ครั้งที่ 45
พุทธมนต์ชื่อว่าหนึ่ง และผู้ชนะที่แท้จริง
จากการที่พระสารีบุตรเคยศึกษาวาทสหัสสะในสำนักสัญชัยปริพพาชกคณาจารย์ใหญ่ท่านหนึ่งมาก่อน ศึกษาจนจบในลัทธิของปริพพาชกแล้วจึงสละลัทธินั้นมาบวช ทำให้ปัญหาทุกอย่างที่นางชัมพุปริพพาชิกาท้าโต้ตอบจึงเป็นเพียงปัญหาพื้นๆ สำหรับท่าน
เมื่อพระสารีบุตรตอบปัญหานางจนสิ้นทุกประการแล้ว จึงถามปัญหาง่ายๆ ว่า อะไรชื่อว่าหนึ่ง ซึ่งนางไม่สามารถตอบได้ เมื่อพระสารีบุตรเฉลยว่า พุทธมนต์ชื่อว่าหนึ่ง นางก็ขอบวชเพื่อให้พระสารีบุตรจะได้บอกพุทธมนต์นั้นแก่นาง
พระสารีบุตรให้นางบวชในสำนักภิกษุณี เมื่อบวชแล้ว ใครๆ ก็รู้จักนางในนามว่า กุณฑลเกสี นางใช้ความพยายามอยู่ไม่กี่วัน ก็ได้บรรลุอรหัตตผล พร้อมด้วยปฏิสัมภิทา 4
บัดนี้ ภิกษุณีกุณฑลเกสีได้รู้แล้วว่า อะไรชื่อว่าหนึ่ง และได้แจ่มแจ้งด้วยตนเองว่า พุทธมนต์ ในความหมายที่แท้จริงนั้นคืออะไร เพราะนางได้พบด้วยตนเอง เห็นแจ้งด้วยตนเอง เข้าถึงด้วยตนเอง นั่นคือพระนิพพาน อันพ้นจากความเป็นคู่ คือความยินดี ยินร้าย การได้ การเสีย ความดีใจ เสียใจ พ้นจากความหวั่นไหวต่อโลกธรรมทั้ง 8 อันครอบงำสัตวโลกอยู่ ได้พบอิสระทางจิตอย่างเต็มที่ เป็นข้อชนะที่เด็ดขาด ไม่กลับแพ้อีก
เย็นวันหนึ่ง ภิกษุทั้งหลายประชุมสนทนากันที่ธรรมสภาว่า กุณฑลเกสีเถรี ไม่ต้องฟังธรรมมากเลย ก็สามารถบรรลุขั้นสุดยอดแห่งกิจของบรรพชิตได้ ทราบมาว่านางได้ทำสงครามกับโจรคนหนึ่ง ชนะสงครามนั้นแล้วจึงมาบวช
พระศาสดาเสด็จมา ทรงทราบว่าภิกษุกำลังนั่งสนทนาเรื่องนั้นกันอยู่ จึงตรัสถามว่า
ภิกษุทั้งหลาย พวกเธอคิดว่า ธรรมที่เราแสดงแล้วน้อยหรือมาก เพราะว่าบทที่ไม่มีประโยชน์ แม้มากตั้งร้อยบทก็ไม่ประเสริฐ ส่วนบทแห่งธรรม แม้เพียงบทเดียวก็ประเสริฐแท้ เพราะทำให้พ้นทุกข์ได้
อนึ่ง บุคคลผู้ชนะสิ่งอื่น มีชนะโจรเป็นต้น ไม่ชื่อว่าเป็นความชนะ ส่วนผู้ชนะโจรภายในคือกิเลส นั่นแหละชื่อว่าเป็นความชนะที่ยอดเยี่ยม ดังนี้แล้ว ทรงย้ำว่า
ผู้ใด กล่าวคำไม่ประกอบด้วยประโยชน์แม้ตั้งร้อย คำของผู้นั้นก็ไม่ประเสริฐ แต่บทธรรมเพียงบทเดียว ซึ่งฟังแล้วให้เกิดความสงบประเสริฐกว่า
อนึ่ง บุคคลผู้ชนะมนุษย์เป็นจำนวนล้านในสงคราม ก็สู้ชนะตนเพียงคนเดียวไม่ได้ ผู้ชนะตนนั่นแล ชื่อว่าเป็นยอดนักรบในสงคราม
ภราดา สงครามภายใน เรียกอีกอย่างหนึ่งว่าสงครามชีวิต เป็นสงครามที่ยึดเยื้อตลอดชีวิต การสู้รบระหว่างธรรมกับอธรรม ระหว่างกิเลสกับธรรมภายในจิตใจของมนุษย์นั้น รบกันยืดยาวหลายชีวิตหลายชาติ ผลัดกันแพ้ผลัดกันชนะ จนกว่าผู้นั้นจะบรรลุธรรมสูงสุดคืออรหัตตผล นั่นแหละสงครามชีวิตจึงจะสิ้นสุดของชัยชนะ ไม่ต้องรบอีก
ผู้ชนะตนได้ คือชนะกิเลสของตนได้ ชื่อว่าเป็นผู้สูงสุดในหมู่เทวดาและมนุษย์้"เพราะเทวดาและมนุษย์เป็นจำนวนล้านจำนวนโกฏิ แม้เอาชนะ ผู้อื่นได้ ปกครองแผ่นดินและสวรรค์ ก็ยังพ่ายแก่กิเลสของตน ไม่ประสบสุขที่แท้จริง ไม่ปลอดโปร่งแท้จริง ส่วนผู้ชนะกิเลสของตนได้แล้ว เป็นผู้มีความสุขแท้จริง ปลอดโปร่งอย่างแท้จริง
