ประเทศไทยคือตัวอย่างหนึ่งของความจำเป็นเร่งด่วนนี้ เงินลงทุนที่ต้องการ 5-7 ล้านล้านบาท เพื่อสนับสนุนแผนปฏิบัติการลดก๊าซเรือนกระจกตามเป้าหมายที่กำหนดไว้ (Nationally Determined Contributions: NDCs) โดยลงทุนแล้ว 1.7 ล้านล้านบาท ตั้งแต่ปี 2018 – พฤษภาคม 2025 หมายความว่ายังต้องการเงินลงทุนอีก 3.3-5.3 ล้านล้านบาท
การเงินเพื่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ (Climate Finance) หมายถึง กลไกการจัดหาเงินทุนเพื่อสนับสนุนโครงการลดก๊าซเรือนกระจกและการปรับตัวต่อผลกระทบจากการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ โดยมีแหล่งเงินทุนหลักมาจากภาคเอกชน ธนาคารรัฐวิสาหกิจ และกองทุนระหว่างประเทศ
ปัจจุบันไทยยังต้องการเงินทุนจำนวนมากดังกล่าวเพื่อบรรลุเป้าหมายการลดก๊าซเรือนกระจกภายในปี 2030 ขณะที่ยังเผชิญกับความท้าทายด้านโครงสร้างเศรษฐกิจ เช่น ภาคอุตสาหกรรมยังคงพึ่งพาการใช้พลังงานจากถ่านหินและน้ำมันเป็นหลัก และใช้เทคโนโลยีแบบเดิม ด้านความเปราะบางต่อสภาพอากาศ อยู่ในระดับขีดความสามารถในการรับมือยังต่ำ และด้านความพร้อมของธุรกิจขนาดกลางและขนาดย่อม (SMEs) ส่วนสำคัญของเศรษฐกิจไทย ยังขาดความตระหนักรู้ ขาดองค์ความรู้ และขาดเงินทุนในการปรับตัวด้านสิ่งแวดล้อม
• ประเทศไทยในภาวะโลกรวน
ข้อมูลโดย สฤณี อาชวานันทกุล ผู้เชี่ยวชาญด้านการเงินและนักวิจารณ์สังคม และผู้ร่วมก่อตั้งบริษัท ป่าสาละ จำกัด ระบุว่า ประเทศไทยคือตัวอย่างหนึ่งของความจำเป็นเร่งด่วนนี้ เพราะปัจจุบันไทยถูกจัดอันดับให้เป็นประเทศที่มีความเปราะบางต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศมากที่สุดอันดับที่ 30 ตามรายงานขององค์กรสิทธิมนุษยชน Germanwatch
ขณะที่คณะกรรมาธิการเศรษฐกิจและสังคมแห่งสหประชาชาติสำหรับเอเชียและแปซิฟิก (UNESCAP) ประเมินภายใต้สมมติฐานที่อุณหภูมิโลกเพิ่มขึ้น 2 องศาเซลเซียสว่า ความเสียหายจากการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศของไทยอาจสูงถึงเกือบ 1 ล้านล้านบาท/ ปี หรือราว 6.6% ของ GDP โดยภาคเกษตรกรรมของไทยจะได้รับความเสียหายสูงถึง 17.5–83.8 พันล้านบาท/ ปี หากคิดสะสมตั้งแต่ปี 2021-2045
ดังนั้น ไทยจำเป็นต้องมีการลงทุนขนาดใหญ่ในการลดก๊าซเรือนกระจกเพื่อตอบสนองต่อพันธสัญญาที่ให้ไว้กับนานาชาติ โดยในปี 2024 กรมการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศและสิ่งแวดล้อม ประเมินว่าการลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจกให้ได้ 30% ภายในปี 2030 ต้องการเงินลงทุน 5 ล้านล้านบาท และถ้าเป้าหมายในการลดคือ 40% จำเป็นต้องใช้ถึง 7 ล้านล้านบาท
• ทำไมต้องติดตามกระแสเงินทุนที่ใช้รับมือภาวะโลกรวน
ข้อเสียเปรียบที่สำคัญของไทยคือ ขาดทั้งความกระตือรือร้นและแหล่งเงินทุนที่เพียงพอสำหรับทั้ง mitigation (การลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจก) และ adaptation (การปรับตัวเพื่อลดผลกระทบจากภาวะโลกรวน) ที่สำคัญอีกประการคือ ไทยไม่เคยมีภาพที่ชัดเจนเกี่ยวกับกระแสเงินทุนด้านภูมิอากาศที่ไหลเวียนอยู่ในประเทศ
ดังนั้น เครือข่ายการเงินเพื่อรับมือภาวะโลกรวน (CFNT) ซึ่งก่อตั้งในปี 2024 เพื่อผลักดันให้เกิดการเงินด้านภูมิอากาศที่มีประสิทธิภาพมากขึ้นในไทย จึงได้รวบรวมข้อมูลจากแหล่งข้อมูลสาธารณะเพื่อสร้าง “Climate Finance Tracker” (ต่อไปเรียกว่า “Tracker”) สำหรับประเทศไทย ซึ่งมีความคล้ายคลึงกับรายงาน Global Landscape of Climate Finance ขององค์กร Climate Policy Initiative (CPI) ในสหรัฐฯ ที่มุ่งเน้นการวิจัยและนโยบายด้านการเงินเพื่อรับมือภาวะโลกรวน
