ตอน: จีนเส็ง กับอั้งยี่งี่เฮง
เรื่องที่จะมา “วิสัชนา” กันนี้...อยู่ในระหว่างพ.ศ.2403-2451 ซึ่งมันก็ร้อยกว่าปีมาแล้วอาจจะปะติดปะต่อภาพไม่ออกดังนั้นจะเริ่มด้วยการขอพาท่านนั่งไทม์แมชชีนกลับไป... ฉายสภาพแวดล้อมของเมืองจันทบุรีในตอนนั้นก่อนว่าเป็นเช่นไร
ตั้งแต่รัชกาลที่ 4 เป็นต้นมาสยามประเทศก็เริ่มจะหวาดระแวงระแวดระวังภัยจากฝรั่งแบบไม่วางตา เพื่อนบ้านญวน พม่า ทยอยลาโลกกลายเป็นเมืองขึ้นฝรั่งกันทีละรายๆ ไป จีนเองก็ประสบภัยฝรั่งโลกาภิวัตน์ยุคแรกเช่นกันฝรั่งแย่งกันรุมทึ้งเกิดสงครามฝิ่นกับอังกฤษเท่านั้นยังไม่พอเกิดมีขบวนการปฏิวัติโค่นล้มราชวงศ์ชิงหางเปียจักรพรรดิที่โลกลืมนั่นล่ะ ผู้นำของขบวนการชื่อว่า ดร.ซุนยัดเซน เดินทางไปทั่วทุกทวีปเพื่อหาทุนจากคนจีนโพ้นทะเลแล้วต่อมาก็มี ปฏิวัติซินไห่ มีจลาจลและการสู้รบกันวุ่นวาย
คนจีนชายทะเลภาคใต้แถวกวางตุ้ง ฟูเจี้ยนอพยพหนีภัยฝรั่ง ตลอดถึงภัยจากการปฏิวัติเปลี่ยนประเทศทยอยอพยพมาตั้งแต่รัชกาลที่ 3 แล้ว เมืองจันทน์ เมืองชล แปดริ้วก็เป็นแหล่งสำคัญหนึ่ง
ระบบที่สยามประเทศจัดการผู้อพยพจีนสมัยก่อนไม่มีอะไรซับซ้อนแค่ให้ตั้ง “นาย” ของคนจีนกำกับดูแลกันเอง รัฐสยามเพียงเก็บภาษีเรียกว่าผูกปี้ เอาด้ายแดงหยอดครั่งประทับตราที่ข้อมือหมายให้รู้ว่าจีนคนนี้จ่ายภาษีแล้ว ปี้จึงเป็นทั้ง VISA และ Work Permit อยู่ในประเทศได้ (ไม่เข้าใจว่ายุคต่อมาคำว่า "ปี้" กลายเป็นอีกความหมายได้ไง 5555)
ภาษีผูกปี้ตัวนี้แรกๆ เก็บแค่ 6 สลึง/3 ปี แล้วก็ขึ้นมาเรื่อยๆ จนเป็น 4 บาท คนจีนบางเหล่าเลยมีคำติดปากว่า “ภาษี4บาท” กันอยู่แล้วก็ใช้กับทั่วประเทศด้วย อย่างพวกฮ่ออิสลามที่มาอยู่เชียงใหม่ก็ต้องจ่ายภาษี 4 บาทตัวนี้เหมือนกัน
ระบบการจัดการคนจีนแตกต่างจากระบบคนไทยสยามเพราะตอนนั้นยังใช้ระบบไพร่อยู่ ต่อมารัชกาลที่ 5 เลิกระบบไพร่ปฏิรูปใหญ่ทั้งรวมและกระชับอำนาจเข้าที่ส่วนกลาง แต่ในการปกครองคนจีนก็ยังไม่เกี่ยวข้องกับประชากรไทย สมัยก่อนคนจีนให้ขึ้นกับกรมท่าซ้าย มีพระยาโชฎึกราชเศรษฐี ก็พวกเชื้อสายจีนดูแลกันเอง (ท่าขวา พวกอิสลาม ดูพวกแขกฝรั่ง) พอเปลี่ยนมาเป็นกระทรวงเขาก็ย้ายจากท่าซ้ายมาให้ นครบาลดูแล เพราะจีนที่เยาวราชมีค่อนพระนคร
