พุทธลีลา : ปางรำพึง

พระพุทธรูปปางรำพึงเป็นพระพุทธรูปอยู่ในพระอิริยาบถยืน พระหัตถ์ทั้งสองประสานยกขึ้นประทับที่พระอุระ (อก) พระหัตถ์ขวาทับพระหัตถ์ซ้าย
ตามพุทธประวัติกล่าวไว้ว่า ในขณะที่พระพุทธองค์ประทับเสวยวิมุตติสุขอยู่ใต้ ต้นไทร ทรงพิจารณาเห็นว่า บุคคลในโลกนี้เปรียบเสมือนบัว ๔ เหล่า ดังนี้
๑. อุคฆฏิตัญญู คือ ผู้ที่สติปัญญาดี ฟังธรรมแล้วสามารถเข้าใจได้เร็ว เหมือนดอกบัวที่อยู่พ้นน้ำ สามารถเบ่งบานได้เมื่อได้รับแสงอาทิตย์
๒. วิปจิตัญญู คือ ผู้ที่มีสติปัญญาปานกลาง เมื่อฟังธรรมแล้วพิจารณาตามจะเข้าใจได้ในเวลาไม่ช้า เหมือนดอกบัวปริ่มน้ำซึ่งจะบานในวันถัดไป
๓. เนยยะ คือ ผู้ที่สติปัญญาน้อย เมื่อฟังธรรมแล้วพิจารณาตามและฝึกฝนอยู่เสมอ ก็จะสามารถเข้าใจได้ เหมือนดอกบัวใต้น้ำซึ่งจะโผล่ขึ้นเบ่งบานในวันหนึ่ง
๔. ปทปรมะ คือ ผู้ไร้สติปัญญา แม้ได้ฟังธรรม ก็ไม่อาจเข้าใจ เปรียบเหมือน บัวที่จมอยู่กับโคลนตม ไม่มีโอกาสเบ่งบาน
เมื่อพระพุทธองค์ทรงพิจารณาบุคคลทั้งสี่เหล่าแล้ว ทรงอธิษฐานว่าจะแสดงธรรมสั่งสอนเวไนยสัตว์ให้พ้นทุกข์ทั้งมวล
ปางรำพึงนี้คงจะสร้างตามเนื้อหาที่พระพุทธองค์ทรงพิจารณาคัดแยกบุคคลเป็นสี่เหล่า จึงอยู่ในอริยาบถใคร่ครวญ ตริตรอง อย่างอาการรำพึง
พระพุทธรูปปางรำพึงนี้จัดเป็นพระพุทธรูปประจำวันศุกร์

(จากหนังสือพิมพ์ธรรมลีลา ฉบับที่ 78 พ.ค. 50 โดยกีรติกร)