ปลาหมอบัตเตอร์-ปลาซัคเกอร์ “บุกกรุง” สองมาตรฐานตรวจสอบ

บทความโดย อัปสร พรสวรรค์ นักวิชาการอิสระ

เมื่อสัปดาห์ที่ผ่านมา ได้ดูวีดีโอ คลิป ที่โพสต์ในโซเชียลมีเดียช่องทาง Tiktok และเฟสบุ๊ค (Facebook) นำเสนอการตกปลาหมอบัตเตอร์ (Heterotilapia buttikoferi) ขนาดใหญ่น้ำหนักมากกว่า 1 กิโลกรัม ในหลายเขื่อน และฟาร์มเลี้ยงปลานิลที่ประกาศแจกฟรีปลาซัคเกอร์ (Hypostomus Plecostomus) จำนวนมาก ที่สำคัญยังพบปลาทั้งสองชนิดนี้คือสวนสาธารณะในจังหวัดนนทบุรี ทำให้คิดว่าสังคมไทยควรใช้วิจารณาญาณในการเสพสื่อและย้อนตรวจสอบความจริง

ก่อนหน้านี้ มีการพบปลาทั้งสองชนิดนี้ แพร่ระบาดในแหล่งน้ำไทย เช่น พบปลาหมอบัตเตอร์ ในเขื่อนสิริกิต์ จังหวัดอุตรดิตถ์, เขื่อนศรีนครินทร์ เขื่อนวชิราลงกรณ์ จังหวัดกาญจนบุรี และอีกหลายเขื่อนในประเทศไทยก็พบปลาชนิดนี้ได้ ขณะที่ปลาซัคเกอร์จับได้จากแม่น้ำเจ้าพระยา บ่อเลี้ยงสัตว์น้ำ (ปลานิล) และสวนสาธารณะหลายแห่งในกรุงเทพฯ นี่เป็นหลักฐานยืนยันชัดเจนว่ามีการลักลอบนำเข้าสัตว์น้ำต่างถิ่นผิดกฎหมายมาต่อเนื่องยาวนานมากกว่าสิบปี แต่ยังไม่เคยมีผู้กระทำผิดถูกนำตัวมารับโทษ

ข้อเท็จจริงดังกล่าวสะท้อนชัดเจนว่า การปรากฏตัวของปลาเอเลี่ยนสปีชีส์เหล่านี้ เป็นผลจากการลักลอบนำเข้าและปล่อยลงสู่ธรรมชาติ อันเป็นการกระทำที่ฝ่าฝืนกฎหมาย ทว่า ตลอดเวลาที่ผ่านมา ยังไม่สามารถหาตัวผู้กระทำผิดมาดำเนินคดีได้ ทำให้ปลาชนิดนี้แพร่พันธุ์โดยไร้การควบคุม และก่อผลกระทบทางนิเวศ เศรษฐกิจ และสังคมในวงกว้าง


การแพร่ระบาดของปลาดังกล่าว ส่งผลกระทบกับความหลากหลายทางชีวภาพและแหล่งอาหารของชุมชน เนื่องจากปริมาณสัตว์น้ำพื้นถิ่นลดลง เพราะไข่ปลาและตัวอ่อนสัตว์น้ำเป็นอาหารอันโอชะของปลาสายพันธุ์ต่างถิ่นเหล่านี้

ล่าสุด พบแหล่งเพาะพันธุ์ของปลาหมอบัตเตอร์และปลาหมอซัคเกอร์จำนวนมากแห่งใหม่ ในบ่อน้ำที่สวนสาธารณะในจังหวัดนนทบุรี โดยเจ้าหน้าที่ผู้ดูแลสวนแห่งนี้ให้ข้อมูลว่า ในสระน้ำชั้นล่างสุดจะเป็นที่อยู่ของปลาซัคเกอร์ ขณะนี้ปลาหมอบัตเตอร์ยึดพื้นที่ชั้นกลาง ส่วนชั้นบนสุดครอบครองโดยปลาตะเพียน ซึ่งจำเป็นต้องแจ้งให้หน่วยงานที่เกี่ยวข้องเข้ามาดำเนินการตามหลักวิชาการ