ดร.ซุนยัดเซน ก็เคยมาเยาวราช มาหาเงินใช้แล้วจัดตั้งเครือข่ายโพ้นทะเลล้มชิง จากนั้นก็ไปที่ปีนังบ้างสิงคโปร์บ้าง...พวกนี้จะโค่นการปกครองแบบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ราชสำนักมองชาวจีนด้วยสายตาที่ค่อนข้างระมัดระวัง.. เวลาพูดถึงคนจีนเมื่อร้อยปีก่อน ต้องใช้สายตาในการมองที่ต่างไปจากยุคนี้ หากต้องการจะเข้าใจอาก๋งคูชุ่นเส็งอั้งยี่เมืองจันทน์ เราต้องเข้าใจสภาพของยุคสมัยเสียก่อน
ชาวจีนมาถึงเมืองไทยก็ต้องอาศัยเครือข่ายคนอยู่ก่อน มาเข้ากับกงสีช่วยเหลือดูแลกัน แต้จิ๋ว ไหหลำ ฮกเกี้ยน แคะ ต่างก็มีชมรมของตน รัฐบาลสยามไม่ชอบให้ตั้งสมาคม แต่ความจำเป็นยังไงมันก็ต้องมี เพราะคนมันต้องพึ่งพากัน
ดังนั้นเวลาที่คนไทยเรียก อั้งยี่ ก็ต้องระวัง เพราะความหมายเดิมๆ คือสมาคมที่รวมตัวช่วยเหลือเกื้อกูล ปกป้องดูแล ถ้าใครมารังแกก็ยกพวกเลียะพะกันแบบอหิงสวนเล็กๆ ความหมายของอั้งยี่ ถูกแปรให้เป็นด้านลบเพราะไปรวมกับซ่องโจร ทั้งๆ ที่บางกลุ่มสมาคมไม่ได้อันธพาลระรานอะไรใครก็มี
งี่เฮง-ที่บางกะจะ กับ งี่ฮก-ที่เมืองจันทน์สองก๊กนี้ที่คนไทยเรียก “อั้งยี่” แรกๆ ก็คือกลุ่มเหล่าสมาคมของจีนโพ้นทะเลนั่นแหละ รวมตัวกันเข้าๆ ก็ชักเขม่น เหยียบตาปลา ผลประโยชน์ทับซ้อนกัน อันนี้เป็นเรื่องปกติ คูชุ่นเส็ง หนีภาวะของการรวมกลุ่มไม่ได้หรอก คนอะไรมาถึงไม่มีพวกพ้องเลย ก็ต้องอยู่ในกลุ่มสมาคมใดสักกลุ่ม ซึ่งต่อมาก็คืองี่เฮง แห่งบางกะจะนี่เอง
บังเอิญอย่างร้ายกาจที่หัวหน้าของอั้งยี่ก๊กงี่เฮง ชื่อ จีนเสง หรือ จีนเส็ง ซึ่งอาจจะใช้เส็ง แซ่คู หรืออาจไม่ใช่ก็ได้
ในยุคนั้นยังไม่มีพระราชบัญญัตินามสกุล เวลาทางการเรียกก็จะเขียนเรียก จีนฮก จีนโป๊ะ จีนเปง จีนฮวด จีนเสง ...ก็ว่าไป ชื่อซ้ำกันก็มี ผมเคยพยายามหาชื่อจีนชุ่นเส็งจากราชกิจจานุเบกษาเวลาที่มีใบบอกไปยังส่วนกลาง ก็ไม่พบ อันนี้เขียนไว้ในบทความแล้วจะไม่เล่าซ้ำ (คลิกอ่าน ตอน 2)
คนจีนที่อพยพมามากมายยุคนั้นก็คล้ายกับนักท่องเที่ยวจีนที่มาเชียงใหม่ยุคนี้...มันคงมั่วอีเหละเขละขละจัดระเบียบกันไม่ลงตัว ตั้งแต่พ.ศ.2390 กว่าๆ เรื่อยมาจนถึง 2420 เป็นยุคที่เกิดปรากฏการณ์ “กบฏ” อั้งยี่มากมายที่ภูเก็ตเอยที่แปดริ้วเอย ในกรุงเทพก็มีจลาจลจากคนจีน ไอ้คำว่ากบฏในสมัยนั้นก็คงหมายถึงพวกที่ไม่ยอมรับอำนาจ ของ“ข้าราชการ” ที่ไปปกครอง สั่งไม่ได้ ไม่ยอมเชื่อ กำเริบ ไปจนถึงขั้นปล้นชิง คงไม่ใช่รวมกลุ่มกันเพื่อยึดอำนาจอธิปไตยจากผู้ปกครองไม่ .....
