โอกาสที่จะเห็นตำรวจปฏิรูปตัวเอง เกิดขึ้นได้ยากมาก การเปลี่ยนแปลงจะเกิดขึ้นได้ จำเป็นต้องมีรัฐบาลที่มีภาวะความเป็นผู้นำสูงจึงจะปฏิรูประบบตำรวจได้สำเร็จ
กรณีใช้อาวุธปืนยิง “พ.ต.ต.ศิวกร สายบัว” หรือ “สารวัตรแบงค์” สว.ส.ทล.1 กก.2 บก.ทล. เสียชีวิตกลางงานเลี้ยงภายในบ้าน “กำนันนก” (นายประวีณ จันทร์คล้าย อดีตกำนันตำบลตาก้อง อ.เมืองนครปฐม) เมื่อวันที่ 6 กันยายน 2566
เป็นข่าวที่ประชาชนฉงนสนใจอย่างกว้างขวาง สร้างแรงสั่นสะเทือนให้วงการตำรวจทุกระดับ เนื่องจากในงานเลี้ยงดังกล่าว มีเจ้าหน้าที่ตำรวจกว่า 20 นาย ตั้งแต่ระดับผู้กำกับลงมาอยู่ท่ามกลางเหตุการณ์ที่ “สารวัตรแบงค์” ถูกยิงฟุบไปต่อหน้าต่อตา !!
ภาพนายตำรวจร่วมโต๊ะงานเลี้ยงรายล้อม “กำนันนก” วัย 35 ปี ราวกับสมุนบริวาร จนเกิดเหตุฆาตกรรม สร้างความอดสู ส่งผลต่อศรัทธา และศักดิ์ศรีแวดวงสีกากีครั้งใหญ่อีกครั้งหนึ่ง
เหตุการณ์ยิงสารวัตรสะท้อนถึงปัญหาที่ซุกซ่อนอยู่ใช่ธุรกิจสีเทาหลายประการ คือ
ประการแรก สะท้อนถึงความสัมพันธ์เชิงอำนาจระหว่างกำนันนกกับตำรวจในพื้นที่
ประการที่สอง สะท้อนถึงความสัมพันธ์แบบอุปถัมภ์ที่ใช้เงินแลกเปลี่ยนกับการใช้อำนาจตามกฏหมายในทางที่ผิดของตำรวจ
ประการที่สาม สะท้อนถึงอำนาจของกำนันนกว่าน่าจะมีธุรกิจสีเทาอยู่เป็นจำนวนมากและมีผลกำไรเกิดขึ้นเป็นจำนวนมากในแต่ละปี จนกระทั่ง อิทธิพลของกำนันนกสามารถไปบิดเบื่อนการบังคับใช้กฎหมายของตำรวจในพื้นที่ได้ การกระทำความผิดยังไม่ยำเกรงต่อกฎหมาย กำนันนกต้องเชื่อว่ามีตำรวจที่อยู่ในพื้นที่ให้การคุ้มครองตนเองได้
วิสามัญฆาตกรรมในครั้งนี้ยังสะท้อนให้เห็นถึงความสัมพันธ์แบบอุปถัมภ์ที่ใช้เงินของกำนันนกที่ให้แก่เหล่าตำรวจ กำนันนกอุปถัมภ์ ตำรวจด้วยเงิน ส่วนตำรวจเป็นผู้ใต้อุปถัมภ์ให้การตอบแทนด้วยการใช้อำนาจตามกฏหมายไปให้การคุ้มครองกำนันนกอย่างผิดกฎหมาย
พฤติกรรมที่บ้าบิ่นของกำนันนก อาจสะท้อนให้เห็นถึงอำนาจของผู้กระทำความผิดที่มีเครือข่ายกับผู้มีอำนาจตามกฏหมายในระดับที่สูงมากจนเกิดความมั่นใจถึงขั้นไม่ยี่หระกับ อำนาจตามกฏหมายของตำรวจในพื้นที่ เพราะเชื่อมั่นว่าความสัมพันธ์ของตนที่มีกับตำรวจน่าจะแข็งแกร่ง อย่างเพียงพอที่จะคุ้มครองตนเองได้
สุดท้ายพฤติกรรมของกำนันนกในเรื่องนี้ยังอาจสะท้อนให้เห็นว่าองค์กรตำรวจนั้นมีทั้งตำรวจน้ำดีกับตำรวจน้ำเสียที่มีพฤติกรรมเป็นองค์กรอาชญากรรม (organized crime)
คงไม่มีใครกล้ายืนยันว่าเหตุการณ์สะเทือนขวัญที่ตำรวจถูกยิงเสียชีวิตที่บ้านกำนันนกเป็นการสมคบคิดร่วมกัน หรือเป็นการร่วมมือกันระหว่างผู้มีอิทธิพลท้องถิ่นกับองค์กรอาชญากรรมของตำรวจในระดับใดระดับหนึ่งหรือไม่ เป็นการสมคบคิดกันเพราะต้องการต่อต้านตำรวจน้ำดีที่ต้องการทำหน้าที่ของตนเองอย่างสุจริต กับตำรวจน้ำเสียที่มุ่งแสวงหาผลประโยชน์ให้แก่ตัวเองเป็นหลักเท่านั้น
เหตุการณ์ที่เศร้าสลดหดหู่นี้ ยังส่งผลต่อศรัทธาและศักดิ์ศรีของตำรวจมากพอหรือยังที่ต้องมีการปฏิรูปองค์กรตำรวจอย่างจริงจัง เสียที ?