พุทธมนต์ชื่อว่าหนึ่ง และผู้ชนะที่แท้จริง
จากการที่พระสารีบุตรเคยศึกษาวาทสหัสสะในสำนักสัญชัยปริพพาชกคณาจารย์ใหญ่ท่านหนึ่งมาก่อน ศึกษาจนจบในลัทธิของปริพพาชกแล้วจึงสละลัทธินั้นมาบวช ทำให้ปัญหาทุกอย่างที่นางชัมพุปริพพาชิกาท้าโต้ตอบจึงเป็นเพียงปัญหาพื้นๆ สำหรับท่าน
เมื่อพระสารีบุตรตอบปัญหานางจนสิ้นทุกประการแล้ว จึงถามปัญหาง่ายๆ ว่า อะไรชื่อว่าหนึ่ง ซึ่งนางไม่สามารถตอบได้ เมื่อพระสารีบุตรเฉลยว่า พุทธมนต์ชื่อว่าหนึ่ง นางก็ขอบวชเพื่อให้พระสารีบุตรจะได้บอกพุทธมนต์นั้นแก่นาง
พระสารีบุตรให้นางบวชในสำนักภิกษุณี เมื่อบวชแล้ว ใครๆ ก็รู้จักนางในนามว่า กุณฑลเกสี นางใช้ความพยายามอยู่ไม่กี่วัน ก็ได้บรรลุอรหัตตผล พร้อมด้วยปฏิสัมภิทา 4
บัดนี้ ภิกษุณีกุณฑลเกสีได้รู้แล้วว่า อะไรชื่อว่าหนึ่ง และได้แจ่มแจ้งด้วยตนเองว่า พุทธมนต์ ในความหมายที่แท้จริงนั้นคืออะไร เพราะนางได้พบด้วยตนเอง เห็นแจ้งด้วยตนเอง เข้าถึงด้วยตนเอง นั่นคือพระนิพพาน อันพ้นจากความเป็นคู่ คือความยินดี ยินร้าย การได้ การเสีย ความดีใจ เสียใจ พ้นจากความหวั่นไหวต่อโลกธรรมทั้ง 8 อันครอบงำสัตวโลกอยู่ ได้พบอิสระทางจิตอย่างเต็มที่ เป็นข้อชนะที่เด็ดขาด ไม่กลับแพ้อีก
เย็นวันหนึ่ง ภิกษุทั้งหลายประชุมสนทนากันที่ธรรมสภาว่า กุณฑลเกสีเถรี ไม่ต้องฟังธรรมมากเลย ก็สามารถบรรลุขั้นสุดยอดแห่งกิจของบรรพชิตได้ ทราบมาว่านางได้ทำสงครามกับโจรคนหนึ่ง ชนะสงครามนั้นแล้วจึงมาบวช
พระศาสดาเสด็จมา ทรงทราบว่าภิกษุกำลังนั่งสนทนาเรื่องนั้นกันอยู่ จึงตรัสถามว่า
ภิกษุทั้งหลาย พวกเธอคิดว่า ธรรมที่เราแสดงแล้วน้อยหรือมาก เพราะว่าบทที่ไม่มีประโยชน์ แม้มากตั้งร้อยบทก็ไม่ประเสริฐ ส่วนบทแห่งธรรม แม้เพียงบทเดียวก็ประเสริฐแท้ เพราะทำให้พ้นทุกข์ได้
อนึ่ง บุคคลผู้ชนะสิ่งอื่น มีชนะโจรเป็นต้น ไม่ชื่อว่าเป็นความชนะ ส่วนผู้ชนะโจรภายในคือกิเลส นั่นแหละชื่อว่าเป็นความชนะที่ยอดเยี่ยม ดังนี้แล้ว ทรงย้ำว่า
ผู้ใด กล่าวคำไม่ประกอบด้วยประโยชน์แม้ตั้งร้อย คำของผู้นั้นก็ไม่ประเสริฐ แต่บทธรรมเพียงบทเดียว ซึ่งฟังแล้วให้เกิดความสงบประเสริฐกว่า
อนึ่ง บุคคลผู้ชนะมนุษย์เป็นจำนวนล้านในสงคราม ก็สู้ชนะตนเพียงคนเดียวไม่ได้ ผู้ชนะตนนั่นแล ชื่อว่าเป็นยอดนักรบในสงคราม
ภราดา สงครามภายใน เรียกอีกอย่างหนึ่งว่าสงครามชีวิต เป็นสงครามที่ยึดเยื้อตลอดชีวิต การสู้รบระหว่างธรรมกับอธรรม ระหว่างกิเลสกับธรรมภายในจิตใจของมนุษย์นั้น รบกันยืดยาวหลายชีวิตหลายชาติ ผลัดกันแพ้ผลัดกันชนะ จนกว่าผู้นั้นจะบรรลุธรรมสูงสุดคืออรหัตตผล นั่นแหละสงครามชีวิตจึงจะสิ้นสุดของชัยชนะ ไม่ต้องรบอีก
ผู้ชนะตนได้ คือชนะกิเลสของตนได้ ชื่อว่าเป็นผู้สูงสุดในหมู่เทวดาและมนุษย์้"เพราะเทวดาและมนุษย์เป็นจำนวนล้านจำนวนโกฏิ แม้เอาชนะ ผู้อื่นได้ ปกครองแผ่นดินและสวรรค์ ก็ยังพ่ายแก่กิเลสของตน ไม่ประสบสุขที่แท้จริง ไม่ปลอดโปร่งแท้จริง ส่วนผู้ชนะกิเลสของตนได้แล้ว เป็นผู้มีความสุขแท้จริง ปลอดโปร่งอย่างแท้จริง