การไม่เคารพเชื่อฟัง ยกพวกปล้นในยุคนั้นก็เรียก “กบฏ” แล้ว ดังนั้นเวลาบอกว่าอั้งยี่ก่อกบฏก็คือมันไม่เชื่ออำนาจรัฐที่ผ่านข้าราชการผู้ปกครอง นะเว้ยเฮ้ย ต่างจากปัจจุบันเล็กน้อยตรงที่เรียกคนเป่านกหวีดเรียกร้องไม่เอาคนโกงก็เป็นกบฏ อิอิ
ภาพลักษณ์ของคนจีน และการรวมกลุ่มของคนจีนในยุคสมัยนั้นจึงไม่ดีเอาเสียเลยในสายตาของรัฐสยาม อันนี้ต้องว่ากันตรงๆ ตามเนื้อผ้า
นอกจากปัจจัยเรื่องเมืองจีนมีปัญหาคนอพยพออกมาแล้ว สภาพที่มีผลต่อชีวิตของ คูชุ่นเสง อีกประการคือ อำนาจของฝรั่งเศสมาเบียดเบียนบีฑาประเทศสยามของเรา
ฝรั่งเศสอยากได้ดินแดนฝั่งซ้ายแม่น้ำโขงจากหลวงพระบางลงมาถึงพระตะบอง เสียมเรียบ ศรีโสภณ จนถึงเมืองตราดนั่นเทียว เรื่องนี้ต้องแยกมาเล่ากันอีกวาระหนึ่งเพราะมันยาวมาก เอาเป็นว่ามันวางแผนฮุบตั้งแต่เกิดศึกปราบฮ่อเมื่อต้นรัชกาลที่ 5 เลย แล้วต่อมาก็เกิดกรณี รศ.112 จุดหมุดหมายตรงนี้สำคัญเพราะเป็นข้ออ้างให้ฝรั่งเศสปล้นทั้งเงินและแผ่นดินเราไป
ฝรั่งเศสอ้างเหตุ รศ.112 เรียกร้องค่าเสียหายเลยทำหน้าซื่อมาตั้งกองทหารอยู่ที่เมืองจันทบุรี พ.ศ. 2436 เอาล่ะซี กลายเป็นว่าเมืองจันทน์ในระหว่าง 2436-2447 กลายเป็น หนึ่งประเทศสองระบบขึ้นมา นั่นคือ มีข้าราชการข้าหลวงของสยามปกครองอยู่ แล้วก็มีเขตพิเศษฝรั่งเศสปกครองอยู่ เอาทหารญวนเข้ามา ค่ายทหารของพวกนี้เป็นเขตที่คนไทยห้ามเข้าไปยุ่ง ความสัมพันธ์เชิงอำนาจอธิปไตยจึงซับซ้อนอีรุงตุงนัง
ไพร่ฟ้าประชาชีเลยต้องอยู่กันแบบงงๆ เพราะมีนายใหญ่สองฝ่าย..นายฝรั่ง กับ นายสยาม
เรื่องฝรั่งเศสมาตั้งกำลังที่เมืองจันทน์ก็มีผลต่อชีวิตของ คูชุ่นเสง ด้วย เพราะตอนนั้นเขาเป็นหนุ่มฉกรรจ์วัย 30 กว่าปี ปัญหาก็คือไม่มีบันทึกบอกว่าคูชุ่นเส็งประกอบอาชีพอะไรที่นั่น ประวัติบางเล่มบอกว่าเป็นนายอากรที่เมืองจันทน์ด้วยซึ่งหากเป็นเช่นนั้นเมื่อฝรั่งเศสออกไปอำนาจของรัฐไทยมีมากขึ้น คูชุ่นเส็งน่าจะปักหลักอยู่ที่นั่นต่อได้อย่างดีด้วยซ้ำไป แต่นี่เล่นอพยพออกมาหลังจากฝรั่งเศสหมดอำนาจเป็นปรากฏการณ์ที่ต้องตีความต่อไปอีก
จึงขอตีความแบบกลางๆ ว่าคูชุ่นเส็ง ก็เป็นประชากรจีนในท้องถิ่นคนหนึ่งที่ทำมาหากินกันไปในระหว่างเขาควายอำนาจสยามกับอำนาจฝรั่งเศสนั่นแล
ในขณะนั้นรัฐบาลสยามอำนาจอ่อนแอลง กองกำลังตำรวจก็ไม่มี นี่เป็นบันทึกจากหลวงสาครฯ เลยที่บอกว่าไม่มีกองตระเวน แล้วมันจะเหลืออะไรรัฐไทย พวกคนจีนก็เลยต้องติดอาวุธดูแลกันเอง จัดการกันเอง บางเวลาก็เหยียบตาปลากันน่ะสิ
