tv4kids หรือโครงการศึกษาวิจัยและพัฒนารายการโทรทัศน์เพื่อส่งเสริมการเรียนรู้ของเด็กเยาวชนและครอบครัว จัดกิจกรรมเวทีประเมินสถานการณ์รายการโทรทัศน์รอบ 3 เดือน ครั้งที่ 4 ที่สถานีวิทยุโทรทัศน์กองทัพบกช่อง 5 (ททบ.5) เมื่อเร็วๆ นี้ ซึ่งมีเนื้อหาสาระจากผู้เข้าร่วมเสวนาที่น่าสนใจ
นายอิทธิพล ปรีติประสงค์ ประธานคณะวิจัยและพัฒนารายการโทรทัศน์ กล่าวว่า สถานการณ์รายการโทรทัศน์รอบ 3 เดือน (มี.ค.-พ.ค.) ในส่วนของงานวิจัยนั้นได้เกิดกรณีตั้งข้อสงสัยถึงวิธีวิจัยการมีส่วนร่วมของเด็กว่าโครงการดังกล่าวเป็นวิธีวิจัยแนวใหม่ ซึ่งให้เด็กเป็นฐานที่ตั้งในการศึกษา เพราะเด็กเป็นเจ้าของเรื่องนี้โดยตรง ดังนั้นเด็กต้องเข้ามามีส่วนร่วมในการตัดสินว่ารายการโทรทัศน์รูปแบบใดดีหรือไม่ดีสำหรับเขา และอะไรคือสิ่งที่เด็กเรียกว่าเป็นการมีส่วนร่วมในรายการโทรทัศน์อย่างแท้จริง
นอกจากนี้ยังเกิดสถานการณ์การก่อตัวของการเฝ้าระวังตามธรรมชาติของกลุ่มเครือข่ายสื่อเพื่อเด็ก เรียงลำดับมาตั้งแต่การเคลื่อนไหวให้เปลี่ยนช่วงเวลารายการพรหมลิขิตบทที่ 1 ถึงกระแสเรื่อง SMS ในรายการโทรทัศน์ กระทั่งล่าสุดคือทักท้วงการแพร่ภาพที่ไม่เหมาะของรายการบิ๊กบราเธอร์ ซึ่งถือว่าเป็นสถานการณ์สื่อกลางของการทำความเข้าใจระหว่างสื่อมวลชน โดยเฉพาะโทรทัศน์ กับภาคประชาสังคม มีการเชื่อมต่อองค์ความรู้เพื่อไปสู่การทำรายการโทรทัศน์เพื่อเด็กมีความชัดเจนมากขึ้น และอีกข้อหนึ่งคือเกิดความต้องการเพิ่มสื่อกระแสรอง เข้ามามีบทบาทในชุมชน อาทิ ความต้องการทีวีชุมชนของผู้ประสบภัย 6 จังหวัดอันดามัน
รศ.ดร.วิลาสินี พิพิธกุล นักวิชาการด้านนิเทศศาสตร์ กล่าวว่าเรื่องของการผลิตรายการเพื่อเด็ก โดยส่วนตัวอยากให้แต่ละสถานีโทรทัศน์ทำสัญญาณติดตั้งโปรแกรมบล๊อก 4 ช.ม. ต่อหนึ่งสัปดาห์ เพื่อผลิตรายการคุณภาพสำหรับเด็ก เยาวชน และครอบครัว เปิดโอกาสให้ผู้ผลิตรายย่อยเข้ามาแสดงฝีมือ โดยมีกลุ่มให้การสนับสนุน ข้อเสนอนี้คิดว่าน่าจะขับเคลื่อนการพัฒนารายการโทรทัศน์เพื่อเด็กได้
