ทัวร์โอบามาเปิด “แผลเก่า” เอเชีย งานหนักปรองดอง “จีน-ญี่ปุ่น-โซล”

เอเอฟพี – การเยือนเอเชียของโอบามาโดยประเดิมที่ญี่ปุ่นในวันพุธ (23) เผยให้เห็นสถานการณ์คุกรุ่นจากความเกลียดชังภายในภูมิภาคและความบาดหมางในอดีต ซึ่งผู้นำทำเนียบขาวต้องพยายามคลี่คลายบรรยากาศการเผชิญหน้าเหล่านี้ รวมทั้งรักษาสมดุลระหว่างการยืนยันให้การสนับสนุนชาติพันธมิตร โดยที่ไม่ทำให้จีนคิดว่ากำลังถูกตีกรอบจำกัดอิทธิพล

ประธานาธิบดี บารัค โอบามา เดินทางถึงโตเกียวเพียงหนึ่งวัน หลังจากที่สมาชิกรัฐสภาแดนปลาดิบเกือบ 150 คนไปสักการะศาลเจ้ายาสุคุนิ ซึ่งเป็นสถานที่ฝังศพทหารและอาชญากรสงครามของญี่ปุ่นที่ประเทศเพื่อนบ้านมองว่า เป็นสัญลักษณ์จักรวรรดินิยมอันโหดร้ายของแดนอาทิตย์อุทัยในอดีต และหลังจากนายกรัฐมนตรี ชินโซ อาเบะ ส่งเครื่องสักการะไปยังศาลเจ้าดังกล่าวเมื่อวันจันทร์ (21)

สุดสัปดาห์ที่ผ่านมา จีนยึดเรือบรรทุกสินค้าขนาดใหญ่ของญี่ปุ่นเพื่อชดเชยหนี้ค้างชำระจากการยึดครองของญี่ปุ่นในทศวรรษ 1930 ตามคำวินิจฉัยของศาลเซี่ยงไฮ้

ในทะเลจีนตะวันออก เรือจีนและญี่ปุ่นเผชิญหน้ากันเพื่อแย่งชิงสิทธิ์ในหมู่เกาะที่จีนเรียกว่า “เตี้ยวอี๋ว์” และญี่ปุ่นเรียกว่า “เซ็งกากุ” ขณะเดียวกันเกาหลีเหนือที่ไม่สามารถคาดเดาพฤติกรรมได้ดูเหมือนพยายามแย่งชิงความสนใจด้วยการเตรียมการทดสอบนิวเคลียร์รอบที่ 4

อย่างไรก็ดี ท่ามกลางสถานการณ์ตึงเครียดเหล่านี้ การทำให้ผู้นำเกาหลีใต้ จุดหมายปลายทางที่ 2 ที่โอบามาจะเดินทางไปถึงในวันศุกร์ (25) ยอมพูดคุยกับผู้นำญี่ปุ่น ถือเป็นภารกิจหนึ่งที่มีความสำคัญอย่างยิ่ง

ประธานาธิบดี พัค กึน-ฮเย แห่งเกาหลีใต้ และ อาเบะ เคยพบกันเพียงครั้งเดียวนับจากที่ทั้งคู่เข้ารับตำแหน่งเมื่อกว่าปีมาแล้ว จากการจัดการของโอบามาให้บุคคลทั้งสองชักภาพร่วมกัน

คริสเตียน เวิร์ธ นักวิจัยจากมหาวิทยาลัยกริฟฟิธในออสเตรเลียชี้ว่า เอเชียตะวันออกถือเป็นภูมิภาคที่ซับซ้อนอย่างมากด้วยความแตกแยกในหลายระดับชั้น ซึ่งอเมริกาช่วยแก้ไขได้น้อยมากตลอดช่วงครึ่งศตวรรษที่ผ่านมา เนื่องจากวอชิงตันมัวเน้นระบบทวิภาคี และปล่อยปละความร่วมมือพหุภาคีและการปรองดองข้อพิพาทในประวัติศาสตร์เอเชีย

