คอลัมน์ "เรื่องเล่าสะใภ้ญี่ปุ่น" โดย "ซาระซัง"
สวัสดีค่ะเพื่อนผู้อ่านที่รัก สิ่งที่เห็นจนชินตาจนแทบไม่ได้สังเกตอย่างฝาท่อระบายน้ำ คงไม่ค่อยมีใครทันนึกไปถึงการสร้างความบรรเจิดชวนมองให้มันเท่าไหร่นะคะ แต่ญี่ปุ่นกลับเติมความมีชีวิตชีวาให้ฝาท่อระบายน้ำทั่วประเทศจนเห็นแล้วต้องอมยิ้ม ฝาท่อเหล่านี้ไม่ได้สักแต่ว่าทำให้สวยเก๋ไปอย่างนั้นเอง แต่มีเรื่องราวและความสำคัญซ่อนอยู่เยอะเลยละค่ะ
ฝาท่อโดยทั่วไปมักดูกลืนไปกับถนนหนทาง ไม่เห็นจะมีอะไรแปลกตาน่าสนใจตรงไหน จวบจนกระทั่งเดินอยู่แล้วเห็นอะไรบางอย่างสีสันสดใสสะดุดตาอยู่ที่พื้นก็อดไม่ได้ที่จะเข้าไปดูใกล้ ๆ พอเห็นแล้วถึงได้ทึ่งว่า โอ้โห จิตรกรรมบนฝาท่อชัด ๆ เลย อาศัยอะไรจึงเกิดเป็นไอเดียแบบนี้ได้นะ!! เพื่อนผู้อ่านเคยมีประสบการณ์อย่างนี้ไหมคะ
ครั้งแรกที่ฉันเห็นฝาท่อแบบนี้ก็ตื่นเต้นมาก รู้สึกว่าสมเป็นญี่ปุ่นจังที่อุตส่าห์ทำอะไรน่ารัก ๆ แบบนี้ คิดได้อย่างไรกับการเอาฝาท่อระบายน้ำมาทำเป็นไอเท็มสวย ๆ กลายเป็นสัญลักษณ์อย่างหนึ่งของเมือง เห็นแล้วก็อยากตระเวนเที่ยวไปทั่วญี่ปุ่น แล้วถ่ายรูปฝาท่อระบายน้ำเก็บสะสมเสียจริง
แต่ฝาท่อแบบมีสีสันและลวดลายแบบนี้ในญี่ปุ่นมีเพียงร้อยละ 1 เท่านั้นเองค่ะ นับว่าน้อยมาก แต่ถ้าหากทำฝาท่อแบบนี้หมดทั่วประเทศก็คงเกร่อ และคนคงมองข้ามความพิเศษของมันไป การมีน้อยก็ดีตรงที่ทำให้พอเจอฝาท่อสีสันสดใสก็จะรู้สึกตื่นเต้นเป็นพิเศษ คล้ายเจอสินค้าแบบ limited edition อย่างไรอย่างนั้น แต่แม้แบบลงสีจะมีน้อย แต่เดี๋ยวนี้ฝาท่อส่วนใหญ่ก็มักเป็นแบบมีลวดลายแล้ว
ว่ากันว่าแห่งแรกที่มีการออกแบบฝาท่อระบายน้ำในญี่ปุ่นคือเมืองนาฮะ จังหวัดโอกินาวา สาเหตุที่มีการออกแบบฝาท่อระบายน้ำนั้น สืบเนื่องมาจากการที่เมืองนาฮะต้องการรักษาสิ่งแวดล้อมให้ดีขึ้นด้วยการวางท่อระบายน้ำเพิ่ม แต่ประชาชนมีภาพลักษณ์ว่าท่อระบายน้ำเป็นสิ่งสกปรกมากกว่าจะมองว่ามันช่วยรักษาสิ่งแวดล้อม
ทั้งที่จริง ๆ แล้วพอก่อสร้างเสร็จก็ไม่ต้องเห็นอะไรไม่น่าดู เหลือแค่ฝาท่อระบายน้ำเอง ก็เลยว่าจะทำฝาท่อระบายน้ำสวย ๆ ก็แล้วกัน แล้วต้องเอาลายแบบที่คนท้องถิ่นเห็นแล้วรู้สึกคุ้นเคยและสะดุดตาด้วย จะได้เป็นส่วนหนึ่งที่ทำให้คนเห็นความสำคัญของท่อระบายน้ำมากขึ้น
