ไม่อาจปฏิเสธได้ว่าสถานที่ซึ่งมนุษย์ทุกผู้นามอยากไปมากที่สุดหลังละจากโลกมนุษย์นี้ไปแล้วก็คือ “สวรรค์”เพราะรับรู้กันมาว่าเป็นสถานที่ซึ่งมีความสวยงาม มีแต่ความสุขความสบายนานัปการ และสวรรค์ที่ผู้คนส่วนใหญ่ได้ยินชื่อกันบ่อยก็คือ สวรรค์ชั้นดาวดึงส์ และสวรรค์ชั้นนิมมานรดี แต่สวรรค์ที่จะนำมาบอกเล่ากันนี้มี ๖ ชั้น ซึ่งหนังสือธรรมาธิบายเล่ม ๒โดยปัญญา ใช้บางยางและพจนานุกรมพุทธศาสน์โดย รองศาสตราจารย์ดนัย ไชยโยธา ได้ให้ความหมายของสวรรค์ทั้ง ๖ ดังนี้
สวรรค์คือภพที่มีอารมณ์อันเลิศ,โลกที่มีแต่ความสุข,เทวโลก,แดนอันแสนดี เลิศล้ำด้วยกามคุณทั้ง๕ ในที่นี้หมายเฉพาะสวรรค์ชั้นกามาวจร คือ ชั้นที่ยังเกี่ยวข้องกับกาม ซึ่งเรียกเต็มว่า “ฉกามาวจรสวรรค์” หรือ “กามาพจรสวรรค์” เรียงจากชั้นต่ำขึ้นไป ดังนี้
๑.สวรรค์ชั้นจาตุมหาราชิกา คือสวรรค์ที่ท้าวมหาราชทั้ง ๔ หรือท้าวจตุโลกบาล หัวหน้าเทวดาในชั้นจาตุมมหารา ชิกา ปกครองดูแล มีหน้าที่รักษาโลกในทิศทั้ง ๔ ต่อไปนี้
- ท้าวธตรฐ ปกครองพวกคนธรรพ์ รักษาโลกด้านทิศบูรพาหรือทิศตะวันออก
- ท้าววิรุฬหก ปกครองกุมภัณฑ์ รักษาโลกด้านทิศทักษิณหรือทิศใต้
- ท้าววิรูปักษ์ ปกครองพวกนาค รักษาโลกด้านประจิมหรือทิศตะวันตก
- ท้าวกุเวร หรือเวสสวัณ ปกครองพวกยักษ์ รักษาโลกด้านทิศอุดรหรือทิศเหนือ
ท้าวมหาราชทั้ง ๔ ต่างมีโอรส ๙๑ องค์ มีชื่อว่า ‘อินทร์’ เหมือนกัน ภูมิประเทศของสวรรค์ชั้นนี้ ท้าวมหาราชนิรมิตให้มีฝนตก มีสระน้ำ มีป่าไม้ มีสัตว์ต่างๆ เช่น นกยูง ไก่ป่า เป็นต้น ท้าวมหา ราชทั้ง ๔ มียานช้าง ยานม้า ยานทิพย์ ยานปราสาท และวอ เป็นยานพาหนะและที่ประทับ
๒.สวรรค์ชั้นดาวดึงส์ แดนที่อยู่แห่งเทพ ๓๓ องค์ โดยมีท้าวสักกะเป็นจอมเทพ เดิมเป็นที่อยู่ของพวกอสูร มีท้าวเวปจิตติ เป็นผู้ปกครอง ครั้นเวลาต่อมาได้ ทำสงครามกับท้าวสักกะหรือพระอินทร์ และได้แพ้สงคราม ท้าวสักกะจึงยึดครอง สวรรค์แห่งนี้
ในสวรรค์ชั้นดาวดึงส์นี้ไม่มีพวกสัตว์ดิรัจฉาน มีพื้นที่ประมาณหมื่นโยชน์ มีอุทยานและสระโบก ขรณี มีเวชยันต์ปราสาทสูง ๗๐๐ โยชน์ เป็นปราสาทประกอบด้วยแก้ว ๗ ประการ มีต้นปาริฉัตรเป็นสัญลักษณ์ แผ่กว้างออกไป ๓๐๐ โยชน์์โคนต้นมีพระแท่นบัณฑุกัมพลยาว ๖๐ โยชน์ กว้าง ๕๐ โยชน์ หนา ๑๕ โยชน์ พระแท่นจะร้อน ยามผู้มีศีลต้องการให้ท้าวสักกะช่วยเหลือ
