หากมาเยือนเมืองรถม้า จังหวัดลำปาง นอกจากวัดพระธาตุลำปางหลวงที่มีสถาปัตยกรรมล้านนาโบราณที่สมบูรณ์แบบและงดงามที่สุดแห่งหนึ่งในภาคเหนือแล้ว ยังมีอีกหนึ่งวัดที่ไม่ควรพลาดอย่างยิ่งสำหรับผู้ที่ชื่นชอบสถาปัตยกรรมล้านนาโบราณและต้องการมาสักการะสิ่งศักดิ์สิทธิ์ นั่นคือ “วัดพระเจดีย์ซาวหลัง” วัดเก่าแก่คู่เมืองลำปางที่มีความสำคัญทางประวัติศาสตร์และเป็นที่ประดิษฐานพระพุทธรูปปางต่างๆ งดงามวิจิตรตระการตา
“วัดพระเจดีย์ซาวหลัง” ตั้งอยู่ที่ตำบลต้นธงชัย อำเภอเมืองลำปาง จังหวัดลำปาง อยู่ห่างจากตัวเมืองไปทางทิศเหนือ 5 กิโลเมตร ตามถนนสายลำปาง-แจ้ห่ม เป็นวัดใหญ่อยู่กลางทุ่งนา บริเวณวัดร่มรื่นไปด้วยต้นไม้ใหญ่ โดยที่มาชองชื่อของวัดแห่งนี้ มาจากคำว่า “ซาว” ที่แปลว่า “ยี่สิบ” และ “หลัง” แปลว่า “องค์” เมื่อนำมารวมกันวัดพระเจดีย์ซาวหลัง จึงแปลว่า “วัดที่มีเจดีย์ 20 องค์”
สิ่งแรกที่สะดุดตาเมื่อมาถึงคือ องค์เจดีย์ทั้ง 20 องค์ ซึ่งเป็นเจดีย์สีทองเหลืองอร่าม ศิลปะล้านนาแบบผสมผสาน มีความงดงามและโดดเด่น ถือเป็นศูนย์กลางของวัดที่ยังคงความศักดิ์สิทธิ์ และเป็นที่เคารพสักการะของชาวลำปางและพุทธศาสนิกชนทั่วไป
วัดแห่งนี้ถือเป็นอีกหนึ่งปูชนียสถานที่สำคัญของจังหวัดลำปาง สร้างขึ้นแต่โบราณทรงคุณค่าทั้งทางด้านประวัติศาสตร์และโบราณวัตถุ จากหลักฐานการขุดพบพระเครื่องสมัยหริภุญชัยที่องค์พระเจดีย์ ทำให้สันนิษฐานได้ว่าวัดนี้สร้างมานานกว่าพันปี สิ่งที่น่าชมภายในวัดคือ องค์พระธาตุเจดีย์ซาว ที่มีศิลปะล้านนาผสมศิลปะพม่า
ถัดไปจะพบกับ “พระอุโบสถ” ลักษณะหลังใหญ่ ภายในประดิษฐานพระประธาน เป็นพระพุทธรูปปางมารวิชัยที่มีพุทธลักษณะงดงาม บานประตูทั้งสามเป็นของโบราณ เขียนลวดลายรดน้ำละเอียดสวยงาม เสาซุ้มประตูหน้าต่างประดับลวดลายกระจกสีเป็นลักษณะศิลปะสมัยใหม่ และที่ศาลาการเปรียญเรือนไม้ชั้นเดียวด้านหลังพระอุโบสถ ได้จัดเป็นพิพิธภัณฑ์แสดงโบราณวัตถุที่ชาวบ้านนำมาถวาย ส่วนด้านหลังพระอุโบสถมีพิพิธภัณฑ์เล็กๆ จัดแสดงวัตถุโบราณต่างๆ ที่ค้นพบในวัด
นอกจากนี้ เมื่อ พ.ศ. 2526 ชาวบ้านได้ขุดพบพระพุทธรูปทองคำบริสุทธิ์หนัก 100 บาทสองสลึง มามอบให้แก่ทางวัดซึ่งพระพุทธรูปองค์นี้ชื่อว่า "พระแสนแซ่ทองคำ" เป็นพระพุทธรูปปางมารวิชัย ศิลปะสมัยล้านนา ราวพุทธศตวรรษที่ 21 ขนาดหน้าตักกว้าง 9 นิ้วครึ่ง สูง 15 นิ้ว เป็นพระพุทธรูปทองคำองค์แรกที่ขึ้นทะเบียนเป็นโบราณวัตถุแห่งชาติ
“พระเจ้าแสนแซ่ทองคำ” หรือ “พระเจ้าแสนแซ่” เป็นคำเรียกพระพุทธรูปโบราณที่ชาวล้านนาหล่อขึ้นหลายส่วน และนำมาประกอบเข้าเป็นองค์พระ โดยใช้วิธีการยึดด้วยสลักหรือหมุดตามข้อต่อต่างๆ ภาษาล้านนาเรียกสลักหรือหมุดว่า "แซ่ว" หรือ "แซ่" ส่วน "แสน" หมายถึง มากยิ่ง
ดังนั้น พระพุทธรูปที่ใช้หมุดหรือแซ่ยึดไว้เป็นจำนวนมาก จึงได้ชื่อว่า "พระเจ้าแสนแซ่" เช่นเดียวกับที่คนภาคกลางเรียกพระพุทธรูปที่มีขนาดใหญ่ว่า “หลวงพ่อโต” นั่นเอง
และบริเวณข้างหมู่พระเจดีย์มีวิหารหลังเล็ก ประดิษฐานพระพุทธรูปสำริดปางสมาธิ ศิลปะเชียงแสน ชาวบ้านเรียกว่า "พระเจ้าทันใจ" หากเดินไปที่ด้านหลังของวัดจะพบกับบ่อสองพี่น้อง เป็นบ่อน้ำในตำนานที่สองพี่น้องขุดคนละบ่อ เพื่อถวายให้พระอรหันต์ได้ใช้น้ำระหว่างจาริกเผยแผ่พระธรรม
“วัดพระเจดีย์ซาวหลัง” ตั้งอยู่ไม่ไกลจากตัวเมืองลำปาง ทำให้การเดินทางสะดวกสบาย บรรยากาศภายในวัดมีความเงียบสงบ ร่มรื่น เหมาะสำหรับการมาทำบุญ ไหว้พระ ขอพร และดื่มด่ำกับความงดงามของศิลปะและสถาปัตยกรรมล้านนาอย่างแท้จริง
