“มาเคียเวลลี-คัมภีร์ปีศาจทางการเมือง”(ตอนสิบสอง)

สอดแนมการเมือง”
“ชัชวาลย์ ชาติสุทธิชัย”

จากตอนสิบเอ็ด เราจบตรงที่ดยุกคิดว่า ต้องสร้างความมั่นคงปลอดภัยแก่ตนเองด้วยสี่หนทางคือ หนึ่ง กำจัดสายโลหิตทั้งหมดของบรรดาเจ้าที่เขาได้ยึดอำนาจมา สอง ทำให้ขุนนางชั้นสูงในโรมหันมาสนับสนุนเขา สาม ก่อตั้งสภาราชาคณะสันตะปาปา และ สี่ คือครอบครองอาณาจักรให้ได้มากกว่านี้ก่อนที่พระสันตะปาปาอเล็กซานเดอร์จะสิ้นพระชนม์

ดยุกได้ทำไปแล้วสาม ก่อนที่บิดาจะสิ้นพระชนม์ ส่วนหนทางที่สี่ เขาเกือบจะทำสำเร็จ สำหรับบรรดาเจ้าที่เขาได้แย่งชิงอำนาจมานั้น เขาประหารไปทั้งหมดจำนวนมากที่สุดเท่าที่จะสามารถเข้าถึงตัวได้ มีเพียงจำนวนน้อยมากที่รักษาตนเองไว้ได้ ขุนนางโรมันชั้นสูงหันมาสนับสนุนเขา ในสภาราชาคณะสันตะปาปาเขามีสมาชิกกลุ่มใหญ่มาก

และสำหรับอาณาจักรใหม่ๆ ที่เขาต้องการได้มา เขาได้วางแผนไว้ว่าจะเป็นเจ้าครอบครองเหนือทัสกานี ในขณะที่เขาได้ครอบครองเปรูจาและปีออมบีโนเรียบร้อยแล้ว โดยมีปีซาอยู่ภายใต้การคุ้มครองด้วย และทันทีที่เขาไม่ให้ความนับถือฝรั่งเศสอีกต่อไป เขาก็คงกระโดดเข้าไปในปีซาได้อย่างง่ายดาย (ซึ่งเขาไม่ได้ให้ความนับถือมานานแล้ว นับแต่ฝรั่งเศสถูกชาวสเปนขโมยอาณาจักรไป ดังนั้นจึงเป็นการถูกบังคับโดยปริยายที่ทั้งสองฝ่ายนี้จำเป็นต้องซื้อมิตรภาพจากเขา)

หลังจากนี้ชาวลูกาและซีเอนาต้องยอมจำนนอย่างรวดเร็ว ส่วนหนึ่งเกิดจากความอิจฉาของชาวฟลอเรนซ์ อีกส่วนหนึ่งเกิดจากความกลัว โดยที่ชาวฟลอเรนซ์ไม่อาจแก้ไขตนเองได้ หากเขาประสบความสำเร็จในการนี้ (ซึ่งเขากำลังจะประสบความสำเร็จในปีเดียวกับที่พระสันตะปาปาอเล็กซานเดอร์สิ้นพระชนม์) เขาก็คงได้รับกองกำลังและเกียรติภูมิอันจะทำให้เขายืนหยัดได้ด้วยตนเอง โดยไม่ต้องอาศัยโชคชะตาและกองกำลังของผู้อื่นผู้ใดอีกต่อไป อาศัยแต่เพียงกำลังอำนาจและคุณธรรมของเขาเอง

 ทว่า อเล็กซานเดอร์สิ้นพระชนม์ภายหลังจากที่ดยุกชักดาบออกจากฝักเพียงห้าปี โดยทิ้งเพียงรัฐโรมัญญาแห่งเดียวที่เป็นปึกแผ่น ส่วนรัฐอื่นๆ ทั้งหมดยังอยู่ในอากาศท่ามกลางกองทัพอันทรงอำนาจอย่างยิ่งทั้งสองฝ่าย

มีความรุนแรง รวมทั้งคุณธรรมในตัวดยุกเอง ซึ่งเขารู้ดียิ่งว่า วิธีการใดที่จะได้ชัยชนะเหนือมนุษย์ หรือวิธีการใดที่จะทำให้สูญเสียคนคนหนึ่งไป ส่วนที่แข็งแกร่งอย่างยิ่งคือรากฐานที่เขาได้สร้างไว้ในเวลาอันน้อยนิด หากว่าเขาไม่ต้องแบกกองทหารเหล่านี้ไว้บนหลัง หรือหากว่าเขามีสุขภาพดี เขาก็คงสามารถฝ่าฟันความยากลำบากทุกสิ่งทุกอย่างไปได้ เป็นความจริงที่รากฐานของเขาดี ใครๆ ก็มองเห็นได้จากการที่โรมัญญารอคอยเขาอยู่กว่าหนึ่งเดือน

