สิทธิเสรีภาพและความเสมอภาคเป็นหลักการสำคัญที่สุดของระบอบการปกครองแบบประชาธิปไตย และในแง่หนึ่งกล่าวได้ว่าเป็นหลักการสำคัญของสังคมอารยะของมนุษยชาติ สิทธิเสรีภาพและความเสมอภาคที่กล่าวมาแล้วนี้ ถ้าจะกล่าวโดยสังเขปก็ได้แก่ ความเสมอภาคที่เป็นประชาชนภายใต้ระบอบการปกครองแบบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุข ซึ่งหมายความว่าทุกคนที่เกิดมาเป็นคนไทยย่อมมีความเสมอภาคกันในการเป็นประชาชน หรือความเสมอภาคต่อหน้ากฎหมาย และความเสมอภาคทางการเมือง ทุกคนไม่ว่าจะมีฐานะทางสังคมต่างกันอย่างไรก็มีสิทธิทางการเมืองเท่าเทียมกัน หรือกล่าวอีกนัยหนึ่งคือความเสมอภาคทางกฎหมายและทางการเมือง
สิทธิเสรีภาพในเบื้องต้นที่ทราบกันอยู่ทั่วไปก็คือ สิทธิเสรีภาพในชีวิตและร่างกาย สิทธิในทรัพย์สิน สิทธิในการแสดงความคิดเห็น สิทธิในการนับถือศาสนา สิทธิในการเดินทาง สิทธิในที่อยู่อาศัย สิทธิในการรับรู้ข่าวสารข้อมูล และสิทธิขั้นมูลฐานอื่นๆ
สิทธิเสรีภาพที่กล่าวมาข้างบนโดยสังเขปนี้คือสิทธิโดยธรรมชาติ ในฐานะที่มนุษย์เป็นสัตว์ประเสริฐ ย่อมมีสิทธิที่จะมีสิทธิเสรีภาพดังกล่าวได้ และแม้จะต้องอยู่กันเป็นชุมชนภายใต้การปกครองบริหารที่เรียกว่ารัฐนั้น รัฐหรือตัวแทนของรัฐคือรัฐบาล หรือกลไกการบริหารที่เรียกว่าระบบราชการ หรือรัฐการ ก็ตาม จะไม่มีอำนาจในการออกกฎหมายและกฎเกณฑ์อันใดที่จะละเมิดต่อสิทธิขั้นมูลฐานดังกล่าว เช่น การจับคนไปกักขังโดยไม่มีเหตุผลและไม่มีอำนาจตามกฎหมาย โดยผิดกระบวนการและครรลองของกระบวนการยุติธรรม ย่อมเป็นการละเมิดต่อสิทธิ และเสรีภาพทางร่างกาย การที่บังคับไม่ให้คนใดคนหนึ่งแสดงความคิดเห็นด้วยการพูดจา หรือในการแสดงความคิดเห็นด้วยลายลักษณ์อักษร หรือวิธีอื่นใด ถือว่าเป็นการกระทำที่ขัดต่อสิทธิเสรีภาพในการแสดงความคิดเห็น ซึ่งเป็นสิทธิโดยธรรมชาติและสิทธิของเสรีชนที่อยู่ในสังคมอารยะ นี่คือตัวอย่างที่ชี้ให้เห็นโดยสังเขป
