"พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติน่าน" เป็นพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติประจำจังหวัดน่าน ตั้งอยู่ในบริเวณคุ้มของอดีตเจ้าผู้ครองนครน่าน ถนนผากอง ตำบลในเวียง อำเภอเมือง จังหวัดน่าน ที่นี่มีต้นลั่นทมปลูกเรียงรายเป็นแถวเป็นแนวบนเส้นทางเดินเล็กๆ บริเวณด้านหน้าอาคารพิพิธภัณฑ์ เมื่อเดินอยู่ใต้ต้นลั่นทมที่แผ่สยายกิ่งก้านโค้งตัวเข้าหากันเป็นซุ้มงดงาม
ภายในพิพิธภัณฑ์ฯ มีสิ่งดึงดูดระดับแม่เหล็กอย่าง “งาช้างดำ” หนึ่งเดียวในเมืองไทย เป็นไฮไลต์ให้คนตีตั๋วเข้าไปเที่ยวชม โดยตั้งอยู่ภายในตู้กระจกในพิพิธภัณฑ์ฯ น่าน เป็นงาช้าง 1 ข้าง ไม่ได้มีสีดำสนิทอย่างที่หลายคนเข้าใจ แต่เป็นงาช้างสีออกน้ำตาลมีครุฑตัวสีน้ำเงินปีกทองแบกงาช้างอยู่อีกที
เดิม "งาช้างดำ" เป็นสมบัติของผู้เจ้าครองนครน่าน ลักษณะเป็นงาปลี สีออกน้ำตาลเข้ม มีจารึกอักษรธรรมล้านนา ภาษาไทยว่า "กิ่งนี้หนักหนึ่งหมื่นห้าพัน" หรือประมาณ 18 กิโลกรัม สันนิษฐานว่าเป็นงาข้างซ้าย เพราะมีรอยเสียดสีกับงวดชัดเจน ไม่ปรากฎหลักฐานแน่ชัดถึงประวัติความเป็นมา มีเพียงตำนานเล่าสืบต่อมา
หากใครมาชมพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติน่าน ล่าสุดนี้ได้มีการปรับปรุงห้องจัดแสดงนิทรรศการ และเพิ่งเปิดให้เข้าชม เมื่อวันที่ 1 กรกฎาคม 2566 ที่ผ่านมา โดยห้องจัดแสดงที่ดำเนินการปรับปรุง ชั้นบนและชั้นล่าง มีจำนวน 6 ห้อง ประกอบด้วย
1. ห้องนิทรรศการชั้นล่าง จำนวน 1 ห้อง ได้แก่ ห้องโถงบรรยายสรุปและนิทรรศการหมุนเวียน
ห้องโถงบรรยายสรุป มีพื้นที่สำหรับจัดกิจกรรมประชุมออนไลน์หรือบรรยายสรุปการนำชมพิพิธภัณฑ์ โดยมีจอวีดิทัศน์เรื่อง “กรมศิลปากรกับการอนุรักษ์และสร้างสรรค์หอคำเมืองน่าน” ที่สามารถใช้ประกอบการบรรยายหรือใช้สำหรับประชุมผ่านระบบออนไลน์ นิทรรศการหมุนเวียน ปัจจุบันจัดแสดงเรื่องการแต่งกายของกลุ่มชาติพันธุ์ต่างๆในจังหวัดน่าน อาทิเช่น ลัวะ มลาบรี ขมุ ม้ง เมี่ยน เป็นต้น โดยนำเสนอผ่านบอร์ดกราฟฟิกในรูปแบบของภาพลายเส้นการแต่งกายของกลุ่มชาติพันธุ์ ประกอบกับลวดลายผ้าอันเป็นเอกลักษณ์ของชาติพันธุ์ต่างๆ ตลอดจนแผนผังแสดงการกระจายตัวของกลุ่มชาติพันธุ์ในจังหวัดน่าน
2. ห้องนิทรรศการชั้นบน จำนวน 5 ห้อง ประกอบด้วย
2.1 ห้องเครื่องพุทธบูชา 1 จัดแสดงโบราณวัตถุเนื่องในศาสนาเพื่อถวายเป็นพุทธบูชา ประกอบด้วย พระพุทธรูปปางอุ้มบาตร แผงพระพิมพ์ ปัญจรูป และเรือเงินจากพระธาตุจอมแจ้ง อำเภอเวียงสา จังหวัดน่าน ซึ่งถูกพบบรรจุอยู่ในภาชนะใบเดียวกันเพื่อถวายเป็นพุทธบูชาแก่พระธาตุจอมแจ้ง โดยเรือเงินส่วนใหญ่ที่พบมีการจารึกชื่อผู้ถวาย คำอธิษฐานหรือคำผาถนา ตลอดจนศักราชที่สร้าง