จากเรื่องราวนี้บ่งบอกความน่ารักของคนญี่ปุ่นได้หลายอย่าง เช่น จะดำเนินนโยบายอะไรทีก็คำนึงถึงเสียงของประชาชน หรือพอประชาชนไม่สนใจเรื่องสิ่งแวดล้อมเลย ก็หาทางว่าจะทำอย่างไรให้ประชาชนสนใจแบบไม่ต้องบังคับ แต่ใช้วิธีกระตุ้นความสนใจขึ้นมาเอง หรือพอประชาชนไม่ชอบให้ทำท่อระบายน้ำเพราะมีภาพลักษณ์ที่ไม่ดี ก็คิดทำฝาท่อให้สวย และต้องชวนให้รู้สึกถึงความเป็นหนึ่งเดียวกับท้องถิ่นของประชาชนด้วย ประชาชนจะได้เกิดมุมมองใหม่ที่ดี เรียกได้ว่าเป็นความคิดที่ฉลาด สร้างสรรค์ และน่ารักมากเลยนะคะ
พอประชาชนสนใจแล้ว เขาก็ทำกระดาษชำระที่พิมพ์คำถามคำตอบเกี่ยวกับท่อระบายน้ำเพื่อให้ความรู้แบบสนุก ๆ อีก (ช่างหลอกล่อนัก) พอดึงกระดาษแผ่นแรกก็จะมีคำถาม พอดึงต่อก็จะเจอคำตอบ คำถามได้แก่ “สิ่งที่มักอุดตันท่อระบายน้ำที่สุดคืออะไร” และมีคำตอบให้เลือก คำตอบคือ “น้ำมัน” และมีรูปตัวการ์ตูนขอร้องว่า “อย่าทิ้งน้ำมัน เส้นผม และผ้าอ้อมลงสู่ท่อระบายน้ำเลยนะ”
ถ้าบ้านใครมักเจอปัญหาท่ออุดตันทั้งที่น่าจะไม่มีเศษขยะอะไร ให้ลองเช็ดคราบน้ำมันจากจานชาม ช้อนส้อม หม้อ กระทะก่อนนำไปล้างนะคะ ถ้าปัญหาลดลงแสดงว่าเป็นเพราะน้ำมัน แต่แม้จะไม่มีปัญหาท่ออุดตัน ถ้ากำจัดคราบน้ำมันก่อนเทลงท่อได้จะดีที่สุดเลยค่ะ
อีกอย่างที่เป็นปัญหาอุดตันมากคือผ้าจำพวก nonwoven fabric เช่น กระดาษเปียก หรือกระดาษทำความสะอาดโถสุขา อย่างหลังนี้บางยี่ห้อสามารถกดลงชักโครกได้ แต่ไม่ใช่ทุกยี่ห้อ เพราะฉะนั้นต้องระมัดระวังก่อนทิ้งนะคะ บางอย่างเห็นว่ากดลงชักโครกได้ แต่หลังจากนั้นมันอาจไปอุดตันกันส่วนอื่นของระบบ ต้องมาแก้ไขกันเดือดร้อนกันหลายต่อเลย
ไม่ทราบว่าเพราะความนิยมในฝาท่อหรือเปล่า ที่ทำให้แผนกท่อระบายน้ำของหน่วยราชการท้องถิ่นทั่วญี่ปุ่นคึกคักกันมากในการสร้างความตระหนักเรื่องระบบกำจัดน้ำเสีย ว่าทำงานอย่างไร มีบทบาทสำคัญอย่างไรในชีวิตประจำวัน และยินดีมาจัดเวิร์กชอปให้ความรู้แก่เด็ก ๆ หรือประชาชนโดยไม่คิดค่าใช้จ่าย