และดาวดึงส์ยังเป็นสถานที่เสด็จจำพรรษา เพื่อโปรดพุทธมารดาด้วย โดยประทับนั่งเหนือบัณฑุกัมพลศิลาอาสน์ ใต้ต้นปาริฉัตร แล้วแสดงธรรมโปรด
นอกจากนี้พระเมาลีของพระพุทธเจ้าสมัยออกผนวชถูกจัดเก็บในพระจุฬามณี เจดีย์ในชั้นดาวดึงส์นี้ และม้ากัณฐกะ ม้าทรงยามออกผนวชนั้น เมื่อตายแล้วก็เกิด เป็นเทพบุตรในชั้นนี้
๓.สวรรค์ชั้นยามา แดนที่อยู่แห่งเทพผู้ปราศจากทุกข์ มีท้าวสุยามเป็นผู้ปกครอง เป็นสวรรค์ชั้นที่มีคำอธิบายน้อยที่สุด
๔.สวรรค์ชั้นดุสิต แดนที่อยู่แห่งเทพผู้เอิบอิ่มด้วยสิริสมบัติของตน มีท้าวสันดุสิตเป็นผู้ปกครอง เชื่อกันว่าสวรรค์ชั้นนี้เป็นที่ประทับของพระโพธิสัตว์ก่อน จะเสด็จจุติลงมาในโลกมนุษย์ เพื่อตรัสรู้เป็นพระพุทธเจ้า เป็นต้น และยังเป็นสถานที่ประทับของพระพุทธมารดาและพระพุทธบิดาด้วย
๕.สวรรค์ชั้นนิมมานรดี แดนที่อยู่แห่งเทพผู้มีความยินดีในการเนรมิต มีท้าวสุนิมมิตเป็นผู้ปกครอง เชื่อกันว่าเทวดาในชั้นนี้ปรารถนาสิ่งใดสิ่งหนึ่งย่อมเนรมิตร ได้เอง นางวิสาขามหาอุบาสิกา ตายแล้วเกิดในสวรรค์ชั้นนี้ และได้เป็นอัครมเหสี ของท้าวสุนิมมิต
๖.สวรรค์ชั้นปรนิมมิตวสวัตดี แดนที่อยู่แห่งเทพผู้ยังอำนาจให้เป็นไปในสมบัติที่ผู้อื่นเนรมิตให้ คือเสวยสมบัติที่เทพพวกอื่นเนรมิตให้ มีท้าวนิมมิตวสวัตดีเป็นผู้ปกครอง
สวรรค์คือภพที่มีอารมณ์อันเลิศ,โลกที่มีแต่ความสุข,เทวโลก,แดนอันแสนดี เลิศล้ำด้วยกามคุณทั้ง๕ ในที่นี้หมายเฉพาะสวรรค์ชั้นกามาวจร คือ ชั้นที่ยังเกี่ยวข้องกับกาม ซึ่งเรียกเต็มว่า “ฉกามาวจรสวรรค์” หรือ “กามาพจรสวรรค์” เรียงจากชั้นต่ำขึ้นไป ดังนี้
๑.สวรรค์ชั้นจาตุมหาราชิกา คือสวรรค์ที่ท้าวมหาราชทั้ง ๔ หรือท้าวจตุโลกบาล หัวหน้าเทวดาในชั้นจาตุมมหารา ชิกา ปกครองดูแล มีหน้าที่รักษาโลกในทิศทั้ง ๔ ต่อไปนี้
- ท้าวธตรฐ ปกครองพวกคนธรรพ์ รักษาโลกด้านทิศบูรพาหรือทิศตะวันออก
- ท้าววิรุฬหก ปกครองกุมภัณฑ์ รักษาโลกด้านทิศทักษิณหรือทิศใต้
- ท้าววิรูปักษ์ ปกครองพวกนาค รักษาโลกด้านประจิมหรือทิศตะวันตก
- ท้าวกุเวร หรือเวสสวัณ ปกครองพวกยักษ์ รักษาโลกด้านทิศอุดรหรือทิศเหนือ