2.2 ห้องเครื่องพุทธบูชา 2 จัดแสดงโบราณวัตถุเนื่องในศาสนาเพื่อถวายเป็นพุทธบูชา ประกอบด้วย หีบพระธรรม พระพุทธรูปบุเงิน และแผ่นเงินจารึก มีการตกแต่งบรรยากาศของห้องนิทรรศการด้วยโมบายแขวนอักษรธรรมล้านนาโดยนำมาจากเอกสารโบราณที่เก็บรักษาอยู่ในห้องคลังพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ น่าน เรื่อง คาถาบูชาท้าวทั้งสี่ (ท้าวจตุโลกบาลทั้ง 4 ของล้านนา)
2.3 ห้องเครื่องพุทธบูชา 3 จัดแสดงโบราณวัตถุเนื่องในศาสนาเพื่อถวายเป็นพุทธบูชา อาทิเช่น วิหารจำลอง โดยมีการตกแต่งบรรยากาศของห้องนิทรรศการด้วยโคมล้านนา และมีวีดิทัศน์นำเสนอโบราณวัตถุ 360 องศา ที่จัดแสดงในส่วนของห้องพุทธบูชาทั้ง 3 ห้อง พร้อมข้อมูลบรรยายประกอบ จำนวน 6 จอ นอกจากนั้นยังมีการจำลองภาพวาดเจ้าผู้ครองนครน่านชมการจุดบอกไฟถวายเป็นพุทธบูชา ในงานประเพณีหกเป็ง พระธาตุแช่แห้ง
2.4 ห้องเชื้อสายเจ้าผู้ครองนครน่าน จัดแสดงลำดับเจ้าผู้ครองนครน่าน 64 พระองค์ ประกอบกับโบราณวัตถุจัดแสดง อาทิ เช่น ดาบฝักเงิน กระบี่พร้อมฝัก ของเจ้าอุตรการโกศล (มหาไชย มหายศนันท์) นอกจากนั้นยังมีวีดิทัศน์ เรื่อง “เฮือนเจ้านายเมืองน่าน” และ เรื่อง “ลำดับเจ้าผู้ครองนครน่าน” ประกอบในการจัดแสดง
2.5 ห้องหอคำนครน่าน จัดแสดงเรื่องราวของหอคำนครน่าน อันเป็นที่ตั้งของพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ น่านในปัจจุบัน โดยมีการจัดแสดงภาพถ่ายเก่าของอาคารหอคำ เจ้าผู้ครองนครน่าน การขุดแต่งแนวกำแพงเดิมของหอคำในอดีตประกอบกับการจัดแสดงอิฐแนวกำแพงเก่าของหอคำที่ได้จากการขุดค้นทางโบราณคดี เมื่อพุทธศักราช 2547 และเครื่องถ้วยซึ่งเป็นสมบัติเดิมของเจ้าผู้ครองนครน่าน นอกจากนั้นยังมีการจัดแสดงโมเดลจำลองแผนผังเมืองเก่าน่านเพื่อให้เห็นถึงขอบเขตพื้นที่และสถานที่สำคัญต่างๆของเมืองน่านในอดีต
สำหรับ "พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติน่าน" เปิดบริการให้เข้าชมทุกวันพุธ - อาทิตย์ (ปิดวันจันทร์ - อังคาร) ตั้งแต่เวลา เวลา 09.00 - 16.00 น. ค่าเข้าชมชาวไทย 20 บาท ชาวต่างประเทศ 100 บาท นักเรียน นักศึกษาในเครื่องแบบ ภิกษุ สามเณร และนักบวชในศาสนาต่างๆ ไม่เสียค่าธรรมเนียมเข้าชม
สามารถส่งข้อมูลข่าวสารด้านการท่องเที่ยว-อาหารมาได้ที่ อีเมล์ travel_astvmgr@hotmail.com หรือ ชมคลิปต่าง ๆ ได้ที่ Youtube :Travel MGR และ Instagram : @travelfoodonline และ TikTok : @travelfoodonline
