เรื่องที่ 45 สังสารวัฏของคนพาล ตอนที่ 4/4
ในอดีตกาล พระโอรสของพระเจ้ากรุงพาราณสีได้บนไว้กับรุกขเทวดา ที่ต้นไทรใหญ่ต้นหนึ่งว่า หากตนได้ขึ้นครองราชย์สืบต่อจากพระราชบิดาก็จะจับกษัตริย์ 101 พระองค์ กับพระมเหสี 101 เหมือนกัน มาทำพลีด้วยเลือดในลำพระศอของกษัตริย์และเทวีเหล่านั้น เป็นเทวตาพลี
เมื่อพระราชบิดาสวรรคตแล้ว พระราชกุมารนั้นได้ขึ้นครองราชย์จริง แต่หาใช่เพราะการช่วยเหลือของเทวดาไม่ แต่เพราะบุญของพระองค์
อย่างไรก็ตาม พระองค์ทรงเข้าพระทัยว่า ทรงได้ราชสมบัติเพราะการช่วยเหลือจากเทวดา จึงเสด็จออกพร้อมด้วยกองทัพอันเกรียงไกร ทำสงครามจับกษัตริย์ใน 101 พระนคร และมเหสีของกษัตริย์เหล่านั้น เว้นพระนางธัมมทินนา ผู้ทรงพระครรภ์แก่ไว้ พระนางเป็นพระมเหสีของพระเจ้าอุคคเสน มีพระราชอำนาจน้อยกว่าพระราชาทั้งปวงในชมพูทวีป
เมื่อจับได้แล้ว พระเจ้ากรุงพาราณสี มีพระประสงค์จะให้ฆ่ากษัตริย์เหล่านั้นด้วยวิธีให้ดื่มน้ำผสมยาพิษ, ให้คนทั้งหลายจัดแจงทำความสะอาดโคนต้นไทรอยู่
เทวดาผู้สถิตย์อยู่ ณ ต้นไทรนั้นเห็นเหตุการณ์ดังนั้นแล้ว คิดว่า "พระราชานี้คิดว่างานสำเร็จด้วยอานุภาพของเรา แต่ความจริงหาเป็นเช่นนั้นไม่ หากพระองค์จะสำเร็จโทษกษัตริย์เหล่านี้แล้ว จะมีบาปมาก โคนต้นไม้ของเราก็จะไม่สะอาด เราจะห้ามพระราชานี้ได้หรือไม่" พิจารณาเห็นว่า "ไม่อาจห้ามได้" จึงไปหาเทวดาผู้มีศักดิ์ใหญ่อื่นๆ ปรึกษาว่าจะห้ามพระราชาอย่างไร ไม่มีใครสามารถให้ความเห็นได้ จึงไปเฝ้าท้าวสักกเทวราช หัวหน้าเทพชั้นดาวดึงส์ ท้าวสักกะออกความเห็นว่า "ให้ท่านนุ่งผ้าแดงออกจากต้นไม้ ขณะที่พระราชานั้นทอดพระเนตรเห็นอยู่ พระราชาจักอ้อนวอนให้ท่านกลับ เพื่อรับพลีกรรมของเขา ท่านพึ่งกล่าวกับกษัตริย์นั้นว่า ท่านบนต่อเราไว้ว่า จักนำพระราชาและมเหสี 101 พระนครมาทำพลี, แต่บัดนี้พระองค์มิได้นำพระนางธัมมทินนา มเหสีของพระเจ้าอุคคเสนมา ข้าพเจ้าไม่ขอรับพลีกรรมของพระองค์ผู้พูดเท็จ เมื่อท่านกล่าวเช่นนี้ พระราชาจักให้นำพระนางธัมมทินนามา พระนางจักช่วยปลดปล่อยกษัตริย์เหล่านั้นได้"
รุกขเทวดาได้ปฏิบัติตามคำแนะนำของท้าวสักกะเทวราช
เมื่อพระนางธัมมทินนาเทวีมาถึงขัตติยสมาคม ก็ถวายบังคมเฉพาะพระสวามีของพระนางเพียงพระองค์เดียว ทั้งๆ ที่พระเจ้าอุคคเสนนั้นเป็นพระราชาพระองค์น้อย ประทับนั่งสุดท้ายปลายแถวกว่ากษัตริย์อื่นๆ
พระราชาพาราณสี ทรงกริ้ว ตรัสกับพระเทวีว่า
"เราเป็นใหญ่กว่าพระราชาทั้งปวง ทำไมจึงไม่ไหว้, ไปไหว้กษัตริย์ซึ่งเป็นผู้น้อยกว่าพระราชาทั้งปวง?"