และนอกจากตัวอย่างที่ยกมาให้เห็นเบื้องต้นแล้ว ในส่วนที่เกี่ยวกับสิทธิเสรีภาพของประชาชน ยังมีสิทธิเสรีภาพในการนับถือศาสนา โดยถือว่าทุกคนมีสิทธิที่จะเลือกนับถือและศรัทธาคำสอนของศาสนาและลัทธิอื่นใด ตราบเท่าที่ก่อให้เกิดความเดือดร้อนต่อผู้อื่น หรือผิดศีลธรรมอันดีของประชาชน หรือเป็นภัยต่อสังคม บุคคลซึ่งมีความแตกต่างในทางเพศ เช่น เพศชาย และเพศหญิง ย่อมมีความเสมอภาคกัน และบุคคลที่เป็นเพศหญิงก็ย่อมมีสิทธิเท่าเทียมกับเพศชายในส่วนที่ไม่ขัดต่อธรรมชาติ สิทธิเสรีภาพและความเสมอภาคนี้ยังรวมไปถึงภาระของรัฐและของสังคมโดยรวมที่ต้องให้ความสงเคราะห์และคุ้มครองกับบุคคลที่เสียเปรียบ เพื่อให้สิทธิเสรีภาพและความเสมอภาคสามารถธำรงได้ในทางปฏิบัติ เช่น บุคคลผู้สูงอายุ บุคคลที่มีความพิการทางร่างกาย บุคคลที่มีสถานะทางเศรษฐกิจและสังคมอยู่ในฐานะที่เสียเปรียบ ย่อมจะมีสิทธิในการที่จะได้รับการสนับสนุนเป็นพิเศษด้วยมาตรการต่างๆ เช่น คนพิการย่อมได้รับสิทธิในการที่จะมีการจัดที่ทางเพื่อให้เกิดความสะดวกในการเดินทาง เช่น ที่ทางสำหรับผู้ที่นั่งรถเข็นสามารถเข้าอาคารได้ ขึ้น-ลงยานพาหนะได้ และมีห้องสุขาซึ่งจัดขึ้นเป็นพิเศษสำหรับที่มีความพิการทางร่างกาย มีทางเดินพิเศษสำหรับผู้ที่พิการทางสายตา เป็นต้น บุคคลเหล่านี้มีสิทธิที่จะได้รับการสงเคราะห์จากรัฐ หรือจากบริษัทเอกชนที่ดำเนินกิจกรรมอันเป็นการบริหารสาธารณะ
สิทธิต่างๆ ที่กล่าวมาแล้วนี้เป็นหลักการโดยทั่วไปของสังคมที่มีระบอบการปกครองแบบประชาธิปไตย อย่างไรก็ตาม สิ่งที่คนไทยทุกคนสามารถกล่าวอย่างภูมิใจได้ก็คือ แม้ในยุคปัจจุบันจะมีการพูดถึงสิทธิเสรีภาพขั้นมูลฐานภายใต้ระบอบการปกครองแบบประชาธิปไตยที่ปรากฏอยู่ในประเทศตะวันตก หรือในหลายๆ ประเทศ รวมทั้งประเทศไทยนั้น ก็มิได้หมายความว่าสิทธิที่กล่าวมาทั้งหมดนั้นเป็นของใหม่ทั้งหมดสำหรับประเทศไทย คนไทยสามารถจะกล่าวได้ด้วยความภูมิใจว่า มีสิทธิหลายประการที่คนไทยมีมาแล้วเป็นร้อยๆ ปี หากแต่ว่ามิได้มีการรวบรวมไว้อย่างเป็นระบบ และชี้ให้เห็นอย่างชัดแจ้งว่าเป็นสิทธิอันเป็นที่ยอมรับในสังคมไทย และโดยฝ่ายผู้ปกครองบริหารเป็นเวลาหลายร้อยปีมาแล้ว
ตัวอย่างเช่น ในส่วนที่เกี่ยวกับการร้องทุกข์เพื่อความยุติธรรมในกรณีที่ได้รับความเสียหายจากคดีความ หรือจากการปฏิบัติการของฝ่ายรัฐนั้น สังคมไทยก็มีประเพณีมาตั้งแต่โบราณกาลคือการร้องทุกข์ด้วยการสั่นกระดิ่ง เป็นการถวายฎีกาต่อพระมหากษัตริย์ในยุคสุโขทัยเป็นราชธานีดังปรากฏในศิลาจารึก และการปฏิบัติในแนวเดียวกันนี้ก็ได้มีการปฏิบัติด้วยการตีกลองในยุคล้นเกล้ารัชกาลที่ 4 