บทบาทของการรวมกลุ่มที่เรียกว่าอั้งยี่มันก็เลยชัดเจนขึ้น นี่เป็นสภาพบังคับ
จนเมื่อเกิดการทะเลาะกันมากขึ้นๆ คนอื่นๆ เขาก็เดือดร้อนนะสิ พวกที่พลอยถูกลูกหลงรับผลกระทบ พ่อค้าแม่ค้าไปขายของไม่ได้เอยอะไรเอยประกอบกับมีข่าวการลุกฮือของอั้งยี่ที่แปดริ้วเป็นเรื่องสะเทือนขวัญมาก เพราะที่แปดริ้วเหิมเกริมตกใจไปเผาเมืองปล้นเพชรพลอย (เอิ่มประวัติศาสตร์ไม่ได้บอกว่าเวลาเผาเมืองอั้งยี่สวมเสื้อสีอะไร) สยามจึงต้องส่งทหารจากกรุงเทพไปกระชับพื้นที่ปราบเสียเหี้ยน เลือดนองแปดริ้วคนไม่กล้ากินปลาบางปะกงอยู่หลายเดือนคิดดูโหดซะขนาดไหน
แต่อย่างไรก็ตาม แม้พฤติกรรมของอั้งยี่แปดริ้วโหดจริงหรือที่ภูเก็ตก็เหิมเกริมจริง แต่เมื่อได้อ่านพฤติกรรมของที่เมืองจันทน์ยังไม่เท่าไหร่ นี่พูดตรงๆ เพราะอ่านยังไงก็แค่ยกพวกตีกัน ยังไม่ใช่ระดับปล้นเมืองไล่ฆ่าข้าราชการ
แต่สำหรับรัฐสยามในยุคนั้นที่เจอข่าวอั้งยี่เหิมเกริมต่อเนื่องมาก่อนโดยเฉพาะที่แปดริ้วเมืองชลละแวกใกล้กัน... ไม่ไหวต้องเคลียร์ ชาวจีนเมืองจันทน์พรรคพวกของ คูชุ่นเสงจึงถูกปราบลงด้วยประการฉะนี้ และการปราบนั้นเป็นการขอกำลังของฝรั่งเศสทหารญวนไปปราบ เพราะกำลังฝ่ายไทยมีนิดเดียว แต่ก็นั่นเองเวลารายงานเข้ากรุงเทพต้องเขียนให้ดูองอาจมาดแมนสักหน่อยว่ายกกำลังไปปราบปรามทั้งที่จริงแค่กระทืบเท้าเรียกมามอบตัวก็คงจะราบคาบแล้ว
ด้วยเหตุที่จีนเมืองจันทน์ไม่ได้เหิมเกริมมากดังกล่าวนี้หัวหน้าอั้งยี่สองก๊กที่เมืองจันทน์จึงถูกปล่อยออกมาในเวลาต่อมา ติดคุกอยู่ไม่นาน
ถ้าสมมติ ง่วนเส็ง เป็นคนเดียวกับ เส็ง แซ่คู..เส็งก็ติดคุกอยู่เดี๋ยวเดียวด้วยเหตุดังที่วิสัชนามานั่นแล
คูชุ่นเส็ง ออกจากเมืองจันทน์มาอยู่กรุงเทพราวปี 2447-2448 คือหลังจากฝรั่งเศสออกไปแล้วด้วยสาเหตุใดไม่ปรากฏ แต่ที่แน่ๆ ก็คือ เขาไม่ประสบความสำเร็จในอาชีพที่เมืองจันทน์ ปักหลักสร้างเนื้อสร้างตัวไม่ได้เพราะหากมั่นคงดีแล้วจะอพยพไปทำไม
อยู่กรุงเทพฯ ที่ตลาดน้อย บางรัก 2-3 ปีระหว่างนั้นก็ไม่มีหลักฐานว่าประกอบอาชีพอะไรเป็นโล้เป็นพาย จนกระทั่งการตัดสินใจครั้งสำคัญเดินทางไกลไปเชียงใหม่ดินแดนอีกวัฒนธรรมหนึ่งที่ห่างไกลเหลือเกินในสมัยนั้น
เหตุการณ์ช่วงนี้บ่งบอกว่า ตระกูลคู ยังไม่ประสบความสำเร็จในชีวิตและการงานในพื้นที่ภาคตะวันออกและภาคกลางของประเทศ
ระยะเวลาช่วงแรก พ.ศ.2403-2450 จึงเหมือนสูญเปล่า
การไปเชียงใหม่มาพร้อมกับความคิดเรื่องการปักหลัก-สร้างเนื้อสร้างตัวให้มั่นคงใหม่อีกครั้ง.