โดย CFNT มุ่งเก็บข้อมูลในด้านที่สำคัญ 2 ด้าน คือ
1.Climate Mitigation : การลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจก เช่น การลงทุนในโซลาร์เซลล์
2.Climate Adaptation : การเพิ่มขีดความสามารถในการรับมือกับผลกระทบจากสภาพภูมิอากาศ เช่น ระบบเตือนภัยพิบัติ
สำหรับที่มาของแหล่งเงินทุนมาจากหลายภาคส่วน อาทิ หน่วยงานรัฐ ธนาคารพัฒนาระหว่างประเทศ กองทุนด้านภูมิอากาศระดับชาติ รัฐวิสาหกิจ ตลอดจนสถาบันการเงินของรัฐ โดยมาในรูปแบบ อาทิ ความช่วยเหลือเพื่อการพัฒนา (ODA) เงินกู้ดอกเบี้ยต่ำ (concessional loans) เงินสนับสนุนแบบให้เปล่า (grants) หรือโครงการลงทุนภาครัฐ
ส่วนแหล่งเงินทุนจากภาคเอกชน อาทิ สถาบันการเงินพาณิชย์ บริษัทเอกชน นักลงทุนเพื่อสังคม (รวมถึงองค์กรการกุศล) ตลอดจนผู้มีส่วนได้ส่วนเสียอื่นๆ ผ่านเครื่องมือ เช่น green bonds, green loans และ blended finance
ทีมนักวิจัยของ CFNT ยึดแนวทางเดียวกันกับที่ CPI ใช้เก็บข้อมูล โดยเน้นเฉพาะการลงทุนโดยตรงที่สอดคล้องกับเป้าหมาย climate mitigation และ adaptation ภายในประเทศ และตัดรายการเงินทุนที่ไม่ถือเป็นการลงทุนที่มีเป้าหมายด้านสภาพภูมิอากาศออกจากการคำนวณทั้งหมด โดยการลงทุนที่ไม่รวมในฐานข้อมูล ได้แก่ ตลาดรอง การรีไฟแนนซ์ การโอนกรรมสิทธิ์ของสินทรัพย์เดิม เงินอุดหนุนจากภาครัฐที่เน้นการชดเชยต้นทุนตั้งต้น เช่น การสนับสนุนการวิจัย
เช่นเดียวกับ CPI ที่ไม่รวมโครงการที่เรียกว่า “Carbon Lock-in” หรือโครงการที่ผูกพันอยู่กับโครงสร้างพื้นฐานพลังงานฟอสซิล เช่น การเพิ่มประสิทธิภาพในการผลิตไฟฟ้าของโรงไฟฟ้าถ่านหิน เพราะเห็นได้ชัดว่ามีทางเลือกอื่นที่มุ่งสู่การลดก๊าซเรือนกระจกที่มีประสิทธิภาพมากกว่า
• ความท้าทายต่อการเงินเพื่อการปรับตัว
การติดตามการลงทุนในการปรับตัวต่อสภาพภูมิอากาศถือเป็นเรื่องยากและซับซ้อนกว่าการลดก๊าซเรือนกระจก เพราะแต่ละกิจกรรมหรือนโยบายมีความสัมพันธ์กับบริบท พื้นที่ อีกทั้งยังวัดผลกระทบได้ยากกว่าการลดก๊าซเรือนกระจก
อย่างไรก็ดี CFNT พยายามรับมือความท้าทายนี้ด้วยการใช้ Tailwind Taxonomy ซึ่งเป็นโมเดลสาธารณะจากกองทุน Tailwind Futures เพื่อวิเคราะห์โครงการปรับตัว โดยเลือกเฉพาะโครงการที่แก้ปัญหาความเปราะบางเฉพาะด้านสภาพภูมิอากาศ และพยายามใช้ข้อมูลเชิงประจักษ์ในการประเมินผลลัพธ์
• ข้อค้นพบจากการทำวิจัย
จากการรวบรวมข้อมูลกว่า 2,800 โครงการ ตั้งแต่ปี 2018 – พฤษภาคม 2025 เราพบว่า มีการลงทุนในการลดก๊าซเรือนกระจกอย่างน้อย 1.7 ล้านล้านบาท โดยมีข้อค้นพบที่น่าสนใจ ดังนี้
- 82% ของเงินทุนมาจากบริษัทเอกชน ธนาคารพาณิชย์ และรัฐวิสาหกิจ
- 64% ของการลงทุนทั้งหมดอยู่ในภาคพลังงานและการขนส่ง
- กิจกรรมยอดนิยม ได้แก่ โซลาร์บนหลังคา (17%) รถยนต์ไฟฟ้า (10%) และระบบขนส่งสาธารณะไฟฟ้า (8%)
ด้านการปรับตัวรับมือกับภาวะโลกรวน ที่รวบรวมข้อมูลจาก 670 โครงการ ตั้งแต่ปี 2020–2024 พบว่า ประเทศไทยใช้เงินราว 148 พันล้านบาทในการปรับตัวต่อภาวะโลกรวน โดย 95% มาจากรัฐบาลกลาง และ 1.8% มาจากกองทุนพหุภาคี โดยโครงการส่วนใหญ่เน้นการจัดการน้ำอย่างยั่งยืน เมืองที่ปรับตัวได้ และเกษตรกรรมยั่งยืน
