ในการเผยแผ่หลักธรรมคำสอนทางพระพุทธศาสนา ถือเป็นหน้าที่สำคัญของภิกษุสงฆ์ โดยเฉพาะอย่างยิ่ง การเทศนาธรรมในวาระโอกาสต่างๆนั้น เป็นหัวใจสำคัญในการเผยแผ่พระพุทธศาสนา
ส่วนสามเณร คือ ศาสนทายาท ผู้เป็นรากแก้วแห่งพระพุทธศาสนา หากสามเณรมีความศรัทธาและยึดมั่นในวิถีแห่งสมณะแล้ว ในอนาคตก็จะเป็นพระภิกษุที่มีความมุ่งมั่นในการเผยแผ่หลักธรรมคำสอนแก่ประชาชนต่อไป
โดยในประวัติศาสตร์หลังพุทธกาลนั้น ได้มีกิตติศัพท์ของสามเณรผู้ทรงคุณอันประเสริฐ คือ สามเณรนิโครธ ที่ได้เทศนาโปรดพระเจ้าอโศกมหาราชในเรื่องความไม่ประมาท จนพระองค์เกิดความเลื่อมใสศรัทธาในพระพุทธศาสนา และปวารณาตนเป็นพุทธมามกะ ในสมัยอยุธยาก็ได้มีสามเณรทอง (แตงโม) ผู้ได้ศึกษาธรรมจากพระเถราจารย์จนปราดเปรื่องและเทศนาธรรมเป็นเลิศ ซึ่งต่อมาก็คือ สมเด็จพระสังฆราชทอง (แตงโม) แห่งวัดใหญ่สุวรรณาราม เมืองเพชรบุรี ผู้เป็นพระอาจารย์ของสมเด็จพระเจ้าเสือ กษัตริย์พระองค์ที่ 29 แห่งกรุงศรีอยุธยา
แม้ในสมัยปัจจุบันก็ได้มีกิตติศัพท์ความปราดเปรื่องของสามเณรเจริญ คชวัตร ที่ได้แต่งพระธรรมเทศนากัณฑ์อริยทรัพย์และขึ้นธรรมาสน์เทศนาครั้งแรกเมื่ออายุเพียง 14 ปี อันเป็นพรรษาแรกของสมณเพศ ซึ่งต่อมาสามเณรรูปนี้ก็คือ สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก
สถาบันพระมหากษัตริย์ของไทยก็ได้เข้ามามีส่วนในการยกย่องสถานภาพและบทบาทของสามเณรมากขึ้น ตัวอย่างเช่น ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้พระราชโอรสผนวชเป็นสามเณร ทรงถวายการอุปถัมภ์แก่สามเณรที่มีความรู้ในปริยัติธรรมเป็นพิเศษ เป็นต้น
ดังนั้น ในวโรกาสที่สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ทรงเจริญพระชนมายุ 60 พรรษา ในปี 2558 สำนักงานทรัพย์สินส่วนพระมหากษัตริย์ ร่วมกับสำนักงานพระพุทธศาสนาแห่งชาติ (พศ.) และกรมการศาสนา(ศน.) จัดทำโครงการส่งเสริมวิชาการเทศนาธรรม “สามเณรธรรมาสน์ทอง” มุ่งอนุรักษ์การเทศนาแบบดั้งเดิมไม่ให้สูญหาย เพื่อสร้างโอกาสการเทศนาธรรมของสามเณรทั่วประเทศ และส่งเสริมให้สามเณรได้ศึกษาเรียนรู้และสืบทอดวิถีแห่งการแสดงพระธรรมเทศนา และเป็นต้นแบบในการเผยแผ่พระพุทธศาสนาอย่างถูกต้อง เป็นอีกหนึ่งกำลังสำคัญในการสืบทอดพระพุทธศาสนาให้มั่นคงสถาพร
โดยเมื่อวันที่ 30 มิถุนายน 2557 สมเด็จพระมหารัชมังคลาจารย์ (ช่วง วรปุญฺโญ) ผู้ปฏิบัติหน้าที่สมเด็จพระสังฆราช ได้เป็นประธานในพิธีเปิดโครงการส่งเสริมวิชาการเทศนาธรรม “สามเณรธรรมาสน์ทอง” ณ วัดพิชยญาติการาม กทม.
