด้วย
“ภาพชุดนี้ทางสถาบันเวลคัมที่ลอนดอนได้ทำการล้างอัดขยายพิมพ์ลงบนกระดาษแล้วส่งมาใส่กรอบที่เมืองไทย ด้วยความคมชัดของการขยายภาพชุดนี้ ทำให้เราได้เห็นรายละเอียดต่างๆ ชัดเจน เช่น ภาพที่มีเครื่องราชูปโภคเราได้เห็นว่าสมัยก่อนต้องมีผ้าหุ้ม แสดงว่าสมัยโบราณเวลามหาดเล็กอัญเชิญเครื่องราชูปโภคจะได้ไม่เอามือไปแตะ เมื่อก่อนเราไม่เคยเห็นเพราะเราไม่มีภาพที่มองเห็นรายละเอียดขนาดนี้ บางภาพที่เป็นภาพบุคคลจะสังเกตว่า ด้านหลังเก้าอี้ที่นั่งจะมีฐานสำหรับไม้ค้ำช่วงคอเพื่อไม่ให้สั่น เนื่องจากฟิล์มกระจกสมัยนั้นมีความไวแสงต่ำมาก ผู้ที่ถูกถ่ายภาพจึงต้องนั่งนิ่งเป็นเวลานานเพื่อไม่ให้ภาพสั่นไหว” ไพศาล กล่าว
นิทรรศการภาพถ่ายโบราณและศิลปวัตถุร่วมสมัย “สยาม ผ่านมุมกล้องจอห์น ทอมสัน พ.ศ.๒๔๐๘-๐๙” ระหว่างวันที่ ๒๔ พฤศจิกายน ๒๕๕๙ ถึง ๑๕ มกราคม ๒๕๖๐ ณ ห้องอาร์ซี แกลเลอเรีย ชั้น ๒ ศูนย์การค้าริเวอร์ ซิตี้ แบงค็อก ค่าเข้าชม ๕๐ บาท สามารถติดตามรายละเอียดกิจกรรมต่างๆ ได้ทางเฟซบุ๊กเพจ River City Bangkok หรือ www.rivercitybangkok.com
เรื่อง / ภาพ : อรวรรณ เหม่นแหลม