กลับมาเรื่องฝาท่อต่อดีกว่า ช่วงแรกฝาท่อมีลวดลายของเมืองนาฮะเป็นแบบไม่ลงสีก็จริง แต่การที่ฝาท่อมีลวดลายก็ชวนให้คนหยุดมองด้วยความสนใจอยู่ดี ปัจจุบันเมืองนาฮะใช้ฝาท่อแบบลงสีิ ซึ่งมีหลากหลายลวดลายทีเดียว
ฝาท่อระบายน้ำของญี่ปุ่นสะท้อนวัฒนธรรม ประวัติศาสตร์ สินค้าพื้นเมือง งานเทศกาลประจำปี ทีมกีฬา และอื่น ๆ ความเป็นเอกลักษณ์ของฝาท่อในแต่ละท้องถิ่น ทำให้การเดินเท้ามีเรื่องสนุกเพิ่มขึ้น ได้ยินว่าบางท้องถิ่นถูกยุบรวม แต่ยังมีฝาท่อสมัยยังเป็นท้องถิ่นแยกจากกันหลงเหลืออยู่ บางคนถึงกับเดินเล่นไปรอบเมืองเพื่อตามหาฝาท่อเก่าก่อนที่จะมีการเปลี่ยนฝาท่อด้วยค่ะ (เข้าใจว่าคงต้องคอยเปลี่ยนเป็นระยะตามอายุการใช้งาน) คนที่มีส่วนเกี่ยวข้องกับการออกแบบฝาท่อคงดีใจ ที่ประชาชนชอบฝาท่อกันถึงขนาดนี้
ถ้าญี่ปุ่นมองว่าฝาท่อก็คือฝาท่อ ไม่ได้มองในแง่ที่จะไปสร้างสรรค์อะไรให้มันดูบรรเจิด นอกเหนือไปจากการใช้งานในฐานะฝาปิดท่อ หรือคิดว่าจะทำสวยไปทำไม ก็คงไม่มีการคิดต่อยอดว่าจะใช้วัสดุและสีแบบไหน ถึงจะคงทนต่อดินฟ้าอากาศและการถูกเหยียบย่ำโดยผู้คนและรถราที่สัญจรไปมา รวมทั้งต้องปลอดภัยในแบบที่คนเดินบนฝาท่อแล้วไม่ลื่นหรือสะดุดล้ม รถแล่นผ่านแล้วไม่ลื่นไถล จะออกแบบอย่างไรถึงจะสะท้อนความเป็นท้องถิ่นนั้นได้ดีที่สุด จะตัดเหล็กให้ออกมาเป็นลวดลายที่ต้องการได้อย่างไร เป็นต้น
การคิดนอกกรอบ หรือมีโจทย์ให้ใช้ความคิดอะไรแบบนี้ น่าสนุกและท้าทายดีนะคะ ทำให้มองเห็นความเป็นไปได้ที่ก่อเป็นรูปเป็นร่างตามมาอีกเยอะเลย และจากความคิดเพียงแค่ต้องการสร้างความตระหนักเรื่องสิ่งแวดล้อม ก็ได้ขยับขยายกลายมาเป็นจุดขายของแต่ละท้องถิ่น ส่งเสริมการท่องเที่ยวไปทั่วประเทศแล้ว ที่สำคัญต้องยกนิ้วให้องค์การบริหารส่วนท้องถิ่นแต่ละแห่งของญี่ปุ่นด้วยที่เห็นดีเห็นงามกับไอเดียสร้างสรรค์ ไม่อย่างนั้นคงไม่มีงบสนับสนุนและผลักดันให้เกิดสิ่งนี้ตั้งแต่แรกได้เลย
ถ้าอยากจะหาดูว่าในสถานที่หนึ่ง ๆ มีฝาท่อสีอยู่ที่ไหนบ้าง สามารถขอรับการ์ดท่อระบายน้ำ （マンホールカード อ่านว่า “มัน-โฮ-หรุ-คา-โดะ”) ได้จากศูนย์ข้อมูลการท่องเที่ยวแต่ละจุดและหน่วยงานด้านท่อระบายน้ำ ด้านหนึ่งของการ์ดเป็นรูปฝาท่อพร้อมพิกัดตำแหน่ง อีกด้านบอกรายละเอียดความเป็นมาของฝาท่อนั้น