"หม่อมฉันไม่ไหว้พระองค์ เพราะไม่มีความเกี่ยวข้องอะไรกับหม่อมฉัน ส่วนพระเจ้าอุคคเสนเป็นพระสวามีที่ให้ความเป็นใหญ่แก่หม่อมฉัน-หม่อมฉันจึงไหว้"
เทวดายืนอยู่ได้กล่าวอนุโมทนาว่า "จริงทีเดียวพระเทวีผู้เจริญ พระนางตรัสชอบแล้ว" แล้วบูชาพระเทวีด้วยดอกไม้กำมือหนึ่ง
"ท่านไม่ไหว้เราก็ช่างเถอะ แต่ทำไม ท่านเห็นอยู่จึงไม่ไหว้เทวดาของเรา ผู้ให้สิริ ให้ความเป็นราชาแก่เรา?"
พระเทวีทูลตอบว่า
"ที่พระองค์จับพระราชาทั้งหลายได้ ก็เพราะอานุภาพและบุญของพระองค์ หาใช่เพราะเทวดาช่วยจับไม่"
เทวดากล่าวกับพระเทวีอีกว่า "จริงอย่างนั้นพระเทวี ที่พระนางตรัสนั้นเป็นความจริง" แล้วบูชาด้วยดอกไม้กำมือหนึ่ง
"หากเทวดามีฤทธิ์จับพระราชา 101 พระองค์ได้จริงแล้ว เหตุไฉนบัดนี้ต้นไม้ใหญ่นี้ถูกไฟไหม้อยู่ด้านซ้าย เทวดาจึงดับไฟนั้นไม่ได้"
เทวดาอนุโมทนาอีกว่า "จริงอย่างนั้นพระเทวี ที่พระนางตรัสนั้นเป็นความจริง"
พระเทวียืนตรัสอยู่ ทั้งทรงกันแสงทั้งทรงพระสรวล พระราชาพาราณสีตรัสถามว่า เป็นบ้าไปหรือจึงมีกิริยาอย่างนั้น? พระนางทูลว่ามิได้เป็นบ้าเลย แต่หม่อมฉันร้องไห้เพราะสงสารพระองค์ว่าจะต้องตกนรกหมกไหม้สักใดในเมื่อฆ่าพระราชาถึง 101 พระองค์ พร้อมด้วยพระเทวี มีอยู่ชาติหนึ่ง หม่อมฉันเคยฆ่าแม่แพะตัวหนึ่งเพียงเพื่อทำอาหารมารับแขกเพื่อนของสามี เพราะกรรมนั้นหม่อมฉันต้องหมกไหม้ในนรกนานแสนนาน เพราะเศษแห่งกรรมนั้นหม่อมฉันต้องถูกตัดศีรษะเป็นเอนกชาติเท่าจำนวนขนแพะ หม่อมฉันระลึกถึงทุกข์ใหญ่ของพระองค์เช่นนี้จึงร้องไห้ ส่วนที่หม่อมฉันหัวเราะนั้นก็ด้วยยินดีว่าได้พ้นจากทุกข์นั้นแล้ว
เทวดาได้อนุโมทนาอีกว่า "จริงอย่างนั้นพระเทวี, ที่พระนางตรัสนั้นเป็นความจริง"
พระราชาแห่งพาราณสี ทรงใคร่ครวญแล้ว ทรงสลดพระทัย จึงให้ปล่อยพระราชาและพระเทวีทั้งหมด, ถวายบังคมแก่พระราชา ผู้แก่กว่า และประคองอัญชลีแก่พระราชา ที่หนุ่มกว่า ให้พระราชาเหล่านั้นอดโทษแล้ว ทรงส่งไปสู่นครของตนๆ
พระศาสดาทรงนำเรื่องอดีตนี้มาแล้วตรัสย้ำอีกว่า"ภิกษุทั้งหลาย! พระนางมัลลิกาอาศัยพระปัญญาของพระนางประทานชีวิตแก่มหาชนในบัดนี้ก็หาไม่ แม้ในชาติก่อนก็เคยทรงทำมาแล้วเหมือนกัน" ดังนี้แล้ว ทรงประชุมชาดกว่า "พระเจ้าพาราณสีในกาลนั้นได้มาเป็นพระเจ้าปเสนทิโกศล, พระนางธัมมทินนาเทวี ได้มาเป็นพระนางมัลลิกา รุกขเทวดาคือเราตถาคตนี่แล"