นางสาวสุพรรณกัญจนารีย์ รักอิสระ ในฐานะเว็บมาสเตอร์ กล่าวว่า ได้ประเมินสถานการณ์โทรทัศน์ผ่านกระบวนการทำงานเว็บไซต์ ซึ่งเป็นพื้นที่กลางสำหรับผู้ที่สนใจรายการทีวีเข้ามามีส่วนร่วมแสดงความเห็นทั้งในแง่บวกและแง่ลบ รวมทั้งจากเวทีเสวนาในกลุ่มศึกษานิเทศศาสตร์ โดยแบ่งความคิดเห็นเชิงลบที่ต้องการเสนอเพื่อนำไปสู่การแก้ไขเป็น 3 ส่วน คือ หนึ่ง ด้านเนื้อหาที่ไม่เหมาะสมในรายการเรียลลิตี้โชว์ สอง คือโฆษณาที่แฝงเข้ามาในรายการ สุดท้ายคือมีพฤติกรรมการแต่งกายที่ไม่เหมาะสมของนักแสดงหญิง
"รายการเรียลลิตี้ซึ่งมีเนื้อหาที่ไม่เหมาะสมที่ถูกพูดถึงมากที่สุดคือรายการบิ๊กบราเธอร์ โดยมีฉากหนึ่งที่นำเสนอภาพที่มีผู้เข้าแข่งขันชายสองคนและหญิงหนึ่งนอนคุยอยู่บนเตียงเดียวกัน โดยมีผ้าห่มคั่นกลาง ซึ่งมันไม่เหมาะสมมากๆ ที่จะนำภาพมาออกอากาศ เพราะประกาศอยู่โครมๆ ว่านี่คือเรียลลิตี้ แล้วถ้าวัยรุ่นผู้หญิงดูแล้วเกิดความรู้สึกว่าเป็นเรียลลิตี้ เรื่องธรรมดามาก เพราะใครๆ ก็ทำกัน เลยไปทำบ้าง ใครจะรับผิดชอบ รวมทั้งมีรายการคุณลิขิต ทางช่อง 7 ซึ่งได้รับข้อมูลเวทีเสวนากับน้องๆ นิเทศศาสตร์ว่ามีฉากที่ทางรายการสอนผู้ร่วมแข่งขันหญิงชายแสดงฉากนอนกอดทับกัน ซึ่งจากทั้งหมดนี้ดิฉันสังเกตได้ว่าเรียลลิตี้โชว์หลายๆ รายการซึ่งออกอากาศทางฟรีทีวี ไม่มีรายการไหนที่สดจริงๆ ถึงขั้นที่ไม่ได้มีการตัดต่อก่อนนำมาออกอากาศ จึงอยากฝากให้ผู้ผลิตรายการคำนึงถึงผลกระทบต่อผู้ชม โดยเฉพาะเยาวชนที่จะตามมาด้วย" เว็บมาสเตอร์ tv4kids.org กล่าว
ส่วนเรื่องโฆษณาแฝงในรายการทีวีที่มีเพิ่มขึ้น คือ การนำสินค้าเข้าไปอยู่ในชีวิตประจำวันของตัวละครหรือในบทอย่างแนบเนียน เช่น รายการบิ๊กบราเธอร์ ซึ่งมีทั้งกระติกน้ำร้อนที่เอาโลโก้บะหมี่สำเร็จรูปติดไว้จนไม่เหลือที่ว่าง ขวดน้ำดื่มโชว์ยี่ห้อ แม้กระทั่งเสื้อที่ใส่ยังโชว์ยี่ห้อสินค้า
และอีกประเภท คือละครซิทคอม เช่น "บางรักซอยเก้า" ของช่อง 9 ซึ่งมีฉากให้ตัวละครพูดถึงสินค้าบริการในบทพูด ทั้งที่สินค้าเหล่านี้หากอยู่แค่ส่วนสนับสนุนรายการก็น่าเพียงพอแล้ว ไม่จำเป็นต้องรุกรานแฝงไปอยู่ในรายการ
