ครั้งที่ 46
ความกตัญญู คือ ความงาม
แห่งอุปนิสัยของผู้มีธรรมในจิต
วิธีอุปสมบทในพระพุทธศาสนา ซึ่งมีอยู่ 3 วิธีนั้น วิธีแรกคือ เอหิภิกขุอุปสัมปทา พระศาสดาประทานเองแก่ผู้มุ่งอุปสมบทด้วยพระวาจาว่า
จงมาเป็นภิกษุด้วยกันเถิด เพื่อทำที่สุดแห่งทุกข์
ถ้าผู้นั้น ถึงที่สุดแห่งทุกข์แล้ว คือบรรลุอรหัตตผลแล้วขออุปสมบท ก็จะไม่ตรัสประโยคหลัง ตรัสเพียงว่า จงมาเป็นภิกษุด้วยกันเถิด
ต่อมา เมื่อพระพุทธองค์ทรงส่งพระสาวกไปประกาศพระศาสนา มีผู้ศรัทธาเลื่อมใสปรารถนาจะบวช พระสาวกต้องพามาเฝ้าพระศาสดาเพื่อประทานอุปสมบทให้ บางทีต้องเดินทางมาจากที่ไกล พระพุทธองค์ ทรงเห็นความลำบากของผู้มุ่งการอุปสมบทและพระสาวก จึงทรงอนุญาตให้พระสาวกอุปสมบทได้เอง โดยให้ผู้ปรารถนาบวชเปล่งวาจาถึงพระรัตนตรัยว่า พุทธัง สรณัง คัจฉามิ เป็นต้น วิธีนี้เรียกว่า ติสรณคมนูปสัมปทา หรือการอุปสมบทโดยวิธีถึงสรณะ 3
ต่อมา ทรงอนุญาตการอุปสมบทแบบญัตติจตุตถกรรม คือมีการเสนอญัตติ 1 ครั้ง และขอความยินยอมพร้อมใจจากสงฆ์อีก 3 ครั้ง สามวาระ รวมเป็น 4 ทั้งญัตติ จึงเรียกญัตติจตุตถกรรม วิธีนี้เป็นการมอบความเป็นใหญ่ให้สงฆ์อย่างแท้จริง มีพระสารีบุตรเป็นอุปฌายะองค์แรก พระราธะเป็นภิกษุรูปแรกของวิธีนี้
พระราธะเกิดในสกุลพราหมณ์ เมื่อเป็นคฤหัสถ์ได้เป็นผู้ตกยากในยามชรา ซึ่งเป็นความทุกข์หนักของชีวิต ไม่มีที่พึ่งอื่น จึงไปอาศัยภิกษุทั้งหลายอยู่ในวัดเชตวัน เมืองสาวัตถี ช่วยดายหญ้าวัด กวาดบริเวณวัด และถวายน้ำล้างหน้าบ้วนปาก น้ำล้างมือล้างเท้าเป็นต้น แก่ภิกษุทั้งหลาย
พราหมณ์ราธะ มีศรัทธาในพระศาสนาอยากบวชเหลือเกิน แต่ไม่มีภิกษุรูปใดยอมบวชให้ เพราะเห็นว่าราธพราหมณ์แก่แล้ว เกรงจะเป็นผู้มี ทิฏฐิมานะจัด ว่ายากสอนยาก พราหมณ์ผ่ายผอมลงเพราะความไม่สมหวัง
วันหนึ่ง พระศาสดาทรงตรวจดูอุปนิสัยของสัตวโลก ทรงเห็นอุปนิสัยแห่งอรหัตตผลของราธพราหมณ์ จึงเสด็จไปยังที่ที่พราหมณ์กวาดลานวัดอยู่ ตรัสถามว่า ได้รับการสงเคราะห์อะไรจากภิกษุทั้งหลายบ้าง
พราหมณ์กราบทูลว่า ได้อาหารพอยังชีพ ได้อาศัยหลับนอน สิ่งที่เขาต้องการที่สุดคือ การได้บวชในศาสนา แต่ไม่มีภิกษุรูปใดยอมบวชให้ ด้วยเห็นว่าแก่แล้ว
พระศาสดาทรงปรารภเรื่องราธพราหมณ์นี้เป็นเหตุ รับสั่งให้ประชุมสงฆ์ ตรัสถามท่ามกลางสงฆ์ว่า
ภิกษุทั้งหลาย ในบรรดาภิกษุจำนวนเท่่านี้ ใครเคยได้รับอุปการะไรๆ แม้เพียงเล็กน้อยจากราธพราหมณ์บ้าง?
