อ.ดร.ทิพย์นภา หวนสุริยา
คณะจิตวิทยา จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
คณะจิตวิทยา จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
ถ้าคุณเคยได้ยินมาว่า อย่าซื้อรถยนต์ยี่ห้อ ABC นะ เพราะได้ข่าวว่ามีปัญหาคันเร่งค้างและทำให้เกิดอุบัติเหตุร้ายแรงมาหลายรายแล้ว
ในโลกอินเทอร์เน็ตที่มีข้อมูลมากมาย คุณจะหาข้อมูลอะไรมาเพื่อตรวจสอบว่าคำบอกเล่านี้เป็นจริงหรือไม่?
คนส่วนใหญ่มักเริ่มค้นข้อมูลด้วยคำค้นที่ประกอบด้วย “รถยนต์ยี่ห้อ ABC” + “คันเร่งค้าง” คุณล่ะ ใช้คำเดียวกันไหม?
สิ่งที่จะเกิดขึ้นเมื่อคุณค้นหาข้อมูลด้วยคำค้นแบบนี้ก็คือ คุณก็จะได้แต่ข้อมูลที่สอดคล้องกับคำค้น ซึ่งมายืนยันความคิดตั้งต้นของคุณ ว่า “รถยนต์ยี่ห้อ ABC” มีปัญหา “คันเร่งค้าง” เช่น ข่าวอุบัติเหตุที่ “รถยนต์ยี่ห้อ ABC” “คันเร่งค้าง” หรือ สถิติว่ามีกรณี “รถยนต์ยี่ห้อ ABC” “คันเร่งค้าง” กี่คันแล้ว
เมื่อได้ข้อมูลดังนี้แล้ว คนส่วนใหญ่จะหยุดค้นข้อมูลต่อ คิดว่าตนเองได้ตรวจสอบข้อมูลแล้ว และได้รับการยืนยันแล้ว ว่า “รถยนต์ยี่ห้อ ABC” มีปัญหา “คันเร่งค้าง”
แต่ที่จริง ถ้าคุณจะตัดสินว่ารถยนต์ยี่ห้อนี้มีปัญหาคันเร่งค้างจริงหรือไม่ หรือมีอัตราการเกิดมากกว่ารถยนต์ยี่ห้ออื่นหรือไม่ คุณจำเป็นต้องมีข้อมูลด้านอื่นๆ มาเปรียบเทียบด้วย นอกจากสถิติว่ามีกรณี “รถยนต์ยี่ห้อ ABC” “คันเร่งค้าง” กี่คันแล้ว คุณต้องรู้ว่ามี “รถยนต์ยี่ห้อ ABC” วิ่งอยู่บนท้องถนนทั้งหมดกี่คัน มีกี่คันที่ไม่เคยมีปัญหาคันเร่งค้าง และสถิติว่ามีรถยนต์ยี่ห้ออื่นๆ คันเร่งค้างกี่คัน ต่อจำนวนรถยี่ห้อนั้นๆ ที่วิ่งอยู่บนท้องถนนด้วย
ถ้าอัตราการเกิดปัญหาคันเร่งค้างของรถยนต์ยี่ห้อ ABC สูงกว่ารถยนต์ยี่ห้ออื่นๆ จริง เช่น ยี่ห้อ ABC มี 20 ใน 1000 ยี่ห้ออื่นมี 1 ใน 1000 จึงจะสรุปได้ว่ารถยนต์ยี่ห้อ ABC มีปัญหาจริง
แต่ถ้าอัตราการเกิดปัญหาคันเร่งค้างไม่แตกต่างจากยี่ห้ออื่นๆ มาก เช่น ยี่ห้อ ABC มี 3 ใน 1000 ของยี่ห้ออื่นก็ประมาณ 3 ใน 1000 ก็แสดงว่าเป็นจุดบกพร่องที่เกิดขึ้นได้กับรถทุกยี่ห้อ ไม่ใช่ว่ายี่ห้อ ABC แย่ มีปัญหาอยู่ยี่ห้อเดียว
นักจิตวิทยาสังคมเรียกแนวโน้มที่เรามักใส่ใจ ค้นหา และรับฟังเฉพาะข้อมูลที่สอดคล้องกับจุดยืนตั้งต้นของตัวเองแบบนี้ว่า ความลำเอียงเพื่อยืนยันความคิดของตนเอง (Confirmation bias) ซึ่งเป็นธรรมชาติของมนุษย์ เกิดขึ้นกับคนทั่วไป เป็นธรรมดา
แต่สิ่งที่เป็นธรรมชาติ ที่เกิดขึ้นเป็นธรรมดา บางเรื่องก็ไม่ใช่สิ่งที่ดีเสมอไป
เช่น การลำเอียงเพื่อยืนยันความคิดของตนเองนี้ เป็นกระบวนการที่ทำให้คนที่มีความคิดแตกต่าง กลายเป็นแตกแยกกันอย่างรุนแรงได้ในที่สุด เมื่อสองฝ่ายที่มีจุดยืนเริ่มต้นที่แตกต่าง ต่างฝ่ายต่างเลือกใส่ใจ ค้นหา รับฟังข้อมูลที่ตรงกับความคิดเห็นของตัวเอง และติติง หาข้อบกพร่องในข้อมูลของฝ่ายตรงข้าม ไปจนถึงทำลายความน่าเชื่อถือของฝ่ายตรงข้ามด้วยการขุดคุ้ยข้อมูลส่วนตัวเรื่องอื่น ที่ไม่เกี่ยวกับข้อมูลที่เราจำเป็นต้องใช้เพื่อการตัดสินใจ
ในที่สุดก็จะไม่มีใครตัดสินใจได้ถูกเลย เพราะต่างฝ่ายต่างมีข้อมูลแค่ครึ่งเดียว
ในวันที่สังคมเต็มไปด้วยความเห็นต่าง และมีข้อมูลมากมายบนอินเทอร์เน็ต ให้เรา “เลือก” ค้นหา อ่าน และเชื่อ เราคงต้องตั้งคำถามกับตัวเองทุกครั้งที่ค้นหาข้อมูลจากเซิร์ชเอนจิ้น อ่านข่าวจากไลน์ จากเฟซบุ๊ก ทวิตเตอร์ ว่า
“เรากำลังปล่อยให้ตัวเองลำเอียงเพื่อยืนยันความคิดของตัวเองอยู่หรือเปล่า?”