ในโรมนั้นแม้เขาจะเหลืออยู่เพียงครึ่งชีวิต เขาก็ยังคงปลอดภัย และแม้ว่าพวกบัลโยนี วีเตลลี และออร์ซีนีมุ่งมายังโรม แต่ไม่มีใครร่วมตามมาเพื่อต่อต้านเขา หากเขามิอาจแต่งตั้งพระสันตะปาปาจากคนที่เขาต้องการได้ อย่างน้อยที่สุดผู้ที่ได้รับการแต่งตั้งก็มิใช่คนที่เขาไม่พึงประสงค์ หากเมื่ออเล็กซานเดอร์สิ้นพระชนม์สุขภาพของดยุกยังสมบูรณ์ดี ทุกสิ่งทุกอย่างก็จะง่ายสำหรับเขา

 มาเคียเวลลีเล่าว่า ดยุกได้กล่าวกับเขาในวันที่จูเลียสที่ 2 ได้รับการสถาปนาว่า เขาได้คิดถึงสิ่งที่เกิดขึ้นเมื่อบิดาของเขากำลังจะสิ้น และพบวิธีการแก้ไขทุกสิ่งทุกอย่าง ยกเว้นก็แต่เขาไม่เคยคิดว่า ในช่วงเวลาการสิ้นพระชนม์ของบิดานั้น ตัวเขาเองก็กำลังใกล้ตายด้วยเช่นกัน

ดังนั้น หากได้สรุปการดำเนินการทั้งปวงแล้ว มาเคียเวลลีมิทราบจะตำหนิเขาเช่นไร ในทางตรงกันข้าม สำหรับมาเคียเวลลีมองแล้ว ดูเหมือนเขาควรถูกยกมาเป็นแบบอย่างแก่ทุกคนที่ขึ้นครองอาณาจักร โดยอาศัยโชคชะตาและกองกำลังของผู้อื่น ดังที่เขาได้กระทำนี้ ด้วยจิตวิญญาณอันยิ่งใหญ่และความตั้งใจอันสูงส่ง เขาจึงมิอาจดำเนินการด้วยตัวเองโดยวิถีทางอื่นได้ สิ่งกั้นขวางบนหนทางในแผนการของเขา มีอายุขัยอันสั้นของอเล็กซานเดอร์ กับความเจ็บป่วยของดยุกเองเท่านั้น

ดังนี้แล้วใครก็ตามที่ตัดสินว่ารัฐภายใต้เจ้าผู้ครองนครแห่งใหม่ของเขานั้น มีความจำเป็นต้องทำให้ตัวเขาเองปลอดภัยจากศัตรู ต้องเกณฑ์คนมาเป็นมิตร ต้องเอาชนะ หากไม่ด้วยอำนาจก็ด้วยการล่อลวง ต้องทำให้ตนที่รัก เป็นที่เกรงกลัวของประชาชน และปฏิบัติตามคำสั่งโดยเหล่าทหาร ต้องกำจัดบรรดาผู้ที่สามารถหรืออาจต่อต้านเขา ต้องปรับเปลี่ยนแบบแผนเก่าด้วยวิธีการใหม่ ต้องเคร่งครัดและอัธยาศัยดี ใจกว้างและโอบอ้อมอารี ต้องกำจัดทหารที่เอาใจออกห่าง ต้องสร้างทหารขึ้นมาใหม่ ต้องดำรงมิตรภาพกับบรรดากษัตริย์และเจ้าผู้ครองนครอื่นๆ เพื่อให้คนเหล่านั้นสร้างประโยชน์แก่เขาด้วยความยินดี หรือลังเลที่จะต่อต้านเขา ผู้ตัดสินเช่นนี้จะมิอาจหากรณีใดเป็นตัวอย่างได้ชัดเจนเท่าการกระทำของเขาอีกแล้ว