(โปรดติดตามตอนต่อไป ตอน: เส้นสายอำนาจรัฐที่เชียงใหม่)
เรื่องที่จะมา “วิสัชนา” กันนี้...อยู่ในระหว่างพ.ศ.2403-2451 ซึ่งมันก็ร้อยกว่าปีมาแล้วอาจจะปะติดปะต่อภาพไม่ออกดังนั้นจะเริ่มด้วยการขอพาท่านนั่งไทม์แมชชีนกลับไป... ฉายสภาพแวดล้อมของเมืองจันทบุรีในตอนนั้นก่อนว่าเป็นเช่นไร
ตั้งแต่รัชกาลที่ 4 เป็นต้นมาสยามประเทศก็เริ่มจะหวาดระแวงระแวดระวังภัยจากฝรั่งแบบไม่วางตา เพื่อนบ้านญวน พม่า ทยอยลาโลกกลายเป็นเมืองขึ้นฝรั่งกันทีละรายๆ ไป จีนเองก็ประสบภัยฝรั่งโลกาภิวัตน์ยุคแรกเช่นกันฝรั่งแย่งกันรุมทึ้งเกิดสงครามฝิ่นกับอังกฤษเท่านั้นยังไม่พอเกิดมีขบวนการปฏิวัติโค่นล้มราชวงศ์ชิงหางเปียจักรพรรดิที่โลกลืมนั่นล่ะ ผู้นำของขบวนการชื่อว่า ดร.ซุนยัดเซน เดินทางไปทั่วทุกทวีปเพื่อหาทุนจากคนจีนโพ้นทะเลแล้วต่อมาก็มี ปฏิวัติซินไห่ มีจลาจลและการสู้รบกันวุ่นวาย
คนจีนชายทะเลภาคใต้แถวกวางตุ้ง ฟูเจี้ยนอพยพหนีภัยฝรั่ง ตลอดถึงภัยจากการปฏิวัติเปลี่ยนประเทศทยอยอพยพมาตั้งแต่รัชกาลที่ 3 แล้ว เมืองจันทน์ เมืองชล แปดริ้วก็เป็นแหล่งสำคัญหนึ่ง
ระบบที่สยามประเทศจัดการผู้อพยพจีนสมัยก่อนไม่มีอะไรซับซ้อนแค่ให้ตั้ง “นาย” ของคนจีนกำกับดูแลกันเอง รัฐสยามเพียงเก็บภาษีเรียกว่าผูกปี้ เอาด้ายแดงหยอดครั่งประทับตราที่ข้อมือหมายให้รู้ว่าจีนคนนี้จ่ายภาษีแล้ว ปี้จึงเป็นทั้ง VISA และ Work Permit อยู่ในประเทศได้ (ไม่เข้าใจว่ายุคต่อมาคำว่า "ปี้" กลายเป็นอีกความหมายได้ไง 5555)
ภาษีผูกปี้ตัวนี้แรกๆ เก็บแค่ 6 สลึง/3 ปี แล้วก็ขึ้นมาเรื่อยๆ จนเป็น 4 บาท คนจีนบางเหล่าเลยมีคำติดปากว่า “ภาษี4บาท” กันอยู่แล้วก็ใช้กับทั่วประเทศด้วย อย่างพวกฮ่ออิสลามที่มาอยู่เชียงใหม่ก็ต้องจ่ายภาษี 4 บาทตัวนี้เหมือนกัน
ระบบการจัดการคนจีนแตกต่างจากระบบคนไทยสยามเพราะตอนนั้นยังใช้ระบบไพร่อยู่ ต่อมารัชกาลที่ 5 เลิกระบบไพร่ปฏิรูปใหญ่ทั้งรวมและกระชับอำนาจเข้าที่ส่วนกลาง แต่ในการปกครองคนจีนก็ยังไม่เกี่ยวข้องกับประชากรไทย สมัยก่อนคนจีนให้ขึ้นกับกรมท่าซ้าย มีพระยาโชฎึกราชเศรษฐี ก็พวกเชื้อสายจีนดูแลกันเอง (ท่าขวา พวกอิสลาม ดูพวกแขกฝรั่ง) พอเปลี่ยนมาเป็นกระทรวงเขาก็ย้ายจากท่าซ้ายมาให้ นครบาลดูแล เพราะจีนที่เยาวราชมีค่อนพระนคร