ส่วนรายการดีที่มีเสียงชื่นชมในเว็บไซต์นั้นมีหลายรายการ โดยได้ยกตัวอย่างเพื่อเป็นกำลังใจแก่ผู้ผลิต เช่น รายการคุณพระช่วย ของเวิร์คพอยท์ ช่อง 9 ละครธรรมะติดปีก รายการสภาเด็ก ทางช่อง 3 มายด์ไซน์ ช่อง 11 และรายการกล้าดี ของช่อง 5 ซึ่งจัดเป็นรายการที่มีประโยชน์ต่อเด็กเยาวชนและครอบครัว
พ.ท.ทักษิณ สิริสวน รองหัวหน้าแผนกแผน และโครงการ ททบ.5 กล่าวว่า ช่อง 5 มีนโยบายปรับให้รายการต่างๆ เป็นรายการที่สร้างองค์ความรู้กับเด็ก เยาวชน และครอบครัว ตามสโลแกน ททบ.5 นำคุณค่า สู่สังคมไทย โยงสายใยสู่ครอบครัว เพราะครอบครัวเป็นพื้นฐานของสังคม โดยตระหนักว่าควรจะส่งเสริมเด็กอย่างไรบ้าง โดยมีโครงการพลังนักศึกษา สานสายใยครอบครัว โดยให้เวลาออกอากาศฟรี 3 นาทีในช่วงไพร์มไทม์ พร้อมมอบงบประมาณ 5,000 บาท สนับสนุนให้นักศึกษาผลิตรายการ โดยสถานีจัดพี่เลี้ยงเพื่อให้คำแนะนำ เนื่องจากเห็นว่าเด็กควรทำรายการให้เด็กดู เพราะจะรู้ว่าวัยเดียวกันต้องการอะไร
นอกจากนี้รายการของทาง ททบ.5 ส่วนใหญ่เป็นประเภทสาระบันเทิง มากกว่าจะเป็นบันเทิงเพียงอย่างเดียว จึงอยากให้ทุกฝ่ายมองว่าช่อง 5 มีรายการสำหรับเด็กวันละ 12 ชม. และอยากเสนอให้มาร่วมกันทำพื้นที่ตรงนี้ให้ดีที่สุด โดยทาง ททบ.5 ยินดีรับฟังความเห็น และพร้อมที่จะทำงานร่วมกันกับทุกฝ่าย
นายอิทธิพล ปรีติประสงค์ ประธานคณะวิจัยและพัฒนารายการโทรทัศน์ กล่าวว่า สถานการณ์รายการโทรทัศน์รอบ 3 เดือน (มี.ค.-พ.ค.) ในส่วนของงานวิจัยนั้นได้เกิดกรณีตั้งข้อสงสัยถึงวิธีวิจัยการมีส่วนร่วมของเด็กว่าโครงการดังกล่าวเป็นวิธีวิจัยแนวใหม่ ซึ่งให้เด็กเป็นฐานที่ตั้งในการศึกษา เพราะเด็กเป็นเจ้าของเรื่องนี้โดยตรง ดังนั้นเด็กต้องเข้ามามีส่วนร่วมในการตัดสินว่ารายการโทรทัศน์รูปแบบใดดีหรือไม่ดีสำหรับเขา และอะไรคือสิ่งที่เด็กเรียกว่าเป็นการมีส่วนร่วมในรายการโทรทัศน์อย่างแท้จริง
นอกจากนี้ยังเกิดสถานการณ์การก่อตัวของการเฝ้าระวังตามธรรมชาติของกลุ่มเครือข่ายสื่อเพื่อเด็ก เรียงลำดับมาตั้งแต่การเคลื่อนไหวให้เปลี่ยนช่วงเวลารายการพรหมลิขิตบทที่ 1 ถึงกระแสเรื่อง SMS ในรายการโทรทัศน์ กระทั่งล่าสุดคือทักท้วงการแพร่ภาพที่ไม่เหมาะของรายการบิ๊กบราเธอร์ ซึ่งถือว่าเป็นสถานการณ์สื่อกลางของการทำความเข้าใจระหว่างสื่อมวลชน โดยเฉพาะโทรทัศน์ กับภาคประชาสังคม มีการเชื่อมต่อองค์ความรู้เพื่อไปสู่การทำรายการโทรทัศน์เพื่อเด็กมีความชัดเจนมากขึ้น และอีกข้อหนึ่งคือเกิดความต้องการเพิ่มสื่อกระแสรอง เข้ามามีบทบาทในชุมชน อาทิ ความต้องการทีวีชุมชนของผู้ประสบภัย 6 จังหวัดอันดามัน
รศ.ดร.วิลาสินี พิพิธกุล นักวิชาการด้านนิเทศศาสตร์ กล่าวว่าเรื่องของการผลิตรายการเพื่อเด็ก โดยส่วนตัวอยากให้แต่ละสถานีโทรทัศน์ทำสัญญาณติดตั้งโปรแกรมบล๊อก 4 ช.ม. ต่อหนึ่งสัปดาห์ เพื่อผลิตรายการคุณภาพสำหรับเด็ก เยาวชน และครอบครัว เปิดโอกาสให้ผู้ผลิตรายย่อยเข้ามาแสดงฝีมือ โดยมีกลุ่มให้การสนับสนุน ข้อเสนอนี้คิดว่าน่าจะขับเคลื่อนการพัฒนารายการโทรทัศน์เพื่อเด็กได้
นางสาวสุพรรณกัญจนารีย์ รักอิสระ ในฐานะเว็บมาสเตอร์ กล่าวว่า ได้ประเมินสถานการณ์โทรทัศน์ผ่านกระบวนการทำงานเว็บไซต์ ซึ่งเป็นพื้นที่กลางสำหรับผู้ที่สนใจรายการทีวีเข้ามามีส่วนร่วมแสดงความเห็นทั้งในแง่บวกและแง่ลบ รวมทั้งจากเวทีเสวนาในกลุ่มศึกษานิเทศศาสตร์ โดยแบ่งความคิดเห็นเชิงลบที่ต้องการเสนอเพื่อนำไปสู่การแก้ไขเป็น 3 ส่วน คือ หนึ่ง ด้านเนื้อหาที่ไม่เหมาะสมในรายการเรียลลิตี้โชว์ สอง คือโฆษณาที่แฝงเข้ามาในรายการ สุดท้ายคือมีพฤติกรรมการแต่งกายที่ไม่เหมาะสมของนักแสดงหญิง
"รายการเรียลลิตี้ซึ่งมีเนื้อหาที่ไม่เหมาะสมที่ถูกพูดถึงมากที่สุดคือรายการบิ๊กบราเธอร์ โดยมีฉากหนึ่งที่นำเสนอภาพที่มีผู้เข้าแข่งขันชายสองคนและหญิงหนึ่งนอนคุยอยู่บนเตียงเดียวกัน โดยมีผ้าห่มคั่นกลาง ซึ่งมันไม่เหมาะสมมากๆ ที่จะนำภาพมาออกอากาศ เพราะประกาศอยู่โครมๆ ว่านี่คือเรียลลิตี้ แล้วถ้าวัยรุ่นผู้หญิงดูแล้วเกิดความรู้สึกว่าเป็นเรียลลิตี้ เรื่องธรรมดามาก เพราะใครๆ ก็ทำกัน เลยไปทำบ้าง ใครจะรับผิดชอบ รวมทั้งมีรายการคุณลิขิต ทางช่อง 7 ซึ่งได้รับข้อมูลเวทีเสวนากับน้องๆ นิเทศศาสตร์ว่ามีฉากที่ทางรายการสอนผู้ร่วมแข่งขันหญิงชายแสดงฉากนอนกอดทับกัน ซึ่งจากทั้งหมดนี้ดิฉันสังเกตได้ว่าเรียลลิตี้โชว์หลายๆ รายการซึ่งออกอากาศทางฟรีทีวี ไม่มีรายการไหนที่สดจริงๆ ถึงขั้นที่ไม่ได้มีการตัดต่อก่อนนำมาออกอากาศ จึงอยากฝากให้ผู้ผลิตรายการคำนึงถึงผลกระทบต่อผู้ชม โดยเฉพาะเยาวชนที่จะตามมาด้วย" เว็บมาสเตอร์ tv4kids.org กล่าว