ไม่เพียงเท่านี้ อะไรเอาไปต่อยอดได้ อะไรทำให้ธุรกิจคึกคักได้ ขึ้นชื่อว่าเป็นญี่ปุ่นแล้วไม่ค่อยยอมพลาดง่าย ๆ ลวดลายฝาท่อเหล่านี้จึงได้กลายมาเป็นสินค้าท้องถิ่น ไม่ว่าจะเป็นขนม จานรองแก้ว ที่ห้อยพวงกุญแจ เข็มกลัด ผ้าขนหนูผืนเล็ก หมอนอิง เสื้อยืด โต๊ะ กระทะร้อน เครื่องลาง และอื่น ๆ
ฉันนึกว่าถ้าเจอจานรองแก้วที่เป็นขนาดย่อส่วนของฝาท่อจริง ทำจากวัสดุแบบเดียวกันหรือใกล้เคียงกัน คงซื้อติดมือกลับมาบ้านเป็นที่ระลึกด้วย แต่พอดูราคาแล้วต้องตกใจ เพราะอยู่ที่ประมาณ 4-5 หมื่นเยนต่อชิ้นทีเดียวค่ะ หายอยากเลย มีแบบที่ราคาต่ำหน่อยเหมือนกัน แต่ทำจากยาง พลาสติก หรือไม่ก็กระดาษ
ยังไม่หมดแค่นี้นะคะ ความหลงใหลในฝาท่อมีลวดลายยังพัฒนาไปถึงขนาดมีการจัดงาน Manhole Summit （マンホールサミット）เลยทีเดียว งานนี้จัดเพื่อเอาใจกลุ่มคนที่เป็นชื่นชอบฝาท่อเอามาก ๆ ที่ผ่านมาจะจัดปีละ 2-3 ครั้งแล้วแต่จะไปจัดที่จังหวัดหรือเมืองไหน ในงานจะมีการให้ความรู้เกี่ยวกับฝาท่อและความสำคัญของท่อระบายน้ำผ่านนิทรรศการ การบรรยาย ประกวดเรียงความ นอกจากนี้ยังมีการแจกจานรองแก้วทำจากกระดาษ เข็มกลัด และการ์ดฝาท่อ มีการขายสินค้าลวดลายฝาท่อ ที่เด่นคือมีการขายอาหารที่ย่างบนฝาท่อกระทะร้อนด้วย
นับว่าความนิยมฝาท่อมีลวดลายได้แตกแขนงออกไปเป็นไอเดียอะไรใหม่ ๆ เยอะเลยนะคะ กลุ่มคนที่คิดทำในยุคแรกคงนึกไม่ถึงว่าตนเองได้สร้างประวัติศาสตร์ใหม่ให้แก่ญี่ปุ่นถึงขนาดนี้ เดี๋ยวนี้ฝาท่อมีลวดลายได้กลายเป็นหนึ่งในสิ่งภาคภูมิใจของญี่ปุ่นไปแล้ว นอกจากจะประสบความสำเร็จในการทำให้ประชาชนเห็นความสำคัญของระบบระบายน้ำอันเป็นจุดมุ่งหมายดั้งเดิมแล้ว ยังได้สร้างสีสันและส่งเสริมการท่องเที่ยวอย่างกว้างขวางด้วย
ใครชอบเที่ยวไปในที่ต่าง ๆ ทั่วญี่ปุ่นคงมีเรื่องสนุกเพิ่มขึ้นนะคะ แล้วพบกันใหม่สัปดาห์หน้า สวัสดีค่ะ.
"ซาระซัง" สาวไทยที่ถูกทักผิดว่าเป็นสาวญี่ปุ่นอยู่เป็นประจำ เรียนภาษาญี่ปุ่นตั้งแต่ชั้นประถม และได้พบรักกับหนุ่มแดนอาทิตย์อุทัย เป็น “สะใภ้ญี่ปุ่น” เธอเคยใช้ชีวิตอยู่ที่กรุงโตเกียวนานกว่า 5 ปี ปัจจุบันติดตามสามีไปทำงาน ณ สหรัฐอเมริกา ติดตามคอลัมน์ “เรื่องเล่าสะใภ้ญี่ปุ่น” ที่ MGR Online ทุกวันอาทิตย์.
