ปรัชญาการทำงานแบบ “เจแปนเวย์” ผ่านมุมมองของผู้บริหารชาวไทย ซึ่งผ่านประสบการณ์ทำงานกับชาวญี่ปุ่นมานานกว่า 10 ปี......โดย ดร.ธนศักดิ์ วหาวิศาล
ที่ปรึกษาคณะกรรมการบริหาร บริษัทอิเดมิตสึ อพอลโล (ประเทศไทย) จำกัด
15
ในวัฒนธรรมญี่ปุ่น มีสองคำที่เดินเคียงกันอย่างเงียบ ๆ แต่ทรงพลัง คำแรกคือ “改善 (かいぜん | Kaizen)” – การพัฒนาอย่างต่อเนื่อง และอีกคำคือ “現場 (げんば | Gemba)” – จุดเกิดเหตุ หรือ “สถานที่จริง” ที่งานนั้นเกิดขึ้นจริงสองคำนี้ไม่ใช่แนวคิดในห้องเรียน แต่คือหัวใจที่หล่อหลอมวัฒนธรรมการทำงานแบบญี่ปุ่น และหนึ่งในบริษัทแรกที่ปลุกคำสองคำนี้ให้มีชีวิตจริง ๆ ก็คือ…Toyota
ย้อนกลับไปในยุคหลังสงครามโลก Toyota คือบริษัทที่เริ่มวางรากฐานแนวคิด Kaizen อย่างเป็นระบบ ในยุคที่ทรัพยากรขาดแคลน โรงงานต้องลดของเสียทุกบาททุกสตางค์ แต่แทนที่จะพึ่งพาแค่ผู้บริหารระดับสูง Toyota เชื่อใน “ความรู้ที่อยู่หน้างาน” และนั่นคือที่มาของการรวมคำว่า Gemba เข้ามาในวัฒนธรรมการบริหาร
คนที่ยืนอยู่หน้าสายการผลิต…ต้องเป็นคนที่รู้ดีที่สุดว่าปัญหาคืออะไร และถ้าเราฟังเขาอย่างจริงใจ…เราจะพบคำตอบบางอย่างที่แผนกวิเคราะห์ข้อมูลไม่เคยเห็น
ผมได้เรียนรู้บทเรียนเดียวกันนี้ เมื่อเริ่มทำงานร่วมกับพันธมิตรญี่ปุ่นในบริษัทน้ำมัน วันนั้นเราไม่ได้คุยเรื่องเทคโนโลยีหรือกลยุทธ์ แต่เริ่มจากคำถามง่าย ๆ ว่า… “Gemba ของเราอยู่ตรงไหน?”
คำถามที่ฟังดูธรรมดา…แต่นำไปสู่การปลี่ยนแปลงทั้งระบบ เราพบว่าแผนปฏิบัติบางอย่างที่คิดไว้ในห้องประชุม ไม่ตอบโจทย์เท่าความเห็นจากพนักงานแนวหน้า
และเมื่อเราเริ่มฟังเสียงจาก “คนที่อยู่ตรงนั้นทุกวัน” เราก็เริ่มเห็นจุดที่ควร “ปรับเล็ก ๆ” ซึ่งเมื่อทำซ้ำอย่างตั้งใจ…กลายเป็นการ “เปลี่ยนใหญ่” โดยไม่รู้ตัว
ประโยคนั้นเปลี่ยนวิธีบริหารของผมทันที ผมเริ่มเดินเข้าโรงงานบ่อยขึ้น ไม่ใช่เพื่อตรวจสอบ หรือสั่งการ แต่เพื่อ "เรียนรู้จากหน้างาน" ผมเริ่มถามพนักงานแนวหน้า ว่าอะไรในงานของพวกเขาทำให้ล่าช้า อะไรที่ดูเหมือนเล็ก แต่ถ้าแก้แล้วจะดีขึ้นทันที และผมเริ่มเห็นว่า Kaizen ไม่ได้อยู่บนกระดานในห้องประชุม แต่มันอยู่ใน “ปากของคนที่ทำงานจริง” อยู่ใน “มือของคนที่ยืนอยู่ตรงสายการผลิต” และอยู่ใน “จุดเล็ก ๆ” ที่ไม่มีใครเห็น…แต่พวกเขาสัมผัสทุกวัน
หลังจากนั้นจึงเกิดโครงการเสนอแนะ “改善 (かいぜん | Kaizen)” และมีการประกวดกันทุกเดือน ใครที่ชนะการประกวด1-3 อันดับแรกจะมีการมอบรางวันเล็กๆน้อยๆ และมีการติดประกาศในบอร์ดของโรงงานให้พนักงานทุกคนได้รับทราบ