ดร.ซุนยัดเซน ก็เคยมาเยาวราช มาหาเงินใช้แล้วจัดตั้งเครือข่ายโพ้นทะเลล้มชิง จากนั้นก็ไปที่ปีนังบ้างสิงคโปร์บ้าง...พวกนี้จะโค่นการปกครองแบบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ราชสำนักมองชาวจีนด้วยสายตาที่ค่อนข้างระมัดระวัง.. เวลาพูดถึงคนจีนเมื่อร้อยปีก่อน ต้องใช้สายตาในการมองที่ต่างไปจากยุคนี้ หากต้องการจะเข้าใจอาก๋งคูชุ่นเส็งอั้งยี่เมืองจันทน์ เราต้องเข้าใจสภาพของยุคสมัยเสียก่อน
ชาวจีนมาถึงเมืองไทยก็ต้องอาศัยเครือข่ายคนอยู่ก่อน มาเข้ากับกงสีช่วยเหลือดูแลกัน แต้จิ๋ว ไหหลำ ฮกเกี้ยน แคะ ต่างก็มีชมรมของตน รัฐบาลสยามไม่ชอบให้ตั้งสมาคม แต่ความจำเป็นยังไงมันก็ต้องมี เพราะคนมันต้องพึ่งพากัน
ดังนั้นเวลาที่คนไทยเรียก อั้งยี่ ก็ต้องระวัง เพราะความหมายเดิมๆ คือสมาคมที่รวมตัวช่วยเหลือเกื้อกูล ปกป้องดูแล ถ้าใครมารังแกก็ยกพวกเลียะพะกันแบบอหิงสวนเล็กๆ ความหมายของอั้งยี่ ถูกแปรให้เป็นด้านลบเพราะไปรวมกับซ่องโจร ทั้งๆ ที่บางกลุ่มสมาคมไม่ได้อันธพาลระรานอะไรใครก็มี
งี่เฮง-ที่บางกะจะ กับ งี่ฮก-ที่เมืองจันทน์สองก๊กนี้ที่คนไทยเรียก “อั้งยี่” แรกๆ ก็คือกลุ่มเหล่าสมาคมของจีนโพ้นทะเลนั่นแหละ รวมตัวกันเข้าๆ ก็ชักเขม่น เหยียบตาปลา ผลประโยชน์ทับซ้อนกัน อันนี้เป็นเรื่องปกติ คูชุ่นเส็ง หนีภาวะของการรวมกลุ่มไม่ได้หรอก คนอะไรมาถึงไม่มีพวกพ้องเลย ก็ต้องอยู่ในกลุ่มสมาคมใดสักกลุ่ม ซึ่งต่อมาก็คืองี่เฮง แห่งบางกะจะนี่เอง
บังเอิญอย่างร้ายกาจที่หัวหน้าของอั้งยี่ก๊กงี่เฮง ชื่อ จีนเสง หรือ จีนเส็ง ซึ่งอาจจะใช้เส็ง แซ่คู หรืออาจไม่ใช่ก็ได้
ในยุคนั้นยังไม่มีพระราชบัญญัตินามสกุล เวลาทางการเรียกก็จะเขียนเรียก จีนฮก จีนโป๊ะ จีนเปง จีนฮวด จีนเสง ...ก็ว่าไป ชื่อซ้ำกันก็มี ผมเคยพยายามหาชื่อจีนชุ่นเส็งจากราชกิจจานุเบกษาเวลาที่มีใบบอกไปยังส่วนกลาง ก็ไม่พบ อันนี้เขียนไว้ในบทความแล้วจะไม่เล่าซ้ำ (คลิกอ่าน ตอน 2)
คนจีนที่อพยพมามากมายยุคนั้นก็คล้ายกับนักท่องเที่ยวจีนที่มาเชียงใหม่ยุคนี้...มันคงมั่วอีเหละเขละขละจัดระเบียบกันไม่ลงตัว ตั้งแต่พ.ศ.2390 กว่าๆ เรื่อยมาจนถึง 2420 เป็นยุคที่เกิดปรากฏการณ์ “กบฏ” อั้งยี่มากมายที่ภูเก็ตเอยที่แปดริ้วเอย ในกรุงเทพก็มีจลาจลจากคนจีน ไอ้คำว่ากบฏในสมัยนั้นก็คงหมายถึงพวกที่ไม่ยอมรับอำนาจ ของ“ข้าราชการ” ที่ไปปกครอง สั่งไม่ได้ ไม่ยอมเชื่อ กำเริบ ไปจนถึงขั้นปล้นชิง คงไม่ใช่รวมกลุ่มกันเพื่อยึดอำนาจอธิปไตยจากผู้ปกครองไม่ .....