ระบบทวิภาคีได้รับการตอกย้ำอีกครั้งระหว่างมื้อค่ำวันพุธ (23) ระหว่างโอบามาและอาเบะในภัตตาคารซูชิ 3 ดาวมิชลิน “จิโร ซูกิบายาชิ” ใต้ถุนอาคารสำนักงานเก่าแก่ในย่านกินสะของกรุงโตเกียวที่ว่ากันว่า มีโต๊ะเพียง 24 ตัว และต้องจองคิวกันยาวนานหลายเดือน กระนั้น ลูกค้ายังยินดีจ่ายขั้นต่ำ 300 ดอลลาร์สหรัฐฯ (ราว 9,700 บาท) สำหรับซูชิ 20 ชิ้นที่ปรุงและเลือกสรรวัตถุดิบโย จิโร โอโนะ เชฟระดับตำนานวัย 88 ปี โดยที่ลูกค้าไม่เว้นแม้แต่ โอบามา ไม่ได้รับอนุญาตให้สั่งหรือกระทั่งมีเมนูให้เลือก

นักวิเคราะห์เชื่อว่า ระหว่างดินเนอร์ โอบามา จะพยายามฟื้นความมั่นใจกับ อาเบะ ว่า อเมริกายังคงให้ความสำคัญกับเอเชียตามยุทธศาสตร์ “ปรับสมดุล” นโยบายต่างประเทศให้มุ่งเน้นซีกโลกตะวันออกมากขึ้น

ทว่า เวิร์ธ มองว่า นโยบายดังกล่าวสร้างความสับสนและความตึงเครียดมากกว่าทำให้เอเชียมีเสถียรภาพมั่นคงขึ้น เนื่องจากกระตุ้นความกังวลอย่างน้อยในสายตาจีนว่า สหรัฐฯกำลังพยายามควบคุมอิทธิพลของตน ขณะเดียวกันก็กระตุ้นความคาดหวังในหมู่ชาติพันธมิตรที่ต้องการให้วอชิงตันเพิ่มการปกป้องทางทหาร

ดังนั้น โอบามา จึงต้องใช้ความระมัดระวังเป็นพิเศษตลอดทริปนี้ในการทำให้จีนวางใจว่าจะไม่ถูกตีกรอบจำกัดความยิ่งใหญ่ ควบคู่กับการส่งเสริมเครือข่ายพันธมิตรในเอเชีย อาทิ ฟิลิปปินส์ ประเทศสุดท้ายในการเยือน ที่รอคำยืนยันอย่างใจจดใจจ่อว่า สหรัฐฯจะไม่ทอดทิ้งในยามหน้าสิ่วหน้าขวานที่มะนิลากำลังแย่งชิงสิทธิ์เหนือแนวปะการังในทะเลจีนใต้กับปักกิ่ง

ด้านโตเกียวก็ไม่มั่นใจว่าวอชิงตันจะให้การสนับสนุนเต็มที่ หากความขัดแย้งกับจีนกรณีหมู่เกาะในทะเลจีนตะวันออกบานปลายใหญ่โต

เทย์เลอร์ วอชเบิร์น นักวิเคราะห์ความสัมพันธ์ระหว่างประเทศในวอชิงตันระบุว่า การตีความประวัติศาสตร์ทำให้ความสัมพันธ์จีน-ญี่ปุ่นขุ่นมัว ขณะที่สหรัฐฯอยู่ในภาวะหนีเสือปะจระเข้ เนื่องจากต้องฟื้นความมั่นใจว่าจะหนุนหลังญี่ปุ่นในการเผชิญหน้ากับพญามังกรที่ก้าวร้าวมากขึ้น แต่ขณะเดียวกันก็ไม่พอใจที่ อาเบะ พยายามลบล้างด้านมืดของประวัติศาสตร์ญี่ปุ่น เช่น กรณีการบังคับหญิงจีนและเกาหลีใต้บำรุงบำเรอทหารญี่ปุ่นในช่วงสงคราม เป็นต้น

วอชเบิร์น ยังบอกว่า หากสามารถโน้มน้าวให้ อาเบะ ยุติความพยายามดังกล่าวได้ อาจทำให้ข้อพิพาทเหนือหมู่เกาะเซ็งกากุระหว่างญี่ปุ่นกับจีนคลี่คลายลงได้บ้าง เช่นเดียวกับความบาดหมางระหว่างโตเกียว-โซล ซึ่งจะช่วยให้แนวร่วมรับมือเกาหลีเหนือเข้มแข็งขึ้น ในทางกลับกันหากไม่เป็นเช่นนั้น เอเชียตะวันออกเฉียงเหนือจะเป็นภูมิภาคที่อันตรายยิ่งขึ้นสำหรับทุกประเทศ