ในอดีตกาล พระโอรสของพระเจ้ากรุงพาราณสีได้บนไว้กับรุกขเทวดา ที่ต้นไทรใหญ่ต้นหนึ่งว่า หากตนได้ขึ้นครองราชย์สืบต่อจากพระราชบิดาก็จะจับกษัตริย์ 101 พระองค์ กับพระมเหสี 101 เหมือนกัน มาทำพลีด้วยเลือดในลำพระศอของกษัตริย์และเทวีเหล่านั้น เป็นเทวตาพลี
เมื่อพระราชบิดาสวรรคตแล้ว พระราชกุมารนั้นได้ขึ้นครองราชย์จริง แต่หาใช่เพราะการช่วยเหลือของเทวดาไม่ แต่เพราะบุญของพระองค์
อย่างไรก็ตาม พระองค์ทรงเข้าพระทัยว่า ทรงได้ราชสมบัติเพราะการช่วยเหลือจากเทวดา จึงเสด็จออกพร้อมด้วยกองทัพอันเกรียงไกร ทำสงครามจับกษัตริย์ใน 101 พระนคร และมเหสีของกษัตริย์เหล่านั้น เว้นพระนางธัมมทินนา ผู้ทรงพระครรภ์แก่ไว้ พระนางเป็นพระมเหสีของพระเจ้าอุคคเสน มีพระราชอำนาจน้อยกว่าพระราชาทั้งปวงในชมพูทวีป
เมื่อจับได้แล้ว พระเจ้ากรุงพาราณสี มีพระประสงค์จะให้ฆ่ากษัตริย์เหล่านั้นด้วยวิธีให้ดื่มน้ำผสมยาพิษ, ให้คนทั้งหลายจัดแจงทำความสะอาดโคนต้นไทรอยู่
เทวดาผู้สถิตย์อยู่ ณ ต้นไทรนั้นเห็นเหตุการณ์ดังนั้นแล้ว คิดว่า "พระราชานี้คิดว่างานสำเร็จด้วยอานุภาพของเรา แต่ความจริงหาเป็นเช่นนั้นไม่ หากพระองค์จะสำเร็จโทษกษัตริย์เหล่านี้แล้ว จะมีบาปมาก โคนต้นไม้ของเราก็จะไม่สะอาด เราจะห้ามพระราชานี้ได้หรือไม่" พิจารณาเห็นว่า "ไม่อาจห้ามได้" จึงไปหาเทวดาผู้มีศักดิ์ใหญ่อื่นๆ ปรึกษาว่าจะห้ามพระราชาอย่างไร ไม่มีใครสามารถให้ความเห็นได้ จึงไปเฝ้าท้าวสักกเทวราช หัวหน้าเทพชั้นดาวดึงส์ ท้าวสักกะออกความเห็นว่า "ให้ท่านนุ่งผ้าแดงออกจากต้นไม้ ขณะที่พระราชานั้นทอดพระเนตรเห็นอยู่ พระราชาจักอ้อนวอนให้ท่านกลับ เพื่อรับพลีกรรมของเขา ท่านพึ่งกล่าวกับกษัตริย์นั้นว่า ท่านบนต่อเราไว้ว่า จักนำพระราชาและมเหสี 101 พระนครมาทำพลี, แต่บัดนี้พระองค์มิได้นำพระนางธัมมทินนา มเหสีของพระเจ้าอุคคเสนมา ข้าพเจ้าไม่ขอรับพลีกรรมของพระองค์ผู้พูดเท็จ เมื่อท่านกล่าวเช่นนี้ พระราชาจักให้นำพระนางธัมมทินนามา พระนางจักช่วยปลดปล่อยกษัตริย์เหล่านั้นได้"
รุกขเทวดาได้ปฏิบัติตามคำแนะนำของท้าวสักกะเทวราช
เมื่อพระนางธัมมทินนาเทวีมาถึงขัตติยสมาคม ก็ถวายบังคมเฉพาะพระสวามีของพระนางเพียงพระองค์เดียว ทั้งๆ ที่พระเจ้าอุคคเสนนั้นเป็นพระราชาพระองค์น้อย ประทับนั่งสุดท้ายปลายแถวกว่ากษัตริย์อื่นๆ
พระราชาพาราณสี ทรงกริ้ว ตรัสกับพระเทวีว่า
"เราเป็นใหญ่กว่าพระราชาทั้งปวง ทำไมจึงไม่ไหว้, ไปไหว้กษัตริย์ซึ่งเป็นผู้น้อยกว่าพระราชาทั้งปวง?"
