ผู้จัดการสุดสัปดาห์ - เมื่อวันที่ 28 กรกฎาคม พุทธศักราช 2562 พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรรามาธิบดีศรีสินทรมหาวชิราลงกรณ พระวชิรเกล้าเจ้าอยู่หัว มีพระบรมราชโองการโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมสถาปนา “พลตรีหญิง ท่านผู้หญิงสินีนาฏวงศ์วชิราภักดิ์” ขึ้นเป็น เจ้าคุณพระสินีนาฏ พิลาสกัลยาณี ซึ่งหลายคนอาจสงสัยว่าบรรดาศักดิ์ “เจ้าคุณพระ” นั้นคืออะไร
ทั้งนี้ เนื่องเพราะไม่คุ้นชินกับตำแหน่งดังกล่าวว่า มีที่มาที่ไปอย่างไร รวมทั้งตามโบราณราชประเพณีนั้น เคยมีใครได้รับการสถาปนาในตำแหน่ง “เจ้าคุณพระ” หรือไม่อย่างไร
กล่าวสำหรับการสถาปนาบรรดาศักดิ์ “เจ้าคุณพระ” นั้น ต้องถือว่า เจ้าคุณพระสินีนาฏ พิลาสกัลยาณี เป็นบุคคลที่ 2 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ที่ได้รับการสถาปนาอิสสริยยศในบรรดาศักดิ์ดังกล่าว โดยการสถาปนาก่อนหน้านี้เกิดขึ้นในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 6 ที่มีพระบรมราชโองการเมื่อวันที่ 2 ต.ค. 2464 ให้เลื่อนบรรดาศักดิ์ “เจ้าคุณจอมมารดาแพ ในรัชกาลที่ 5” ขึ้นเป็น “ เจ้าคุณพระประยุรวงศ์” เมื่อวันที่ 26 ก.ย. 2464 ปี พ.ศ. 2464 หรือเมื่อ 98 ปีก่อน ความตอนหนึ่งว่า
“ความดีความชอบของเจ้าคุณจอมมารดาแพ ซึ่งได้มีมาแล้วเฉภาะในใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาท เริ่มแต่พระบรมราชสมภพ ได้เปนผู้เบิกพระโอษฐปฐมฤกษ์แห่งความเจริญ พระราชศิริสวัสดิ์พิพัฒนมงคลเปนเบื้องต้นสืบมา แลทั้งเจ้าคุณจอมมารดาแพ มีความจงรักภักดีเฉภาะใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาท ตั้งแต่ทรงพระเยาว์มาเปนอย่างยิ่ง จนได้ทรงคุ้นเคยสนิทแต่ดั้งเดิมมา ครั้นได้เสด็จเถลิงถวัลยราชสมบัติแล้ว ทรงประจักษ์แก่พระราชหฤทัยว่า เจ้าคุณจอมมารดาแพมีความจงรักภักดีต่อใต้ฝ่าลอองธุลีพระบาทยั่งยืนเสมอ มีกระมลจิตรซื่อสัตย์สุจริต นับถือพระบรมราชวงศ์ แลโอบอ้อมอารีแก่ญาติวงศ์ตลอดจนข้าทูลลอองธุลีพระบาททั่วไป ประกอบทั้งมีอัธยาศัยแลมารยาทเรียบร้อยเปนอันดี สมกับที่เปนผู้ได้เนื่องอยู่ในราชนิกุลอันมีศักดิ์ เปนผู้ที่ทรงเคารพนับถือนัก สมควรจะได้เลื่อนยศบรรดาศักดิ์เพิ่มเกียรติยศให้ยิ่งขึ้น”
เจ้าคุณพระประยุรวงศ์ เป็น “พระสนมเอก” ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 มีพระราชธิดาทั้งสิ้น 3 พระองค์ ได้แก่ พระองค์เจ้าศรีวิไลยลักษณ์ สุนทรศักดิกัลยาวดี กรมขุนสุพรรณภาควดี ประสูติในขณะที่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงดำรงพระอิสริยยศเป็น สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าสุวพักตร์วิไลยพรรณและพระองค์เจ้าบัณฑรวรรณวโรภาษ
เจ้าคุณพระประยุรวงศ์มีชื่อเดิมว่า “แพ บุนนาค” เป็นธิดาของ เจ้าพระยาสุรวงษ์ไวยวัฒน์ (วร บุนนาค) กับ ท่านผู้หญิงอิ่ม สุรวงษ์ไวยวัฒน์ เมื่ออายุได้ 13 ปี สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ ได้นำท่านไป “รับราชการฝ่ายใน” โดยฝากกับเจ้าจอมมารดาเที่ยงในรัชกาลที่ 4 เจ้าจอมมารดาเที่ยงให้ท่านไปอยู่กับ พระองค์เจ้าโสมาวดี พระราชธิดาเจ้าจอมมารดาเที่ยง