เมื่อภิกษุอื่นๆ นิ่งอยู่ พระสารีบุตรจึงกราบทูลขึ้นว่า ข้าพระจอมมุนี ข้าพระองค์ระลึกได้อยู่ วันหนึ่งนานมาแล้ว ข้าพระองค์ออกบิณฑบาตในเมืองราชคฤห์ ราธพราหมณ์ได้ให้อาหารทัพพีหนึ่งแก่ข้าพระองค์
สารีบุตร เมื่อเป็นดังนี้ เธอช่วยเปลื้องทุกข์ของพราหมณ์ผู้เคยมีอุปการะแก่ตนมิควรหรือ?
ควรพระเจ้าข้า พระสารีบุตรกราบทูล ข้าพระองค์จักให้พราหมณ์นี้บวชเอง
ดูเถิดภราดา ดูความงามแห่งอุปนิสัยของผู้มีธรรมในจิต ซึ่งมีความกตัญญูกตเวทีเป็นพื้นฐาน ระลึกถึงอุปการะของผู้เคยทำความดีแก่ตน แม้เพียงเล็กน้อย เพียงข้าวทัพพีเดียว ไม่ต้องถึงอุปการะมาก
เมื่อพระราธะบวชแล้วด้วยญัตติจตุตถกรรมวิธีโดยความยินยอมของภิกษุสงฆ์ ดังนี้แล้วก็มีความชื่นชมโสมนัสเป็นที่ยิ่ง เพราะเป็นสิ่งที่คอยและหวังมาเป็นเวลานาน ประหนึ่งพื้นปฐพีอันแห้งผากแตกระแหงเพราะขาดน้ำ เมื่อได้พิรุณหลั่งลงอย่างหนักย่อมชุ่มชื้นกลมกลืนเป็นเนื้อเดียวกันพลัน พร้อมที่จะเป็นบ่อเกิดแห่งพืชพันธุ์อันอุดม เป็นที่ชื่นชมโสมนัสแก่สัตว์ทั่วปฐพี
พระราธะต้องลำบากเรื่องอาหารการขบฉันบ้างเล็กน้อย เพราะเป็นผู้บวชภายแก่และเป็นพระใหม่ ในโรงฉันท่านต้องนั่ง ณ อาสนะสุดท้าย ตามธรรมเนียมทายกย่อมถวายอาหารแก่สงฆ์ตั้งต้นแต่พระสังฆเถระลงมา
เมื่อท่านพระราธะเป็นผู้ใหม่และอยู่ปลายแถว อาหารย่อมมีแก่ท่านบ้าง ไม่ถึงแก่ท่านบ้าง แต่ท่านก็อดทนไม่เคยปริปากบ่นในเรื่องนี้
ฝ่ายพระธรรมเสนาบดีได้ทราบความลำบากเรื่องอาหารของพระราธะผู้เป็นสัทธิวิหาริกของตน จึงขวนขวายช่วยเหลือ โดยการนำไปสู่ที่จาริกต่างๆ มีภิกษุตามไปน้อย
พระธรรมเสนาบดีมีบารมีสูง มีคนเลื่อมใสมาก จึงไม่ลำบากด้วยขัชชโภชนาหาร พระราธะก็ได้อาศัยให้อินทรีย์กระปรี้กระเปร่าขึ้น มีผิวพรรณผ่องใสขึ้น ในขณะที่จาริกอยู่นั้น พระสารีบุตรก็พร่ำสอน อบรม และตักเตือนพระราธะอยู่เนืองๆ ว่า สิ่งนี้ควรเว้น สิ่งนี้ควรทำ
พระราธะเป็นพระแก่ที่ว่าง่าย สอนง่าย รับโอวาทด้วยความเคารพ ปฏิบัติตามโอวาทของพระสารีบุตรอยู่อย่างสม่ำเสมอ ไม่นานนักก็ได้สำเร็จอรหัตตผล
ความกตัญญู คือ ความงาม
แห่งอุปนิสัยของผู้มีธรรมในจิต
วิธีอุปสมบทในพระพุทธศาสนา ซึ่งมีอยู่ 3 วิธีนั้น วิธีแรกคือ เอหิภิกขุอุปสัมปทา พระศาสดาประทานเองแก่ผู้มุ่งอุปสมบทด้วยพระวาจาว่า
