ไขข้อสงสัย “ทำไมคนญี่ปุ่นพูดภาษาอังกฤษไม่ได้” ?

ถึงแม้ญี่ปุ่นมีความก้าวหน้าเทียบเท่านานาชาติในหลายด้าน แต่สังคมญี่ปุ่นยังเปลี่ยนแปลงน้อยมาก ทักษะการสื่อสารด้วยภาษาสากลอย่างภาษาอังกฤษของชาวญี่ปุ่นทรุดลงเรื่อย ๆ

ผลการสำรวจ English Proficiency Index พบว่าความสามารถในการใช้ภาษาอังกฤษของชาวญี่ปุ่นอยู่ในอันดับที่ 49 จากทั้งหมด 88 ประเทศที่ไม่ได้ใช้ภาษาอังกฤษเป็นภาษาหลัก ด้อยกว่าเกาหลีใต้ มาเลเซีย จีน เวียดนาม

สาเหตุเบื้องหลังไม่ใช่เพราะภาษาอังกฤษยาก แต่เพราะระบบการศึกษาและภูมิหลังทางวัฒนธรรมของญี่ปุ่น

โรงเรียนสอนเพื่อสอบ ไม่ได้สอนเพื่อใช้

กระทรวงศึกษาธิการของญี่ปุ่นกำหนดให้ภาษาอังกฤษเป็นวิชาบังคับตั้งแต่ชั้นประถมปีที่ 5 ขึ้นไป และจะเริ่มเรียนอย่างเข้มข้นในชั้นมัธยมปลาย โดยมีเป้าหมายคือ เพื่อใช้สอบเช้ามหาวิทยาลัย

การเรียนการสอนภาษาอังกฤษในโรงเรียนมัธยมปลายของญี่ปุ่น ครูผู้สอนอธิบายเป็นภาษาญี่ปุ่น เน้นกฏเกณฑ์ด้านไวยากรณ์มากเสียจนดูเหมือนกับเป็นสูตรคณิตศาสตร์ นักเรียนจำนวนมากจึงเข้าใจภาษาอังกฤษ อ่านได้ เขียนได้ แต่กลับไม่สามารถพูดคุยได้

การสอนภาษาเพื่อใช้เป็นเครื่องมือในการสื่อสาร แต่ในญี่ปุ่นการเรียนการสอนกลับเน้นไปที่ความเข้าใจในเรื่องไวยากรณ์ โรงเรียนหลายแห่งยังคงมีทัศนคติว่า “ไม่ใช่โรงเรียนสอนภาษา” และมีเป้าหมายเพื่อให้นักเรียนตอบข้อสอบเข้ามหาวิทยาลัย ไม่ใช่เพื่อใช้ในชีวิตจริง

ถึงแม้กระทรวงศึกษาธิกาของญี่ปุ่น ได้จัดทำโครงการ Super English Language High School หรือผลักดันการใช้มาตรฐานอย่าง TOEIC และTOEFL มาใช้สำหรับการศึกษาระดับอุดมศึกษา แต่ทั้งหมดก็ยังอยู่บนพื้นฐานของการ “สอบ” ไม่ใช่การ “ใช้”

คิดว่าไม่มีความจำเป็นต้องใช้

คนญี่ปุ่นจำนวนมากคิดว่า ไม่จำเป็นต้องใช้ภาษาอังกฤษ แม้กระทั่งคนที่มีการศึกษาสูง เช่น หมอ วิศวกร ผู้บริหารระดับสูง ข้าราชการระดับสูง ก็พูดภาษาอังกฤษไม่ได้

ในการศึกษาระดับที่สูง ในต่างประเทศจะต้องอาศัยภาษาอังกฤษเพื่อค้นคว้า วิจัย แต่ในญี่ปุ่น แม้แต่การศึกษาระดับอุดมศึกษาก็ยังใช้ภาษาญี่ปุ่นเท่านั้น ผู้เชี่ยวชาญอธิบายว่า ญี่ปุ่นเก่งมากในเรื่องการแปล ทุกอย่างแปลเป็นภาษาญี่ปุ่นได้หมด ไม่ว่าจะเป็นวรรณกรรมสำคัญของโลก หรือผลงานวิจัยต่าง ๆ ไม่ว่าคนญี่ปุ่นจะสนใจเรื่องอะไร ก็หาฉบับที่แปลเป็นภาษาญี่ปุ่นมาอ่านได้ นี่อาจจะเป็นเหตุผลที่ทำให้คนรู้สึกว่า คนญี่ปุ่นไม่จำเป็นต้องใช้ภาษาอังกฤษ