รัชกาลที่ 5 ครั้งดำรงพระอิสริยยศเป็นสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าจุฬาลงกรณ์ เกิดเป็นเรื่องราวความรัก เจ้าจอมมารดาเที่ยง จึงกราบทูลรัชกาลที่ 4 ให้ทรงทราบ และตรัสขอ “คุณแพ” จากพระยาพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ “คุณแพ” จึงกลายเป็น “หม่อมแพ”
และได้เลื่อนเป็น “เจ้าจอมมารดาแพ” ในตำแหน่ง “พระสนมเอก” ต่อมาได้สถาปนาเป็น “เจ้าคุณจอมมารดาแพ” เป็นท่านเดียวในรัชกาลที่ 5 ที่ดำรงพระยศสูงสุดในกลุ่มพระภรรยาสามัญชน โปรดเกล้าฯ ให้เปลี่ยนเครื่องในพานทองเครื่องยศของเจ้าคุณจอมมารดาแพเป็นทองคำลงยาราชาวดี เทียบเท่าพระภรรยาเจ้า ได้รับการยกย่องเหนือกว่าพระสนมเอกท่านอื่นๆ
เจ้าคุณพระประยุรวงศ์เป็นบุคคลที่ได้รับความเคารพนับถือจากบุคคลทั้งในพระราชวงศ์และบุคคลทั่วไปมาโดยตลอด ทั้งยังเป็นผู้ทำหน้าที่เบิกพระโอษฐ์ให้แก่พระเจ้าลูกยาเธอ (พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวและเจ้าฟ้าหญิงเพชรรัตนราชสุดาสิริโสภาพัณณวดี) กล่าวคือถวายนมให้ทรงประเดิมดูดเมื่อแรกประสูติ และประสิทธิ์สิริมงคลต่างๆ ให้แก่พระราชวงศ์
เมื่อเจ้าคุณพระประยุรวงศ์มีอายุครบรอบ 60 และ 70 ปี พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จไปร่วมในงานฉลองด้วย แม้กระทั่งเปลี่ยนแปลงระบอบการปกครองจากสมบูรณาญาสิทธิราชย์มาเป็นระบอบประชาธิปไตยแล้วก็ตาม เจ้าคุณพระประยุรวงศ์ ก็ยังได้รับเชิญให้เป็นประธานมอบรางวัลต่างๆ จากรัฐบาล และสมาคมต่างๆ อยู่เสมอ
กล่าวสำหรับ เจ้าคุณพระสินีนาฏ พิลาสกัลยาณี นั้น ในพระบรมราชโองการระบุเอาไว้ว่า “โดยที่ทรงพระราชดำริว่า พลตรีหญิง ท่านผู้หญิงสินีนาฏ วงศ์วชิราภักดิ์ ปฏิบัติราชการ ในตำแหน่งผู้อำนวยการกองปฏิบัติการกิจการราชสำนัก กรมกิจการวัง ทหารมหาดเล็กราชวัลลภรักษาพระองค์ กรมฝ่ายเสนาธิการกองบัญชาการทหารมหาดเล็กราชวัลลภรักษาพระองค์ หน่วยบัญชาการถวายความปลอดภัยรักษาพระองค์ปฏิบัติหน้าที่ รองผู้บังคับการ กรมทหารรักษาวังมหาดเล็กราชวัลลภรักษาพระองค์ กองบัญชาการทหารมหาดเล็กราชวัลลภรักษาพระองค์ หน่วยบัญชาการถวายความปลอดภัยรักษาพระองค์ และผู้บังคับกองพันราชสำนัก กรมทหารรักษาวังมหาดเล็กราชวัลลภรักษาพระองค์ กองบัญชาการทหารมหาดเล็กราชวัลลภรักษาพระองค์ หน่วยบัญชาการถวายความปลอดภัยรักษาพระองค์ ได้ปฏิบัติหน้าที่ฉลองพระเดชพระคุณในราชการในพระองค์ด้วยความเรียบร้อยและแบ่งเบาพระราชภาระได้เป็นอันมากจนเป็นที่ไว้วางพระราชหฤทัย สมควรจะยกย่องให้มีเกียรติยศสูงขึ้นตามโบราณราชประเพณี จึงมีพระบรมราชโองการโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้สถาปนา พลตรีหญิง ท่านผู้หญิงสินีนาฏวงศ์วชิราภักดิ์ ขึ้นเป็น เจ้าคุณพระสินีนาฏ พิลาสกัลยาณีตามที่จารึกลงในสุพรรณบัฏจงเจริญด้วยอายุ พรรณ สุข พล ปฏิภาณ คุณสารสมบัติ สรรพสิริสวัสดิ์ พิพัฒนมงคลทุกประการ”
ขอขอบคุณ-ข้อมูลจากหนังสือ การเมืองในราชสำนักฝ่ายใน สมัยรัชกาลที่ 5