ตำรวจจะกอบกู้ศักดิ์ศรีของตัวเองได้ต้องแสดงให้เห็นถึงความสุจริตในการสอบสวนคดีนี้ รวมทั้งต้องดำเนินการปราบปรามกลุ่มผู้มีธิพลท้องถิ่นทั่วไปด้วย ไม่ใช่จัดการแต่กำนันนกคนเดียวซึ่งเป็นเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นอย่างรุนแรงและเป็นที่สนใจของสังคม
ยังมีผู้มีธิพลท้องถิ่นอีกเป็นจำนวนมากทั่วทุกจังหวัดของประเทศ หากตำรวจมีความสุจริตใจจริงต้องมีนโยบายปราบปรามผู้มีอิทธิพลเหล่านั้น ด้วยความสุจริตและตรงไปตรงมา
นอกจากนี้หน่วยงานตำรวจต้องแสดงให้เห็นว่าจะมีกระบวนการขจัดระบบส่วยของตัวเองได้อย่างไร จึงจะทำให้ระบบงานของตำรวจมีความโปร่งใสและมีธรรมาภิบาลได้
จากการศึกษาองค์กรตำรวจในช่วงระหว่าง 70 -80 ปีที่ผ่านมา ผมพบว่าองค์กรตำรวจมีลักษณะที่แตกต่างจากหน่วยงานภาครัฐทั่วไป
ในหน่วยงานภาครัฐมักจะพบว่ามีความขัดแย้งระหว่างข้าราชการรุ่นใหม่ที่มีความคิดปฏิรูปกับข้าราชการรุ่นเดิมที่ไม่ต้องการเห็นการเปลี่ยนแปลง
แต่ในองค์กรตำรวจไม่เคยพบว่ามีกลุ่มตำรวจที่ต้องการปฏิรูปองค์กรของตนเองแม้แต่กลุ่มเดียว มีข้อที่น่าสังเกตว่าวัฒนธรรมขององค์กรตำรวจที่มีความเป็นอนุรักษ์นิยมสูงน่าจะมีพลังที่สูงมากจนสามารถดูดซับและกลืนกินแรงบันดาลใจของตำรวจรุ่นใหม่ๆให้ละลายหายไปอยู่กับวัฒนธรรมดั้งเดิมได้เป็นอย่างดี
ดังนั้น โอกาสที่จะเห็นตำรวจปฏิรูปตัวเองจึงเกิดขึ้นได้ยากมาก การเปลี่ยนแปลงจะเกิดขึ้นได้จำเป็นต้องมีรัฐบาลที่มีภาวะความเป็นผู้นำสูงที่จะปฏิรูประบบตำรวจได้สำเร็จ
ผมคิดว่าโอกาสของการเปลี่ยนแปลงคงต้องให้รัฐบาลที่มีเจตจำนงที่แน่วแน่ที่ให้ความสำคัญกับหลักธรรมาภิบาลในการบริหารประเทศ เป็นผู้นำในการปรับปรุงเปลี่ยนแปลงระบบตำรวจให้กลายเป็นระบบที่สุจริต ซึ่งน่าจะทำได้ง่ายกว่าและมีความชอบธรรมมากกว่า
ความพยายามของรัฐบาลชุดที่แล้วที่ออกพระราชบัญญัติที่มีจุดมุ่งหมายจะปฏิรูปตำรวจตามรัฐธรรมนูญไม่ประสบความสำเร็จ เพราะเกิดการประนีประนอมระหว่างรัฐบาลกับองค์กรตำรวจ มีการเปลี่ยนแปลงแก้ไขเล็กๆ น้อยๆ ตามที่พลังของตำรวจต้องการ
หากจะทำหลายเงื่อนไขการเกิดขึ้น ของกลุ่มผู้มีอิทธิพล ทั้งในส่วนกลางและในแต่ละท้องถิ่นมีความจำเป็นที่รัฐบาลจะต้องเข้ามาปรับปรุงระบบการประมูลที่เป็นการประมูลทางอิเล็คทรอนิกส์ (e-bidding) ให้เป็นไปอย่างโปร่งใส ไม่เช่นนั้นก็จะมีกลุ่มผู้มีอิทธิพลในแต่ละกรม แต่ละกระทรวง รัฐวิสาหกิจ และองค์การบริหารปกครองส่วนท้องถิ่นทั่วประเทศ
บทความโดย สังศิต พิริยะรังสรรค์
ประธานคณะกรรมาธิการการแก้ปัญหาความยากจนและลดความเหลื่อมล้ำ วุฒิสภา