นัยทางประวัติศาสตร์ และสังคม

ญี่ปุ่นเป็นสังคมบนเกาะเล็กๆ ที่ใกล้ชิดกันมากเป็นเวลานานหลายศตวรรษ ชาวญี่ปุ่นจึงไม่จำเป็นต้องสื่อสารกันด้วยคำพูดก็เข้าใจกันได้ สามารถอ่านความรู้สึกของผู้อื่นได้เพียงแค่ดูจากสีหน้าท่าทาง ความเงียบก็เป็นการแสดงออกอย่างหนึ่งในสังคมญี่ปุ่น นี่เป็นกำแพงขวางกั้นการฝึกฝนจากใช้ภาษาต่างประเทศในชีวิตประจำวัน

ชาวญี่ปุ่นยังมีความเป็นชุมชนที่เข้มแข็งมาก ถึงแม้จะไปทำธุรกิจหรือพำนักในต่างประเทศ ก็จะรวมกลุ่มกัน พักอาศัยในย่านเดียวกัน และช่วยเหลือซึ่งกันและกัน ชาวญี่ปุ่นจำนวนมากใช้ชีวิตในต่างแดน หรือทำธุรกิจได้ โดยไม่ต้องอาศัยภาษาต่างประเทศเลย

ลักษณะภาษาที่แตกต่างกันอย่างมาก

ภาษาอังกฤษเป็นภาษาที่มีความเป็นเหตุเป็นผลมาก ตรงไปตรงมา สิ่งสำคัญต้องมาก่อน โครงสร้างเรียงประธาน-กริยา-กรรม แต่ภาษาญี่ปุ่นไม่ค่อยมีลักษณะของการเรียงลำดับแบบเป็นเหตุเป็นผล และมีโครงสร้างที่กริยาอยู่ท้ายประโยค ที่สำคัญคือ ภาษาญี่ปุ่นมีลักษณะของความคลุมเครือ

ลักษณะภาษาที่แตกต่ากันเช่นนี้ ไม่เพียงยากต่อการเรียน แต่ยังทำให้คนญี่ปุ่นจึงถูกมองด้วยความไม่เข้าใจ และคนต่างชาติก็รู้สึกอ่านความคิดคนญี่ปุ่นยาก

ไม่กล้าพูด กลัวเสียหน้าถ้าพูดผิด

ลักษณะนิสัยของคนญี่ปุ่นที่ให้ความสำคัญกับคุณภาพชนิดสมบูรณ์แบบ ทำให้คนญี่ปุ่นไม่กล้าพูดภาษาอังกฤษ เพราะกลัวว่าถ้าพูดผิดจะขายหน้า คนญี่ปุ่นหลายคนเขียนภาษาอังกฤษได้ดี เพราะผ่านการแก้ไขขัดเกลาจน perfect แต่กลับไม่กล้าที่จะพูดคุยสนทนา เพราะกลัวจะพูดผิด

คนญี่ปุ่นมีปัญหาในการเข้าใจภาษาอังกฤษแบบที่ใช้พูดกันจริงๆ ไม่คุ้นกับการฟังภาษาอังกฤษ จึงไม่เข้าใจสิ่งที่ชาวต่างชาติพูด และ “วิ่งหนี” ภาษาอังกฤษในที่สุด

วันนี้ ญี่ปุ่นกำลังต้อง “เปิดประเทศครั้งใหม่” ทั้งจากนักท่องเที่ยวต่างชาติที่เดินทางมาเยือนญี่ปุ่นจำนวนมากการเป็นเจ้าภาพกีฬาโอลิมปิก รวมทั้งการเปิดรับแรงงานชาวต่างชาติมาทำงาน การ “เปิดใจ” เรียนรู้ภาษาต่างประเทศ จะเป็นทั้งการสร้างโอกาสใหม่ ๆ และเป็นสื่อกลางในการสร้างความเข้าใจ ความสมานฉันท์ และความสงบสุข.