นอกจากสิทธิเสรีภาพในการร้องทุกข์เพื่อความยุติธรรมในคดีความ หรือการถูกทำให้เสียหายโดยอำนาจรัฐแล้ว ก็ยังมีการให้สิทธิแก่ประชาชนในการทำมาหากิน หรือในการค้าขาย ดังเห็นได้จากศิลาจารึกได้ระบุไว้ว่า “ใคร่จักใคร่ค้าช้างค้า ใครจักใคร่ค้าม้าค้า ใครจักใคร่ค้าเงือนค้าทองค้า ไพร่ฟ้าหน้าใส” (อ่านต่อพฤหัสฯ หน้า)
สิทธิเสรีภาพในเบื้องต้นที่ทราบกันอยู่ทั่วไปก็คือ สิทธิเสรีภาพในชีวิตและร่างกาย สิทธิในทรัพย์สิน สิทธิในการแสดงความคิดเห็น สิทธิในการนับถือศาสนา สิทธิในการเดินทาง สิทธิในที่อยู่อาศัย สิทธิในการรับรู้ข่าวสารข้อมูล และสิทธิขั้นมูลฐานอื่นๆ
สิทธิเสรีภาพที่กล่าวมาข้างบนโดยสังเขปนี้คือสิทธิโดยธรรมชาติ ในฐานะที่มนุษย์เป็นสัตว์ประเสริฐ ย่อมมีสิทธิที่จะมีสิทธิเสรีภาพดังกล่าวได้ และแม้จะต้องอยู่กันเป็นชุมชนภายใต้การปกครองบริหารที่เรียกว่ารัฐนั้น รัฐหรือตัวแทนของรัฐคือรัฐบาล หรือกลไกการบริหารที่เรียกว่าระบบราชการ หรือรัฐการ ก็ตาม จะไม่มีอำนาจในการออกกฎหมายและกฎเกณฑ์อันใดที่จะละเมิดต่อสิทธิขั้นมูลฐานดังกล่าว เช่น การจับคนไปกักขังโดยไม่มีเหตุผลและไม่มีอำนาจตามกฎหมาย โดยผิดกระบวนการและครรลองของกระบวนการยุติธรรม ย่อมเป็นการละเมิดต่อสิทธิ และเสรีภาพทางร่างกาย การที่บังคับไม่ให้คนใดคนหนึ่งแสดงความคิดเห็นด้วยการพูดจา หรือในการแสดงความคิดเห็นด้วยลายลักษณ์อักษร หรือวิธีอื่นใด ถือว่าเป็นการกระทำที่ขัดต่อสิทธิเสรีภาพในการแสดงความคิดเห็น ซึ่งเป็นสิทธิโดยธรรมชาติและสิทธิของเสรีชนที่อยู่ในสังคมอารยะ นี่คือตัวอย่างที่ชี้ให้เห็นโดยสังเขป
และนอกจากตัวอย่างที่ยกมาให้เห็นเบื้องต้นแล้ว ในส่วนที่เกี่ยวกับสิทธิเสรีภาพของประชาชน ยังมีสิทธิเสรีภาพในการนับถือศาสนา โดยถือว่าทุกคนมีสิทธิที่จะเลือกนับถือและศรัทธาคำสอนของศาสนาและลัทธิอื่นใด ตราบเท่าที่ก่อให้เกิดความเดือดร้อนต่อผู้อื่น หรือผิดศีลธรรมอันดีของประชาชน หรือเป็นภัยต่อสังคม บุคคลซึ่งมีความแตกต่างในทางเพศ เช่น เพศชาย และเพศหญิง ย่อมมีความเสมอภาคกัน และบุคคลที่เป็นเพศหญิงก็ย่อมมีสิทธิเท่าเทียมกับเพศชายในส่วนที่ไม่ขัดต่อธรรมชาติ สิทธิเสรีภาพและความเสมอภาคนี้ยังรวมไปถึงภาระของรัฐและของสังคมโดยรวมที่ต้องให้ความสงเคราะห์และคุ้มครองกับบุคคลที่เสียเปรียบ เพื่อให้สิทธิเสรีภาพและความเสมอภาคสามารถธำรงได้ในทางปฏิบัติ เช่น บุคคลผู้สูงอายุ บุคคลที่มีความพิการทางร่างกาย บุคคลที่มีสถานะทางเศรษฐกิจและสังคมอยู่ในฐานะที่เสียเปรียบ ย่อมจะมีสิทธิในการที่จะได้รับการสนับสนุนเป็นพิเศษด้วยมาตรการต่างๆ เช่น คนพิการย่อมได้รับสิทธิในการที่จะมีการจัดที่ทางเพื่อให้เกิดความสะดวกในการเดินทาง เช่น ที่ทางสำหรับผู้ที่นั่งรถเข็นสามารถเข้าอาคารได้ ขึ้น-ลงยานพาหนะได้ และมีห้องสุขาซึ่งจัดขึ้นเป็นพิเศษสำหรับที่มีความพิการทางร่างกาย มีทางเดินพิเศษสำหรับผู้ที่พิการทางสายตา เป็นต้น บุคคลเหล่านี้มีสิทธิที่จะได้รับการสงเคราะห์จากรัฐ หรือจากบริษัทเอกชนที่ดำเนินกิจกรรมอันเป็นการบริหารสาธารณะ
สิทธิต่างๆ ที่กล่าวมาแล้วนี้เป็นหลักการโดยทั่วไปของสังคมที่มีระบอบการปกครองแบบประชาธิปไตย อย่างไรก็ตาม สิ่งที่คนไทยทุกคนสามารถกล่าวอย่างภูมิใจได้ก็คือ แม้ในยุคปัจจุบันจะมีการพูดถึงสิทธิเสรีภาพขั้นมูลฐานภายใต้ระบอบการปกครองแบบประชาธิปไตยที่ปรากฏอยู่ในประเทศตะวันตก หรือในหลายๆ ประเทศ รวมทั้งประเทศไทยนั้น ก็มิได้หมายความว่าสิทธิที่กล่าวมาทั้งหมดนั้นเป็นของใหม่ทั้งหมดสำหรับประเทศไทย คนไทยสามารถจะกล่าวได้ด้วยความภูมิใจว่า มีสิทธิหลายประการที่คนไทยมีมาแล้วเป็นร้อยๆ ปี หากแต่ว่ามิได้มีการรวบรวมไว้อย่างเป็นระบบ และชี้ให้เห็นอย่างชัดแจ้งว่าเป็นสิทธิอันเป็นที่ยอมรับในสังคมไทย และโดยฝ่ายผู้ปกครองบริหารเป็นเวลาหลายร้อยปีมาแล้ว
ตัวอย่างเช่น ในส่วนที่เกี่ยวกับการร้องทุกข์เพื่อความยุติธรรมในกรณีที่ได้รับความเสียหายจากคดีความ หรือจากการปฏิบัติการของฝ่ายรัฐนั้น สังคมไทยก็มีประเพณีมาตั้งแต่โบราณกาลคือการร้องทุกข์ด้วยการสั่นกระดิ่ง เป็นการถวายฎีกาต่อพระมหากษัตริย์ในยุคสุโขทัยเป็นราชธานีดังปรากฏในศิลาจารึก และการปฏิบัติในแนวเดียวกันนี้ก็ได้มีการปฏิบัติด้วยการตีกลองในยุคล้นเกล้ารัชกาลที่ 4 นอกจากสิทธิเสรีภาพในการร้องทุกข์เพื่อความยุติธรรมในคดีความ หรือการถูกทำให้เสียหายโดยอำนาจรัฐแล้ว ก็ยังมีการให้สิทธิแก่ประชาชนในการทำมาหากิน หรือในการค้าขาย ดังเห็นได้จากศิลาจารึกได้ระบุไว้ว่า “ใคร่จักใคร่ค้าช้างค้า ใครจักใคร่ค้าม้าค้า ใครจักใคร่ค้าเงือนค้าทองค้า ไพร่ฟ้าหน้าใส” (อ่านต่อพฤหัสฯ หน้า)