“เชตวัน”นวดแผนไทย มิติใหม่การท่องเที่ยวเพื่อสุขภาพ

ความปวดเมื่อยตามร่างกาย อาการเคร่งเครียดจากการทำงาน สามารถผ่อนคลายได้ด้วยการนวดผ่อนคลายกล้ามเนื้อ ทำให้หลายๆคนชอบนวดจนติดเป็นนิสัย นวดจนต้องมีหมอนวดประจำตัว
ความนิยมด้านการนวดแพร่หลายในหมู่คนไทยมาเนิ่นนานตัวอย่างหนึ่งที่เห็นได้ชัดเจนที่สุดก็คือ หลักจารึกตำราแพทย์แผนโบราณ ที่ลงไว้บนหินชนวนใส่กรอบ ประดับไว้ที่พระระเบียง รอบพระมหาเจดีย์และตามเสาศาลารายภายในวัดพระเชตุพนฯ (วัดโพธิ์)

ปัจจุบันจำนวนของผู้ที่ชื่นชอบการนวดแผนโบราณ มีมากเพิ่มขึ้นเป็นลำดับ และที่สำคัญไม่ได้จำกัดอยู่เฉพาะแค่ในหมู่คนไทยเท่านั้น หากยังขยายตัวแพร่หลายในหมู่นักท่องเที่ยวชาวต่างชาติอีกด้วย นักท่องเที่ยวบางคนถึงขั้นลงทุนบินมาเที่ยวเมืองไทย โดยมีวัตถุประสงค์หลักคือการมานวดแผนโบราณก็มีปรากฏในเห็น

และถ้าหากเอ่ยถึงตำรับการนวดแผนโบราณ เจ้าที่โด่งดังและเป็นผู้บุกเบิก เห็นจะหนีไม่พ้น “เชตวัน” หรือ โรงเรียนแพทย์แผนโบราณวัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม (วัดโพธิ์) ที่เป็นผู้สืบสานดำเนินงานตามหลักวิชาแพทย์แผนไทยโบราณ ซึ่งรวบรวมและปรากฏเป็นหลักฐานในจารึกความทรงจำวัดพระเชตุพนฯ

เชตวัน ถือเป็นผู้ริเริ่มศาสตร์การนวดแผนไทยตำรับวัดโพธิ์ให้แพร่หลาย โรงเรียนเริ่มเปิดสอนวิชานวดแผนโบราณขึ้นครั้งแรกเมื่อปลายเดือนพฤษภาคม พ.ศ. 2505 โดยรวบรวมองค์ความรู้จากตำรา จารึกและครูนวด รวมถึงประชุมเพื่อคัดกรองและจัดระบบการเรียนการสอน จนได้ท่านวดที่เป็นแบบแผนสืบทอดต่อกันมา ซึ่งปัจจุบันนี้โรงเรียนแพทย์แผนโบราณวัดพระเชตุพนฯ นับเป็นโรงเรียนแห่งแรกที่เปิดสอนวิชาแพทย์แผนไทยครบทั้ง 4 สาขาตามแบบฉบับดั้งเดิม

ปรีดา ตั้งตรงจิตร นายกสมาคมและผู้อำนวยการ โรงเรียนแพทย์แผนโบราณ วัดพระเชตุพนฯ (วัดโพธิ์) ท้าวความให้ฟังว่า กว่าจะมาเป็นโรงเรียนนวดแผนโบราณ เชตวัน ต้องประสบกับสิ่งใดบ้าง เริ่มตั้งแต่ปี พ.ศ. 2505 ที่เริ่มเปิดสอนและให้บริการนวดแผนโบราณ โรงเรียนฯประสบปัญหาในการให้บริการอย่างมาก เนื่องเพราะผู้มารับบริการมักกล่าวกันว่า สามารถนวดให้คนหายป่วยได้ เป็นผลให้เจ้าหน้าที่มักมาตรวจหรือเรียกไปพบเพื่อชี้แจงอยู่เสมอ

จนกระทั่งปี พ.ศ. 2532 คณะกรรมการกฤษฎีกาตีความว่า การนวดบริการเพื่อผ่อนคลายหรือดูแลสุขภาพไม่ถือเป็นการประกอบโรคศิลป์ แต่ถ้าเป็นการนวดเพื่อบำบัดรักษาโรคจึงจะถือเป็นการรักษาตามพระราชบัญญัติการประกอบโรคศิลป์ ผลจากการตีความทำให้การนวดแผนโบราณ

ซึ่งต่อมาเปลี่ยนมาเรียกว่า การนวดไทย มุ่งเน้นไปในทางนวดเพื่อผ่อนคลายและช่วยดูแลสุขภาพ ส่วนการนวดเพื่อบำบัดรักษาจะต้องปฏิบัติโดยแพทย์แผนไทยที่ได้รับใบอนุญาตประกอบโรคศิลป์หรือภายใต้ความควบคุมของแพทย์เท่านั้น

ในปี พ.ศ. 2538 กระทรวงพาณิชย์สำรวจพบว่า การนวดไทยกำลังเป็นที่นิยมและมีสถานบริการเปิดในต่างประเทศเป็นจำนวนมาก รัฐบาลจึงจัดการนวดไทยเป็นสินค้าบริการเพื่อการส่งออกที่ต้องส่งเสริมและสนับสนุน เพื่อดึงดูดให้ชาวต่างชาติเข้ามาท่องเที่ยวและใช้บริการในประเทศ รวมถึงให้คนไทยสามารถนำวิชาที่เรียนไปประกอบอาชีพในต่างประเทศ การนวดไทย เป็นกิจกรรมหนึ่งที่ชาวต่างชาติให้ความสนใจ โดยจากผลสำรวจของการท่องเที่ยวแห่งประเทศไทย(ททท.)ระบุว่าชาวต่างชาติร้อยละ 17 เดินทางเข้ามาด้วยความประสงค์รับบริการนวดไทย