ส่วนเรื่องโฆษณาแฝงในรายการทีวีที่มีเพิ่มขึ้น คือ การนำสินค้าเข้าไปอยู่ในชีวิตประจำวันของตัวละครหรือในบทอย่างแนบเนียน เช่น รายการบิ๊กบราเธอร์ ซึ่งมีทั้งกระติกน้ำร้อนที่เอาโลโก้บะหมี่สำเร็จรูปติดไว้จนไม่เหลือที่ว่าง ขวดน้ำดื่มโชว์ยี่ห้อ แม้กระทั่งเสื้อที่ใส่ยังโชว์ยี่ห้อสินค้า
และอีกประเภท คือละครซิทคอม เช่น "บางรักซอยเก้า" ของช่อง 9 ซึ่งมีฉากให้ตัวละครพูดถึงสินค้าบริการในบทพูด ทั้งที่สินค้าเหล่านี้หากอยู่แค่ส่วนสนับสนุนรายการก็น่าเพียงพอแล้ว ไม่จำเป็นต้องรุกรานแฝงไปอยู่ในรายการ
ส่วนรายการดีที่มีเสียงชื่นชมในเว็บไซต์นั้นมีหลายรายการ โดยได้ยกตัวอย่างเพื่อเป็นกำลังใจแก่ผู้ผลิต เช่น รายการคุณพระช่วย ของเวิร์คพอยท์ ช่อง 9 ละครธรรมะติดปีก รายการสภาเด็ก ทางช่อง 3 มายด์ไซน์ ช่อง 11 และรายการกล้าดี ของช่อง 5 ซึ่งจัดเป็นรายการที่มีประโยชน์ต่อเด็กเยาวชนและครอบครัว
พ.ท.ทักษิณ สิริสวน รองหัวหน้าแผนกแผน และโครงการ ททบ.5 กล่าวว่า ช่อง 5 มีนโยบายปรับให้รายการต่างๆ เป็นรายการที่สร้างองค์ความรู้กับเด็ก เยาวชน และครอบครัว ตามสโลแกน ททบ.5 นำคุณค่า สู่สังคมไทย โยงสายใยสู่ครอบครัว เพราะครอบครัวเป็นพื้นฐานของสังคม โดยตระหนักว่าควรจะส่งเสริมเด็กอย่างไรบ้าง โดยมีโครงการพลังนักศึกษา สานสายใยครอบครัว โดยให้เวลาออกอากาศฟรี 3 นาทีในช่วงไพร์มไทม์ พร้อมมอบงบประมาณ 5,000 บาท สนับสนุนให้นักศึกษาผลิตรายการ โดยสถานีจัดพี่เลี้ยงเพื่อให้คำแนะนำ เนื่องจากเห็นว่าเด็กควรทำรายการให้เด็กดู เพราะจะรู้ว่าวัยเดียวกันต้องการอะไร
นอกจากนี้รายการของทาง ททบ.5 ส่วนใหญ่เป็นประเภทสาระบันเทิง มากกว่าจะเป็นบันเทิงเพียงอย่างเดียว จึงอยากให้ทุกฝ่ายมองว่าช่อง 5 มีรายการสำหรับเด็กวันละ 12 ชม. และอยากเสนอให้มาร่วมกันทำพื้นที่ตรงนี้ให้ดีที่สุด โดยทาง ททบ.5 ยินดีรับฟังความเห็น และพร้อมที่จะทำงานร่วมกันกับทุกฝ่าย