ขณะฟาร์มเลี้ยงปลานิลแห่งหนึ่ง ประกาศแจกฟรีปลาซัคเกอร์กองใหญ่ที่นำขึ้นมาจากบ่อเลี้ยงปลา กระทบกับรายได้จากปลาที่เลี้ยงเป็นหลัก โดยผู้สนใจส่วนให้ความเห็นว่าควรนำไปทำน้ำหมักชีวภาพหรืออาหารสัตว์

สำหรับปลาหมอบัตเตอร์และปลาซัคเกอร์ มีคุณค่าทางโภชนาการ มีโปรตีน นำมาบริโภคและปรุงเป็นเมนูอาหารได้หลากหลายเหมือนปลาทั่วไป แต่ก็ขึ้นอยู่กับความชอบส่วนบุคคล และแต่ละพื้นที่ที่พบปลาเหล่านี้ ต่างพยายามสร้างมูลค่าเพิ่มให้กับปลาทั้งสิ้น


หากตั้งข้อสังเกตเปรียบเทียบกับกรณีปลาหมอคางดำ ที่เป็นปลาสายพันธุ์ต่างถิ่นที่ได้รับอนุญาตนำเข้าถูกต้องตามกฎหมาย แต่สังคมไม่กลับยอมรับเหมือนปลาหมอบัตเตอร์และปลาซัคเกอร์ ทั้งที่มีคุณค่าทางโภชนาการและโอเมก้า 3 ไม่ต่างกัน ทั้งยังมีการฟ้องร้องเรียกค่าเสียหาย ซึ่งจำเป็นต้องมีหลักฐานทางวิทยาศาสตร์มายืนยัน DNA ว่าของสายพันธุ์ปลาที่ระบาดขณะนี้และปลาที่มีการนำเข้าตรงกัน ซึ่งความย้อนแย้งนี้สะท้อนถึงความไม่ยุติธรรมในการตรวจสอบ และชวนให้สังคมตั้งคำถามต่อความน่าเชื่อถือและเจตนาที่แท้จริงของผู้ที่อ้างตนเป็น “ผู้พิทักษ์สิ่งแวดล้อม”

ผลที่ตามมาคือ ปลาหมอคางดำ ที่ผ่านการตรวจสอบจากหน่วยงานของรัฐอย่างครบถ้วนกลับถูกเพ่งเล็งและถูกกล่าวหา มองย้อนไปว่าเหตุใจจึงละเลย ไม่หยิบยกกรณีปลาหมอบัตเตอร์และปลาซัคเกอร์ขึ้นมาผลักดันในสังคม ทั้งที่ปลาสองสายพันธุ์ดังกล่าวเป็น ภัยคุกคามทางชีวภาพและเกิดจากการกระทำผิดกฎหมายโดยตรง

เห็นได้ว่า “ผู้ตรวจสอบเพื่อสังคม” มีมาตรฐานเดียวกันอย่างแท้จริง ควรต้อง เฝ้าระวัง ตรวจสอบ และกดดัน ให้เกิดการแก้ไขปัญหาปลาเอเลี่ยนสปีชีส์ที่หลุดรอดเข้าสู่ระบบนิเวศไทยอย่างผิดกฎหมายเหล่านี้ด้วย ไม่ใช่เลือกดำเนินการในประเด็นที่สร้างกระแสสังคมหรือโจมตีเอกชนที่ทำตามกระบวนการกฎหมาย

ทั้งปลาหมอบัตเตอร์และปลาซัคเกอร์ คือ หลักฐานเชิงประจักษ์ ว่า การลักลอบนำเข้าสัตว์น้ำต่างถิ่นสร้างความเสียหายร้ายแรงต่อประเทศ ทั้งที่สังคมรับรู้และเลี่ยงที่จะพูดถึง เมื่อเปรียบเทียบกับกรณีปลาหมอคางดำ จึงควรเป็นจุดตั้งต้นให้สังคมตั้งคำถามถึง มาตรฐานความน่าเชื่อถือและความรับผิดชอบของผู้ที่ปวราณาตนเป็นผู้ตรวจสอบเพื่อประโยชน์สาธารณะ