 ข้อตำหนิประการเดียวที่สามารถนำมากล่าวโทษดยุกได้คือ การแต่งตั้งจูเลียสขึ้นเป็นพระสันตะปาปา อันเป็นการเลือกที่ผิดพลาดอย่างเลวร้าย เพราะดังที่ได้กล่าวไปแล้วว่า แม้เขามิอาจแต่งตั้งพระสันตะปาปาจากคนที่เห็นว่าเหมาะสมได้ เขาก็ยังสามารถกีดกันใครบางคนจากการเป็นพระสันตะปาปาได้ และสำหรับตำแหน่งพระสันตะปาปา เขาไม่ควรยินยอมมอบแก่คาร์ดินัลคนใดที่เขาเคยสร้างความแค้นเคืองมาก่อน หรือผู้ที่จะขึ้นมาเป็นพระสันตะปาปาจะต้องมีความเกรงกลัวต่อเขา เพราะว่ามนุษย์นั้นจะทำร้ายคนอื่นก็ด้วยความกลัวหรือไม่ก็ความเกลียดชัง


ในบรรดาผู้ที่เขาเคยทำร้ายทั้งหลายนั้น นอกจากคนอื่นๆ ก็มี ซันปีเอโร อัด วินกูลา, โคลอนนา, ซัน จอร์โจ และอัสกานิโอ หากพวกเขาเหล่านี้ได้เป็นพระสันตะปาปาก็ล้วนต้องเกรงกลัวดยุก ยกเว้นรูอองและชาวสเปน ฝ่ายหลังนั้นเป็นเพราะความเป็นเครือญาติและภาระผูกพันที่มี ส่วนฝ่ายแรกเป็นเพราะอำนาจของตนเอง เนื่องจากบุคคลผู้นี้มีความเกี่ยวพันกับอาณาจักรฝรั่งเศส

ดังนั้น ก่อนอื่นใด ดยุกควรแต่งตั้งชาวสเปนขึ้นเป็นพระสันตะปาปา และหากไม่สามารถในการดังกล่าว ก็ควรยินยอมให้เป็นรูออง มิใช่ซันปีเอโร อัด วินกูลา ใครก็ตามที่เชื่อว่าในหมู่บุคคลผู้ทรงอำนาจนั้น ผลประโยชน์ใหม่ๆ จะทำให้เขาลืมความเจ็บปวดเก่าๆได้ คนผู้นั้นหลอกตัวเอง ดยุกจึงทำผิดพลาดในการเลือกครั้งนี้ และนี่คือสาเหตุแห่งความพินาศอันใหญ่หลวงที่สุดของเขา

อย่างไรก็ตาม เนื่องจากการที่สามัญชนจะขึ้นมาเป็นเจ้ายังเป็นไปในอีกสองทาง อันมิอาจอ้างได้ว่าเป็นไปด้วยคุณธรรมหรือโชคชะตาโดยตรง มาเคียเวลลีจึงคิดว่าไม่ควรข้ามคุณลักษณะเหล่านี้ไป แม้ว่าหนึ่งในสองหนทางนี้ จะสามารถหาเหตุผลเพียงพอมาอธิบายการปฏิบัติต่อสาธารณรัฐได้

สองหนทางนี้ได้แก่ หนึ่ง การขึ้นครองรัฐด้วยวิถีอย่างชั่วร้ายหรือต่ำทราม หรืออีกหนึ่งคือ การที่สามัญชนได้กลายเป็นเจ้าผู้ครองแผ่นดินปิตุภูมิโดยการสนับสนุนของพี่น้องพลเมืองของเขาเอง และการจะกล่าวถึงหนทางแรกนั้นอธิบายได้ด้วยสองตัวอย่าง โดยละเว้นไม่เอ่ยถึงข้อดีของหนทางเหล่านี้ ตัวอย่างหนึ่งเป็นเรื่องโบราณ อีกตัวอย่างหนึ่งเป็นเรื่องในยุคสมัยของเขา เพราะมาเคียเวลลีพิจารณาแล้วว่า ทั้งสองสถานการณ์นี้เพียงพอสำหรับผู้ใดก็ตามที่ต้องการดำเนินรอยตาม

 จะเห็นว่า ช่วงท้ายสมัยของพระสันตะปาปาอเล็กซานเดอร์ ดยุกผู้ลูกชายจอมเจ้าเล่ห์ต้องดิ้นรนอย่างหนักเพื่อรักษาอำนาจ เฮ้อ..การเมืองโลกกับการเมืองไทยไม่ต่างกัน! ทว่าบางเรื่อง.. มนุษย์คือผู้ลิขิต.. แต่บางครั้ง ฟ้าคือผู้ลิขิต.. สันตะปาปากับดยุก..จะใหญ่เหนือฟ้าลิขิตได้หรือ?!