หนึ่งในไอเดียง่าย ๆ ที่ผมไม่มีวันลืม เกิดจากพนักงานจัดเรียงสินค้าในคลังที่เสนอว่า “ถ้าเปลี่ยนตำแหน่งกล่องนี้นิดเดียว…เราจะลดเวลาเดินลงวันละ 8 นาที” อาจฟังดูเล็กน้อย แต่เมื่อคูณด้วยจำนวนพนักงาน และจำนวนวัน มันกลายเป็นผลลัพธ์ที่ใหญ่มาก และที่สำคัญที่สุด…ผมเห็นแววตาของพนักงานคนนั้นเปล่งประกาย เพราะเขารู้ว่า “เสียงจาก Gemba” ของเขา…มีคนฟัง และ “ความคิดเล็ก ๆ” ของเขา…มีความหมายกับองค์กร
ในมุมผู้บริหาร…ฟังดูเหมือนเรื่องเล็กน้อย แต่พอเราทดลองจริง กลับพบว่ามันช่วยลดความเหนื่อย เพิ่มความเร็ว
และที่สำคัญที่สุด…มันทำให้พนักงานรู้ว่า เสียงของเขามีค่า นี่แหละคือ Kaizen ที่แท้จริง ไม่ใช่โครงการใหญ่ แต่คือ “การเปลี่ยนทีละนิดจากคนธรรมดา” บนพื้นฐานของ “ความเคารพต่อพื้นที่ทำงานจริง” หรือ Gemba
Kaizen จะไม่เกิด…ถ้าเราไม่เดินไปถึง Gemba
การพัฒนาอย่างต่อเนื่องไม่ใช่เรื่องของตำแหน่ง แต่คือหัวใจที่กล้ายอมรับว่า “เราไม่รู้ทุกอย่าง” และเชื่อว่า “คนที่อยู่ตรงจุดเกิดเหตุ”…อาจมีคำตอบที่เปลี่ยนทั้งองค์กรได้ Toyota เคยทำมาแล้ว และบริษัทเล็ก ๆ อย่างเรา…ก็ทำได้เช่นกัน ถ้าเราเดินลงไปหาด้วยความเคารพ ไม่ใช่ความเหนือกว่า
“Kaizen ไม่ได้เริ่มจากแผนใหญ่ แต่มันเริ่มจากการก้มตัวลงฟังคนที่ยืนอยู่บน Gemba และเชื่อว่า ทุกก้าวเล็ก ๆ ที่ดีขึ้น…มีพลังเปลี่ยนอนาคตได้จริง”
ที่ปรึกษาคณะกรรมการบริหาร บริษัทอิเดมิตสึ อพอลโล (ประเทศไทย) จำกัด
15
ในวัฒนธรรมญี่ปุ่น มีสองคำที่เดินเคียงกันอย่างเงียบ ๆ แต่ทรงพลัง คำแรกคือ “改善 (かいぜん | Kaizen)” – การพัฒนาอย่างต่อเนื่อง และอีกคำคือ “現場 (げんば | Gemba)” – จุดเกิดเหตุ หรือ “สถานที่จริง” ที่งานนั้นเกิดขึ้นจริงสองคำนี้ไม่ใช่แนวคิดในห้องเรียน แต่คือหัวใจที่หล่อหลอมวัฒนธรรมการทำงานแบบญี่ปุ่น และหนึ่งในบริษัทแรกที่ปลุกคำสองคำนี้ให้มีชีวิตจริง ๆ ก็คือ…Toyota
ย้อนกลับไปในยุคหลังสงครามโลก Toyota คือบริษัทที่เริ่มวางรากฐานแนวคิด Kaizen อย่างเป็นระบบ ในยุคที่ทรัพยากรขาดแคลน โรงงานต้องลดของเสียทุกบาททุกสตางค์ แต่แทนที่จะพึ่งพาแค่ผู้บริหารระดับสูง Toyota เชื่อใน “ความรู้ที่อยู่หน้างาน” และนั่นคือที่มาของการรวมคำว่า Gemba เข้ามาในวัฒนธรรมการบริหาร
คนที่ยืนอยู่หน้าสายการผลิต…ต้องเป็นคนที่รู้ดีที่สุดว่าปัญหาคืออะไร และถ้าเราฟังเขาอย่างจริงใจ…เราจะพบคำตอบบางอย่างที่แผนกวิเคราะห์ข้อมูลไม่เคยเห็น
ผมได้เรียนรู้บทเรียนเดียวกันนี้ เมื่อเริ่มทำงานร่วมกับพันธมิตรญี่ปุ่นในบริษัทน้ำมัน วันนั้นเราไม่ได้คุยเรื่องเทคโนโลยีหรือกลยุทธ์ แต่เริ่มจากคำถามง่าย ๆ ว่า… “Gemba ของเราอยู่ตรงไหน?”