การไม่เคารพเชื่อฟัง ยกพวกปล้นในยุคนั้นก็เรียก “กบฏ” แล้ว ดังนั้นเวลาบอกว่าอั้งยี่ก่อกบฏก็คือมันไม่เชื่ออำนาจรัฐที่ผ่านข้าราชการผู้ปกครอง นะเว้ยเฮ้ย ต่างจากปัจจุบันเล็กน้อยตรงที่เรียกคนเป่านกหวีดเรียกร้องไม่เอาคนโกงก็เป็นกบฏ อิอิ
ภาพลักษณ์ของคนจีน และการรวมกลุ่มของคนจีนในยุคสมัยนั้นจึงไม่ดีเอาเสียเลยในสายตาของรัฐสยาม อันนี้ต้องว่ากันตรงๆ ตามเนื้อผ้า
นอกจากปัจจัยเรื่องเมืองจีนมีปัญหาคนอพยพออกมาแล้ว สภาพที่มีผลต่อชีวิตของ คูชุ่นเสง อีกประการคือ อำนาจของฝรั่งเศสมาเบียดเบียนบีฑาประเทศสยามของเรา
ฝรั่งเศสอยากได้ดินแดนฝั่งซ้ายแม่น้ำโขงจากหลวงพระบางลงมาถึงพระตะบอง เสียมเรียบ ศรีโสภณ จนถึงเมืองตราดนั่นเทียว เรื่องนี้ต้องแยกมาเล่ากันอีกวาระหนึ่งเพราะมันยาวมาก เอาเป็นว่ามันวางแผนฮุบตั้งแต่เกิดศึกปราบฮ่อเมื่อต้นรัชกาลที่ 5 เลย แล้วต่อมาก็เกิดกรณี รศ.112 จุดหมุดหมายตรงนี้สำคัญเพราะเป็นข้ออ้างให้ฝรั่งเศสปล้นทั้งเงินและแผ่นดินเราไป
ฝรั่งเศสอ้างเหตุ รศ.112 เรียกร้องค่าเสียหายเลยทำหน้าซื่อมาตั้งกองทหารอยู่ที่เมืองจันทบุรี พ.ศ. 2436 เอาล่ะซี กลายเป็นว่าเมืองจันทน์ในระหว่าง 2436-2447 กลายเป็น หนึ่งประเทศสองระบบขึ้นมา นั่นคือ มีข้าราชการข้าหลวงของสยามปกครองอยู่ แล้วก็มีเขตพิเศษฝรั่งเศสปกครองอยู่ เอาทหารญวนเข้ามา ค่ายทหารของพวกนี้เป็นเขตที่คนไทยห้ามเข้าไปยุ่ง ความสัมพันธ์เชิงอำนาจอธิปไตยจึงซับซ้อนอีรุงตุงนัง
ไพร่ฟ้าประชาชีเลยต้องอยู่กันแบบงงๆ เพราะมีนายใหญ่สองฝ่าย..นายฝรั่ง กับ นายสยาม
เรื่องฝรั่งเศสมาตั้งกำลังที่เมืองจันทน์ก็มีผลต่อชีวิตของ คูชุ่นเสง ด้วย เพราะตอนนั้นเขาเป็นหนุ่มฉกรรจ์วัย 30 กว่าปี ปัญหาก็คือไม่มีบันทึกบอกว่าคูชุ่นเส็งประกอบอาชีพอะไรที่นั่น ประวัติบางเล่มบอกว่าเป็นนายอากรที่เมืองจันทน์ด้วยซึ่งหากเป็นเช่นนั้นเมื่อฝรั่งเศสออกไปอำนาจของรัฐไทยมีมากขึ้น คูชุ่นเส็งน่าจะปักหลักอยู่ที่นั่นต่อได้อย่างดีด้วยซ้ำไป แต่นี่เล่นอพยพออกมาหลังจากฝรั่งเศสหมดอำนาจเป็นปรากฏการณ์ที่ต้องตีความต่อไปอีก
จึงขอตีความแบบกลางๆ ว่าคูชุ่นเส็ง ก็เป็นประชากรจีนในท้องถิ่นคนหนึ่งที่ทำมาหากินกันไปในระหว่างเขาควายอำนาจสยามกับอำนาจฝรั่งเศสนั่นแล
ในขณะนั้นรัฐบาลสยามอำนาจอ่อนแอลง กองกำลังตำรวจก็ไม่มี นี่เป็นบันทึกจากหลวงสาครฯ เลยที่บอกว่าไม่มีกองตระเวน แล้วมันจะเหลืออะไรรัฐไทย พวกคนจีนก็เลยต้องติดอาวุธดูแลกันเอง จัดการกันเอง บางเวลาก็เหยียบตาปลากันน่ะสิ