สมเด็จพระมหารัชมังคลาจารย์ กล่าวว่า โครงการนี้เป็นโครงการที่ดีช่วยส่งเสริมให้สามเณรได้มีความรู้เรื่องการเทศนาอย่างถูกต้อง โดยในการเทศนานั้น สิ่งสำคัญที่สุดคือหลักการเทศนา 5 ประการ ได้แก่ 1. แสดงไปตามลำดับ 2. ยกตัวอย่างแสดงให้เห็นชัด 3. มีจิตใจประกอบด้วยเมตตา 4. ไม่แสดงธรรม เพราะเห็นแก่ลาภสักการะ 5. ไม่แสดงธรรมยกตนข่มท่าน พร้อมแนะให้ใช้ศีล 5 เป็นหลักในการแสดงธรรม
“ศีล 5 เป็นหลักพื้นฐานที่สามเณรต้องตระหนักให้เป็นหลักในการแสดงธรรมให้ประชาชนเข้าใจได้ง่าย สามารถนำไปเป็นหลักปฏิบัติในชีวิตประจำวัน เพราะจุดมุ่งหมายของการเทศนาคือ ให้พุทธศาสนิกชนเข้าถึงหลักพุทธธรรม นำไปปฏิบัติให้เกิดผลแก่ตนและสังคม”
ขณะที่ นายสด แดงเอียด ที่ปรึกษาสำนักงานทรัพย์สินส่วนพระมหากษัตริย์ ด้านการศาสนา ประวัติศาสตร์ และโบราณคดี ในฐานะประธานกรรมการจัดงาน กล่าวว่า โครงการนี้ดำเนินการขึ้น เพื่อบ่มเพาะสามเณรให้เป็นหน่อเนื้อแห่งพุทธธรรม สามารถแสดงพระธรรมเทศนา และเขียนบทเทศนาได้อย่างถูกต้องตามแบบแผนของการเทศนา หากในอนาคตมีศรัทธาบวชเป็นพระภิกษุ ก็จะเปี่ยมไปด้วยภูมิธรรม ในการอบรมสั่งสอน และยกระดับคุณธรรมจริยธรรมประชาชน อันจะนำมาซึ่งความสุขในสังคมได้
โครงการฯนี้จะเป็นแนวทางมาตรฐานเดียวกันที่จะนำไปปรับใช้ต่อได้ เพราะรวบรวมองค์ความรู้โดยการประยุกต์จากหลักสูตรพระนักเทศน์ ผ่านวิธีการประยุกต์หลักสูตรให้ร่วมสมัย มุ่งหวังให้สามารถนำความรู้ที่ได้รับ กลับไปใช้ประกอบการเทศนาที่เหมาะสมกับสถานการณ์ในปัจจุบัน แต่ยังรักษาความถูกต้องตามแบบเถรวาทที่แท้จริง
สำหรับโครงการส่งเสริมวิชาการเทศนาธรรม “สามเณรธรรมาสน์ทอง” ในรอบแรก จะคัดเลือกสามเณรจากทั่วประเทศ จังหวัดละ 3 รูป และกรุงเทพมหานคร 72 รูป เพื่อเป็นตัวแทนเข้าร่วมการอบรมรายภูมิภาค (หน) คือ หนกลาง ณ วัดพิชยญาติการาม กทม. หนใต้ ณ วัดมหาธาตุ จ.นครศรีธรรมราช หนเหนือ ณ วัดเจ็ดยอด จ.เชียงใหม่ และหนตะวันออก ณ วัดมหาธาตุ จ.ยโสธร รวมจำนวนทั้งสิ้น 300 รูป ซึ่งสามเณรทั้งหมดจะต้องเขียนบทเทศนาธรรมให้คณะกรรมการ เพื่อพิจารณาคัดเลือกเหลือ 50 รูป ได้เข้าสู่รอบที่สอง เพื่ออบรมวิชาการเทศนาธรรม ณ วัดมหาธาตุยุวราชรังสฤษฎิ์ กทม.
จากนั้นจะคัดเหลือเพียง 10 รูป ผ่านเข้าสู่รอบที่สาม ได้ไปศึกษาดูงาน ณ สังเวชนียสถานและพุทธสถานสำคัญในต่างประเทศ พร้อมเรียนรู้วิถีนักเทศน์จากพระเถระผู้ใหญ่ และฝึกเทศนาในสถานที่ต่างๆ
ในรอบสุดท้าย ช่วงเดือนพฤศจิกายน 2557 สามเณรทั้ง 10 รูปจะต้องแสดงพระธรรมเทศนาเชิงประจักษ์ให้คณะกรรมการพิจารณาคัดเลือกสามเณร 3 รูป ผู้เป็นเลิศ ได้รับโล่พระราชทานจากสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี โดยแบ่งเป็นด้านโวหารการเทศนา ด้านปฏิภาณการเทศนา และด้านปฏิปทาการเทศนา
นอกจากนี้ ทางโครงการฯยังได้ถวายทุนการศึกษาแก่สามเณรธรรมาสน์ทองและสำนักเรียนอีกด้วย ทั้งนี้สามารถติดตามความเคลื่อนไหวของโครงการ ได้ที่เว็บไซต์ www.thammastong.com
(จาก นิตยสารธรรมลีลา ฉบับที่ 164 สิงหาคม 2557 โดย กองบรรณาธิการ)