"หม่อมฉันไม่ไหว้พระองค์ เพราะไม่มีความเกี่ยวข้องอะไรกับหม่อมฉัน ส่วนพระเจ้าอุคคเสนเป็นพระสวามีที่ให้ความเป็นใหญ่แก่หม่อมฉัน-หม่อมฉันจึงไหว้"
เทวดายืนอยู่ได้กล่าวอนุโมทนาว่า "จริงทีเดียวพระเทวีผู้เจริญ พระนางตรัสชอบแล้ว" แล้วบูชาพระเทวีด้วยดอกไม้กำมือหนึ่ง
"ท่านไม่ไหว้เราก็ช่างเถอะ แต่ทำไม ท่านเห็นอยู่จึงไม่ไหว้เทวดาของเรา ผู้ให้สิริ ให้ความเป็นราชาแก่เรา?"
พระเทวีทูลตอบว่า
"ที่พระองค์จับพระราชาทั้งหลายได้ ก็เพราะอานุภาพและบุญของพระองค์ หาใช่เพราะเทวดาช่วยจับไม่"
เทวดากล่าวกับพระเทวีอีกว่า "จริงอย่างนั้นพระเทวี ที่พระนางตรัสนั้นเป็นความจริง" แล้วบูชาด้วยดอกไม้กำมือหนึ่ง
"หากเทวดามีฤทธิ์จับพระราชา 101 พระองค์ได้จริงแล้ว เหตุไฉนบัดนี้ต้นไม้ใหญ่นี้ถูกไฟไหม้อยู่ด้านซ้าย เทวดาจึงดับไฟนั้นไม่ได้"
เทวดาอนุโมทนาอีกว่า "จริงอย่างนั้นพระเทวี ที่พระนางตรัสนั้นเป็นความจริง"
พระเทวียืนตรัสอยู่ ทั้งทรงกันแสงทั้งทรงพระสรวล พระราชาพาราณสีตรัสถามว่า เป็นบ้าไปหรือจึงมีกิริยาอย่างนั้น? พระนางทูลว่ามิได้เป็นบ้าเลย แต่หม่อมฉันร้องไห้เพราะสงสารพระองค์ว่าจะต้องตกนรกหมกไหม้สักใดในเมื่อฆ่าพระราชาถึง 101 พระองค์ พร้อมด้วยพระเทวี มีอยู่ชาติหนึ่ง หม่อมฉันเคยฆ่าแม่แพะตัวหนึ่งเพียงเพื่อทำอาหารมารับแขกเพื่อนของสามี เพราะกรรมนั้นหม่อมฉันต้องหมกไหม้ในนรกนานแสนนาน เพราะเศษแห่งกรรมนั้นหม่อมฉันต้องถูกตัดศีรษะเป็นเอนกชาติเท่าจำนวนขนแพะ หม่อมฉันระลึกถึงทุกข์ใหญ่ของพระองค์เช่นนี้จึงร้องไห้ ส่วนที่หม่อมฉันหัวเราะนั้นก็ด้วยยินดีว่าได้พ้นจากทุกข์นั้นแล้ว
เทวดาได้อนุโมทนาอีกว่า "จริงอย่างนั้นพระเทวี, ที่พระนางตรัสนั้นเป็นความจริง"
พระราชาแห่งพาราณสี ทรงใคร่ครวญแล้ว ทรงสลดพระทัย จึงให้ปล่อยพระราชาและพระเทวีทั้งหมด, ถวายบังคมแก่พระราชา ผู้แก่กว่า และประคองอัญชลีแก่พระราชา ที่หนุ่มกว่า ให้พระราชาเหล่านั้นอดโทษแล้ว ทรงส่งไปสู่นครของตนๆ
พระศาสดาทรงนำเรื่องอดีตนี้มาแล้วตรัสย้ำอีกว่า"ภิกษุทั้งหลาย! พระนางมัลลิกาอาศัยพระปัญญาของพระนางประทานชีวิตแก่มหาชนในบัดนี้ก็หาไม่ แม้ในชาติก่อนก็เคยทรงทำมาแล้วเหมือนกัน" ดังนี้แล้ว ทรงประชุมชาดกว่า "พระเจ้าพาราณสีในกาลนั้นได้มาเป็นพระเจ้าปเสนทิโกศล, พระนางธัมมทินนาเทวี ได้มาเป็นพระนางมัลลิกา รุกขเทวดาคือเราตถาคตนี่แล"