บทบาทของการรวมกลุ่มที่เรียกว่าอั้งยี่มันก็เลยชัดเจนขึ้น นี่เป็นสภาพบังคับ
จนเมื่อเกิดการทะเลาะกันมากขึ้นๆ คนอื่นๆ เขาก็เดือดร้อนนะสิ พวกที่พลอยถูกลูกหลงรับผลกระทบ พ่อค้าแม่ค้าไปขายของไม่ได้เอยอะไรเอยประกอบกับมีข่าวการลุกฮือของอั้งยี่ที่แปดริ้วเป็นเรื่องสะเทือนขวัญมาก เพราะที่แปดริ้วเหิมเกริมตกใจไปเผาเมืองปล้นเพชรพลอย (เอิ่มประวัติศาสตร์ไม่ได้บอกว่าเวลาเผาเมืองอั้งยี่สวมเสื้อสีอะไร) สยามจึงต้องส่งทหารจากกรุงเทพไปกระชับพื้นที่ปราบเสียเหี้ยน เลือดนองแปดริ้วคนไม่กล้ากินปลาบางปะกงอยู่หลายเดือนคิดดูโหดซะขนาดไหน
แต่อย่างไรก็ตาม แม้พฤติกรรมของอั้งยี่แปดริ้วโหดจริงหรือที่ภูเก็ตก็เหิมเกริมจริง แต่เมื่อได้อ่านพฤติกรรมของที่เมืองจันทน์ยังไม่เท่าไหร่ นี่พูดตรงๆ เพราะอ่านยังไงก็แค่ยกพวกตีกัน ยังไม่ใช่ระดับปล้นเมืองไล่ฆ่าข้าราชการ
แต่สำหรับรัฐสยามในยุคนั้นที่เจอข่าวอั้งยี่เหิมเกริมต่อเนื่องมาก่อนโดยเฉพาะที่แปดริ้วเมืองชลละแวกใกล้กัน... ไม่ไหวต้องเคลียร์ ชาวจีนเมืองจันทน์พรรคพวกของ คูชุ่นเสงจึงถูกปราบลงด้วยประการฉะนี้ และการปราบนั้นเป็นการขอกำลังของฝรั่งเศสทหารญวนไปปราบ เพราะกำลังฝ่ายไทยมีนิดเดียว แต่ก็นั่นเองเวลารายงานเข้ากรุงเทพต้องเขียนให้ดูองอาจมาดแมนสักหน่อยว่ายกกำลังไปปราบปรามทั้งที่จริงแค่กระทืบเท้าเรียกมามอบตัวก็คงจะราบคาบแล้ว
ด้วยเหตุที่จีนเมืองจันทน์ไม่ได้เหิมเกริมมากดังกล่าวนี้หัวหน้าอั้งยี่สองก๊กที่เมืองจันทน์จึงถูกปล่อยออกมาในเวลาต่อมา ติดคุกอยู่ไม่นาน
ถ้าสมมติ ง่วนเส็ง เป็นคนเดียวกับ เส็ง แซ่คู..เส็งก็ติดคุกอยู่เดี๋ยวเดียวด้วยเหตุดังที่วิสัชนามานั่นแล
คูชุ่นเส็ง ออกจากเมืองจันทน์มาอยู่กรุงเทพราวปี 2447-2448 คือหลังจากฝรั่งเศสออกไปแล้วด้วยสาเหตุใดไม่ปรากฏ แต่ที่แน่ๆ ก็คือ เขาไม่ประสบความสำเร็จในอาชีพที่เมืองจันทน์ ปักหลักสร้างเนื้อสร้างตัวไม่ได้เพราะหากมั่นคงดีแล้วจะอพยพไปทำไม
อยู่กรุงเทพฯ ที่ตลาดน้อย บางรัก 2-3 ปีระหว่างนั้นก็ไม่มีหลักฐานว่าประกอบอาชีพอะไรเป็นโล้เป็นพาย จนกระทั่งการตัดสินใจครั้งสำคัญเดินทางไกลไปเชียงใหม่ดินแดนอีกวัฒนธรรมหนึ่งที่ห่างไกลเหลือเกินในสมัยนั้น
เหตุการณ์ช่วงนี้บ่งบอกว่า ตระกูลคู ยังไม่ประสบความสำเร็จในชีวิตและการงานในพื้นที่ภาคตะวันออกและภาคกลางของประเทศ
ระยะเวลาช่วงแรก พ.ศ.2403-2450 จึงเหมือนสูญเปล่า
การไปเชียงใหม่มาพร้อมกับความคิดเรื่องการปักหลัก-สร้างเนื้อสร้างตัวให้มั่นคงใหม่อีกครั้ง.
(โปรดติดตามตอนต่อไป ตอน: เส้นสายอำนาจรัฐที่เชียงใหม่)