จงมาเป็นภิกษุด้วยกันเถิด เพื่อทำที่สุดแห่งทุกข์
ถ้าผู้นั้น ถึงที่สุดแห่งทุกข์แล้ว คือบรรลุอรหัตตผลแล้วขออุปสมบท ก็จะไม่ตรัสประโยคหลัง ตรัสเพียงว่า จงมาเป็นภิกษุด้วยกันเถิด
ต่อมา เมื่อพระพุทธองค์ทรงส่งพระสาวกไปประกาศพระศาสนา มีผู้ศรัทธาเลื่อมใสปรารถนาจะบวช พระสาวกต้องพามาเฝ้าพระศาสดาเพื่อประทานอุปสมบทให้ บางทีต้องเดินทางมาจากที่ไกล พระพุทธองค์ ทรงเห็นความลำบากของผู้มุ่งการอุปสมบทและพระสาวก จึงทรงอนุญาตให้พระสาวกอุปสมบทได้เอง โดยให้ผู้ปรารถนาบวชเปล่งวาจาถึงพระรัตนตรัยว่า พุทธัง สรณัง คัจฉามิ เป็นต้น วิธีนี้เรียกว่า ติสรณคมนูปสัมปทา หรือการอุปสมบทโดยวิธีถึงสรณะ 3
ต่อมา ทรงอนุญาตการอุปสมบทแบบญัตติจตุตถกรรม คือมีการเสนอญัตติ 1 ครั้ง และขอความยินยอมพร้อมใจจากสงฆ์อีก 3 ครั้ง สามวาระ รวมเป็น 4 ทั้งญัตติ จึงเรียกญัตติจตุตถกรรม วิธีนี้เป็นการมอบความเป็นใหญ่ให้สงฆ์อย่างแท้จริง มีพระสารีบุตรเป็นอุปฌายะองค์แรก พระราธะเป็นภิกษุรูปแรกของวิธีนี้
พระราธะเกิดในสกุลพราหมณ์ เมื่อเป็นคฤหัสถ์ได้เป็นผู้ตกยากในยามชรา ซึ่งเป็นความทุกข์หนักของชีวิต ไม่มีที่พึ่งอื่น จึงไปอาศัยภิกษุทั้งหลายอยู่ในวัดเชตวัน เมืองสาวัตถี ช่วยดายหญ้าวัด กวาดบริเวณวัด และถวายน้ำล้างหน้าบ้วนปาก น้ำล้างมือล้างเท้าเป็นต้น แก่ภิกษุทั้งหลาย
พราหมณ์ราธะ มีศรัทธาในพระศาสนาอยากบวชเหลือเกิน แต่ไม่มีภิกษุรูปใดยอมบวชให้ เพราะเห็นว่าราธพราหมณ์แก่แล้ว เกรงจะเป็นผู้มี ทิฏฐิมานะจัด ว่ายากสอนยาก พราหมณ์ผ่ายผอมลงเพราะความไม่สมหวัง
วันหนึ่ง พระศาสดาทรงตรวจดูอุปนิสัยของสัตวโลก ทรงเห็นอุปนิสัยแห่งอรหัตตผลของราธพราหมณ์ จึงเสด็จไปยังที่ที่พราหมณ์กวาดลานวัดอยู่ ตรัสถามว่า ได้รับการสงเคราะห์อะไรจากภิกษุทั้งหลายบ้าง
พราหมณ์กราบทูลว่า ได้อาหารพอยังชีพ ได้อาศัยหลับนอน สิ่งที่เขาต้องการที่สุดคือ การได้บวชในศาสนา แต่ไม่มีภิกษุรูปใดยอมบวชให้ ด้วยเห็นว่าแก่แล้ว
พระศาสดาทรงปรารภเรื่องราธพราหมณ์นี้เป็นเหตุ รับสั่งให้ประชุมสงฆ์ ตรัสถามท่ามกลางสงฆ์ว่า
ภิกษุทั้งหลาย ในบรรดาภิกษุจำนวนเท่่านี้ ใครเคยได้รับอุปการะไรๆ แม้เพียงเล็กน้อยจากราธพราหมณ์บ้าง?