ท้าวมหาราชทั้ง ๔ ต่างมีโอรส ๙๑ องค์ มีชื่อว่า ‘อินทร์’ เหมือนกัน ภูมิประเทศของสวรรค์ชั้นนี้ ท้าวมหาราชนิรมิตให้มีฝนตก มีสระน้ำ มีป่าไม้ มีสัตว์ต่างๆ เช่น นกยูง ไก่ป่า เป็นต้น ท้าวมหา ราชทั้ง ๔ มียานช้าง ยานม้า ยานทิพย์ ยานปราสาท และวอ เป็นยานพาหนะและที่ประทับ
๒.สวรรค์ชั้นดาวดึงส์ แดนที่อยู่แห่งเทพ ๓๓ องค์ โดยมีท้าวสักกะเป็นจอมเทพ เดิมเป็นที่อยู่ของพวกอสูร มีท้าวเวปจิตติ เป็นผู้ปกครอง ครั้นเวลาต่อมาได้ ทำสงครามกับท้าวสักกะหรือพระอินทร์ และได้แพ้สงคราม ท้าวสักกะจึงยึดครอง สวรรค์แห่งนี้
ในสวรรค์ชั้นดาวดึงส์นี้ไม่มีพวกสัตว์ดิรัจฉาน มีพื้นที่ประมาณหมื่นโยชน์ มีอุทยานและสระโบก ขรณี มีเวชยันต์ปราสาทสูง ๗๐๐ โยชน์ เป็นปราสาทประกอบด้วยแก้ว ๗ ประการ มีต้นปาริฉัตรเป็นสัญลักษณ์ แผ่กว้างออกไป ๓๐๐ โยชน์์โคนต้นมีพระแท่นบัณฑุกัมพลยาว ๖๐ โยชน์ กว้าง ๕๐ โยชน์ หนา ๑๕ โยชน์ พระแท่นจะร้อน ยามผู้มีศีลต้องการให้ท้าวสักกะช่วยเหลือ
และดาวดึงส์ยังเป็นสถานที่เสด็จจำพรรษา เพื่อโปรดพุทธมารดาด้วย โดยประทับนั่งเหนือบัณฑุกัมพลศิลาอาสน์ ใต้ต้นปาริฉัตร แล้วแสดงธรรมโปรด
นอกจากนี้พระเมาลีของพระพุทธเจ้าสมัยออกผนวชถูกจัดเก็บในพระจุฬามณี เจดีย์ในชั้นดาวดึงส์นี้ และม้ากัณฐกะ ม้าทรงยามออกผนวชนั้น เมื่อตายแล้วก็เกิด เป็นเทพบุตรในชั้นนี้
๓.สวรรค์ชั้นยามา แดนที่อยู่แห่งเทพผู้ปราศจากทุกข์ มีท้าวสุยามเป็นผู้ปกครอง เป็นสวรรค์ชั้นที่มีคำอธิบายน้อยที่สุด
๔.สวรรค์ชั้นดุสิต แดนที่อยู่แห่งเทพผู้เอิบอิ่มด้วยสิริสมบัติของตน มีท้าวสันดุสิตเป็นผู้ปกครอง เชื่อกันว่าสวรรค์ชั้นนี้เป็นที่ประทับของพระโพธิสัตว์ก่อน จะเสด็จจุติลงมาในโลกมนุษย์ เพื่อตรัสรู้เป็นพระพุทธเจ้า เป็นต้น และยังเป็นสถานที่ประทับของพระพุทธมารดาและพระพุทธบิดาด้วย
๕.สวรรค์ชั้นนิมมานรดี แดนที่อยู่แห่งเทพผู้มีความยินดีในการเนรมิต มีท้าวสุนิมมิตเป็นผู้ปกครอง เชื่อกันว่าเทวดาในชั้นนี้ปรารถนาสิ่งใดสิ่งหนึ่งย่อมเนรมิตร ได้เอง นางวิสาขามหาอุบาสิกา ตายแล้วเกิดในสวรรค์ชั้นนี้ และได้เป็นอัครมเหสี ของท้าวสุนิมมิต
๖.สวรรค์ชั้นปรนิมมิตวสวัตดี แดนที่อยู่แห่งเทพผู้ยังอำนาจให้เป็นไปในสมบัติที่ผู้อื่นเนรมิตให้ คือเสวยสมบัติที่เทพพวกอื่นเนรมิตให้ มีท้าวนิมมิตวสวัตดีเป็นผู้ปกครอง