คำถามที่ฟังดูธรรมดา…แต่นำไปสู่การปลี่ยนแปลงทั้งระบบ เราพบว่าแผนปฏิบัติบางอย่างที่คิดไว้ในห้องประชุม ไม่ตอบโจทย์เท่าความเห็นจากพนักงานแนวหน้า
และเมื่อเราเริ่มฟังเสียงจาก “คนที่อยู่ตรงนั้นทุกวัน” เราก็เริ่มเห็นจุดที่ควร “ปรับเล็ก ๆ” ซึ่งเมื่อทำซ้ำอย่างตั้งใจ…กลายเป็นการ “เปลี่ยนใหญ่” โดยไม่รู้ตัว
ประโยคนั้นเปลี่ยนวิธีบริหารของผมทันที ผมเริ่มเดินเข้าโรงงานบ่อยขึ้น ไม่ใช่เพื่อตรวจสอบ หรือสั่งการ แต่เพื่อ "เรียนรู้จากหน้างาน" ผมเริ่มถามพนักงานแนวหน้า ว่าอะไรในงานของพวกเขาทำให้ล่าช้า อะไรที่ดูเหมือนเล็ก แต่ถ้าแก้แล้วจะดีขึ้นทันที และผมเริ่มเห็นว่า Kaizen ไม่ได้อยู่บนกระดานในห้องประชุม แต่มันอยู่ใน “ปากของคนที่ทำงานจริง” อยู่ใน “มือของคนที่ยืนอยู่ตรงสายการผลิต” และอยู่ใน “จุดเล็ก ๆ” ที่ไม่มีใครเห็น…แต่พวกเขาสัมผัสทุกวัน
หลังจากนั้นจึงเกิดโครงการเสนอแนะ “改善 (かいぜん | Kaizen)” และมีการประกวดกันทุกเดือน ใครที่ชนะการประกวด1-3 อันดับแรกจะมีการมอบรางวันเล็กๆน้อยๆ และมีการติดประกาศในบอร์ดของโรงงานให้พนักงานทุกคนได้รับทราบ
หนึ่งในไอเดียง่าย ๆ ที่ผมไม่มีวันลืม เกิดจากพนักงานจัดเรียงสินค้าในคลังที่เสนอว่า “ถ้าเปลี่ยนตำแหน่งกล่องนี้นิดเดียว…เราจะลดเวลาเดินลงวันละ 8 นาที” อาจฟังดูเล็กน้อย แต่เมื่อคูณด้วยจำนวนพนักงาน และจำนวนวัน มันกลายเป็นผลลัพธ์ที่ใหญ่มาก และที่สำคัญที่สุด…ผมเห็นแววตาของพนักงานคนนั้นเปล่งประกาย เพราะเขารู้ว่า “เสียงจาก Gemba” ของเขา…มีคนฟัง และ “ความคิดเล็ก ๆ” ของเขา…มีความหมายกับองค์กร
ในมุมผู้บริหาร…ฟังดูเหมือนเรื่องเล็กน้อย แต่พอเราทดลองจริง กลับพบว่ามันช่วยลดความเหนื่อย เพิ่มความเร็ว
และที่สำคัญที่สุด…มันทำให้พนักงานรู้ว่า เสียงของเขามีค่า นี่แหละคือ Kaizen ที่แท้จริง ไม่ใช่โครงการใหญ่ แต่คือ “การเปลี่ยนทีละนิดจากคนธรรมดา” บนพื้นฐานของ “ความเคารพต่อพื้นที่ทำงานจริง” หรือ Gemba
Kaizen จะไม่เกิด…ถ้าเราไม่เดินไปถึง Gemba
การพัฒนาอย่างต่อเนื่องไม่ใช่เรื่องของตำแหน่ง แต่คือหัวใจที่กล้ายอมรับว่า “เราไม่รู้ทุกอย่าง” และเชื่อว่า “คนที่อยู่ตรงจุดเกิดเหตุ”…อาจมีคำตอบที่เปลี่ยนทั้งองค์กรได้ Toyota เคยทำมาแล้ว และบริษัทเล็ก ๆ อย่างเรา…ก็ทำได้เช่นกัน ถ้าเราเดินลงไปหาด้วยความเคารพ ไม่ใช่ความเหนือกว่า
“Kaizen ไม่ได้เริ่มจากแผนใหญ่ แต่มันเริ่มจากการก้มตัวลงฟังคนที่ยืนอยู่บน Gemba และเชื่อว่า ทุกก้าวเล็ก ๆ ที่ดีขึ้น…มีพลังเปลี่ยนอนาคตได้จริง”