นิทานเซน : สรรพสิ่งมีเหตุจึงมีผล

มีคหบดีผู้หนึ่ง ประสบปัญหาในอาชีพการงานอย่างหนัก เนื่องจากกิจการค้าขายของเขา ยิ่งทำไปก็มีแต่ซบเซาลงทุกวันๆ เขาขบคิดไม่เข้าใจว่า เป็นเพราะเหตุใด ดังนั้น จึงเดินทางขึ้นเขาไปขอคำชี้แนะจากอาจารย์เซน

เมื่ออาจารย์เซนได้ฟังปัญหาของคหบดี ก็กล่าวกับเขาว่า

"ก่อนที่ข้าจะตอบคำถามของท่าน ที่ลานหลังวัดมีคันโยกน้ำบาดาลอยู่อันหนึ่ง ท่านจงไปโยกน้ำมาให้ข้า 1 ถัง"

คหบดีรับคำ และรีบออกไปโยกน้ำบาดาล

ผ่านไปครึ่งวัน คหบดีจึงเข้ามาพร้อมเหงื่อชุ่มโชกตัว พลางกล่าวว่า "เครื่องโยกน้ำไม่สามารถโยกสูบน้ำขึ้นมาได้"

อาจารย์เซนจึงกล่าวว่า "เช่นนั้นท่านจงลงเขาไปซื้อน้ำมาถังหนึ่ง"

คหบดีจึงเดินทางลงเขาไปซื้อน้ำ เมื่อคหบดีแบกน้ำขึ้นมาที่วัด กลับมีน้ำอยู่เพียงครึ่งถังมิใช่หนึ่งถัง โดยคหบดีอธิบายว่า ที่นำน้ำขึ้นมาเพียงครึ่งถัง ไม่ใช่เพราะเขาเกรงจะหมดเปลืองเงิน แต่เป็นเพราะเส้นทางขึ้นเขาลำบาก จึงคิดว่าไม่อาจจะนำน้ำขึ้นมาเต็มถังได้

เมื่ออาจารย์เซนได้ฟังเหตุผล ก็ยังคงยืนยันให้เขากลับลงเขา ไปหาบน้ำเต็มถังกลับมาก่อน จึงจะเข้าใจว่าเหตุใดกิจการของเขาจึงมีแต่เจริญลง

คหบดีแม้รู้สึกแปลกใจ แต่สุดท้ายก็ยอมลงเขาไปอีกรอบ คราวนี้เขาพยายามแบกน้ำเต็มถังอีกหนึ่งถัง ขึ้นมาที่วัดบนเขาได้สำเร็จ จากนั้นอาจารย์เซนจึงนำคหบดีไปยังคันโยกน้ำบาดาลหลังวัดอีกครั้ง ทั้งยังให้เขาลองเทน้ำลงไปในบ่อบาดาล แล้วลองโยกคันโยกน้ำดู

คหบดีเทน้ำครึ่งถังลงไปในบ่อ แล้วลองโยกคันโยกน้ำ ผลปรากฏว่า ไม่มีน้ำไหลออกมาแม้สักหยด น้ำครึ่งถังกับแรงกายที่เขาทุ่มเทไปในการขึ้นลงเขา กลับสูญเปล่า

ถึงตอนนี้คหบดีเริ่มนึกเสียดายน้ำอีกหนึ่งถัง ที่ตนลงแรงไปหาบมาจากตีนเขา แต่หากเขาไม่เทน้ำอีกถังหนึ่งลงไปในบ่อ สิ่งที่หลงเหลืออยู่ก็มีเพียงน้ำถังเดียวนี้ ที่รอวันใช้จนหมด

เมื่อคหบดีเข้าใจเหตุผล จึงได้ตัดสินใจเทน้ำเต็มถังลงไปในบ่อ จากนั้นลองโยกคันโยกน้ำดู ปรากฏว่าประสบผลสำเร็จ เครื่องโยกสูบน้ำได้รับน้ำและแรงดันที่มากพอ จึงกลับมาใช้งานได้อีกครั้ง

ดังนั้น เมื่อโยกคันโยกจึงมีน้ำไหลรินออกมามากมายไม่ขาดสาย ครานี้คหบดีจึงเข้าใจแล้วว่า ไม่ว่าจะเป็นการโยกน้ำ หรือการทำกิจการค้าขาย จำต้องลงทุนลงแรงให้มากพอ จึงจะได้ผลตอบรับที่ดีกว่ากลับมา

ปัญญาเซน : สรรพสิ่งล้วนมีเหตุเกิดขึ้น จึงค่อยมีผลตามมา "เมื่อให้ จึงได้รับ" เช่นเดียวกับการโยกน้ำบาดาลจากบ่อ หากไม่ยอมเสียสละน้ำในถังของตนเองออกไปให้มากพอ ย่อมไม่ได้รับน้ำกลับมาแม้สักหยดหนึ่ง ที่ลงแรงไปกลับกลายเป็นสูญเปล่าทั้งสิ้น แต่หากลงทุนทุ่มเทอย่างเต็มที่ สิ่งที่ได้รับกลับมาย่อมคุ้มค่าหรืออาจมากมายกว่าสิ่งที่เสียไปหลายเท่า

(จาก นิตยสารธรรมลีลา ฉบับที่ 164 สิงหาคม 2557 โดย มุมจีน : manager online)