เมื่อภิกษุอื่นๆ นิ่งอยู่ พระสารีบุตรจึงกราบทูลขึ้นว่า ข้าพระจอมมุนี ข้าพระองค์ระลึกได้อยู่ วันหนึ่งนานมาแล้ว ข้าพระองค์ออกบิณฑบาตในเมืองราชคฤห์ ราธพราหมณ์ได้ให้อาหารทัพพีหนึ่งแก่ข้าพระองค์
สารีบุตร เมื่อเป็นดังนี้ เธอช่วยเปลื้องทุกข์ของพราหมณ์ผู้เคยมีอุปการะแก่ตนมิควรหรือ?
ควรพระเจ้าข้า พระสารีบุตรกราบทูล ข้าพระองค์จักให้พราหมณ์นี้บวชเอง
ดูเถิดภราดา ดูความงามแห่งอุปนิสัยของผู้มีธรรมในจิต ซึ่งมีความกตัญญูกตเวทีเป็นพื้นฐาน ระลึกถึงอุปการะของผู้เคยทำความดีแก่ตน แม้เพียงเล็กน้อย เพียงข้าวทัพพีเดียว ไม่ต้องถึงอุปการะมาก
เมื่อพระราธะบวชแล้วด้วยญัตติจตุตถกรรมวิธีโดยความยินยอมของภิกษุสงฆ์ ดังนี้แล้วก็มีความชื่นชมโสมนัสเป็นที่ยิ่ง เพราะเป็นสิ่งที่คอยและหวังมาเป็นเวลานาน ประหนึ่งพื้นปฐพีอันแห้งผากแตกระแหงเพราะขาดน้ำ เมื่อได้พิรุณหลั่งลงอย่างหนักย่อมชุ่มชื้นกลมกลืนเป็นเนื้อเดียวกันพลัน พร้อมที่จะเป็นบ่อเกิดแห่งพืชพันธุ์อันอุดม เป็นที่ชื่นชมโสมนัสแก่สัตว์ทั่วปฐพี
พระราธะต้องลำบากเรื่องอาหารการขบฉันบ้างเล็กน้อย เพราะเป็นผู้บวชภายแก่และเป็นพระใหม่ ในโรงฉันท่านต้องนั่ง ณ อาสนะสุดท้าย ตามธรรมเนียมทายกย่อมถวายอาหารแก่สงฆ์ตั้งต้นแต่พระสังฆเถระลงมา
เมื่อท่านพระราธะเป็นผู้ใหม่และอยู่ปลายแถว อาหารย่อมมีแก่ท่านบ้าง ไม่ถึงแก่ท่านบ้าง แต่ท่านก็อดทนไม่เคยปริปากบ่นในเรื่องนี้
ฝ่ายพระธรรมเสนาบดีได้ทราบความลำบากเรื่องอาหารของพระราธะผู้เป็นสัทธิวิหาริกของตน จึงขวนขวายช่วยเหลือ โดยการนำไปสู่ที่จาริกต่างๆ มีภิกษุตามไปน้อย
พระธรรมเสนาบดีมีบารมีสูง มีคนเลื่อมใสมาก จึงไม่ลำบากด้วยขัชชโภชนาหาร พระราธะก็ได้อาศัยให้อินทรีย์กระปรี้กระเปร่าขึ้น มีผิวพรรณผ่องใสขึ้น ในขณะที่จาริกอยู่นั้น พระสารีบุตรก็พร่ำสอน อบรม และตักเตือนพระราธะอยู่เนืองๆ ว่า สิ่งนี้ควรเว้น สิ่งนี้ควรทำ
พระราธะเป็นพระแก่ที่ว่าง่าย สอนง่าย รับโอวาทด้วยความเคารพ ปฏิบัติตามโอวาทของพระสารีบุตรอยู่อย่างสม่ำเสมอ ไม่นานนักก็ได้สำเร็จอรหัตตผล