เมื่อรัฐบาลเล็งเห็นถึงความสำคัญ หน่วยงานภาครัฐ เช่น กระทรวงสาธารณสุข จึงส่งเสริมและสนับสนุนอย่างจริงจังด้วยการออกประกาศกระทรวงเพิ่มเติมประเภทการนวดไทยในสาขาแพทย์แผนไทยเมื่อปี พ.ศ. 2544 มีผลให้การนวดไทยยกระดับเป็นวิชาชีพ และประกาศกฎกระทรวงเพื่อกำหนดมาตรฐานและหลักเกณฑ์สำหรับการนวดเพื่อสุขภาพในปี พ.ศ. 2547 ทำให้สามารถแยกสถานที่เพื่อสุขภาพ คือ กิจการสปาเพื่อสุขภาพ กิจการนวดเพื่อสุขภาพ และกิจการนวดเพื่อเสริมสวย ออกจากกิจการสถานบริการหรือสถานบันเทิงที่ควบคุมโดยกระทรวงมหาดไทย ตามพระราชบัญญัติสถานบริการ

นอกจากนั้นในปี พ.ศ. 2547 กระทรวงแรงงาน โดยกรมพัฒนาฝีมือแรงงานได้ประกาศใช้ มาตรฐานฝีมือแรงงาน สาขาแพทย์แผนไทย ประเภทนวดไทย เพื่อส่งเสริมผู้ประกอบการนวดไทยให้มีความรู้ ความสามารถในการปฏิบัติงาน และยกระดับมาตรฐานทางวิชาชีพให้เป็นที่ยอมรับของนานาประเทศ

“อาชีพหมอนวดต้องต่อสู้หลายอย่าง แต่ก่อนเราถูกมองว่า เป็นอาชีพที่ต่ำที่สุด คนไทยไม่สนใจอาชีพนี้ จนเราต้องโปรโมทในยุโรปก่อน ไปโปรโมทให้เห็นเป็นที่รู้จักว่าการนวดแผนไทยเป็นอย่างไร บริการทดสอบนวด จนเป็นที่ยอมรับ ปัจจุบันเชตวันมี นักเรียน 200,000 คน จาก 120 ชาติ ที่ศึกษาหลักสูตรการนวดแผนโบราณของเรา” ผอ.ปรีดากล่าว

สมัยเป็นเด็กหลายคน เคยโดน ปู่ ย่า ตา ยาย ใช้นวด การนวดจึงถือเป็นวัฒนธรรมแต่ดั้งเดิม เพียงแต่ไม่มีจารึกถามว่าเป็นห่วงไหมกับการที่เราต้องสอนการนวดแผนโบราณของไทยให้นักเรียนต่างชาติ ตนก็ยอมรับว่าเป็นห่วง เรื่องการปล่อยต่างชาติขโมยความรู้ แต่ต้องทำเพื่อยกระดับการนวดไทย

“ผมถือว่าที่มีวันนี้ได้เพราะพระมหากรุณาธิคุณรัชกาลที่3 ที่ทรงจารึกไว้ ท่านบันทึกไว้ว่า “เพื่อประโยชน์ของมวลมนุษยชาติ”ผมจึงคิดว่าสุขภาพอนามัยของคนทั่วโลก มีค่ากว่าความหวงแหนเก็บไว้เอง” ผอ.ปรีดาอธิบาย

อย่างไรก็ดีแม้การนวดแผนไทยจะก้าวไกลแค่ไหน แต่ก็ยังมีจุดบอดที่ต้องปรับปรุง คือเรื่องการบริการ ความสะอาด และความทันสมัย นั้นจึงเป็นที่มาของการเปิด “ศูนย์สุขภาพ เชตวัน ศาลายา”ที่ จ.นครปฐม โดยหวังให้เป็นศูนย์กลางในการอนุรักษ์และถ่ายทอดคุณค่าภูมิปัญญาแพทย์แผนไทย ด้วยทุนสร้างกว่า 200 ล้านบาทบนพื้นที่กว่า15 ไร่ มุ่งหวังให้เป็นต้นแบบสถานให้บริการทางหัตถศาสตร์ตามหลักจารึกวัดโพธิ์รางวัลมรดกความทรงจำแห่งโลกปี 2008 จากยูเนสโก

ศูนย์สุขภาพ เชตวันฯ เปิดสอนและบริการ 12 หลักสูตร ทั้งนวดแผนโบราณ หัตถบำบัด นวดทารกและเด็ก นวดสตรี นวดน้ำมันและน้ำมันหอมระเหย นวดเท้า เภสัชกรรมและเวชกรรมไทย วิชาชีพนวดไทยชั้นต้น ชั้นกลาง และนวดไทยสำหรับชาวต่างชาติ สปาเพื่อสุขภาพ และท่าบริหารร่างกาย ฤาษีดัดตน เป็นส่วนหนึ่งในการรณรงค์ให้มรดกไทยเป็นที่รู้จักอย่างกว้างขวางในระดับโลกขยายฐานการทำงานสนับสนุนอุตสาหกรรมท่องเที่ยว กลไกสำคัญที่ขับเคลื่อนเศรษฐกิจของประเทศร่วมมือกับองค์กรที่เกี่ยวข้องแนะนำเส้นทางท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรม

โดยสอดแทรกบริบททางอารยธรรมผ่านรายการท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรมและกิจกรรมสันทนาการ นำชมแหล่งท่องเที่ยวโดยรอบศูนย์สุขภาพ เชตวัน ศาลายา เช่น ตลาดน้ำดอนหวาย คลองมหาสวัสดิ์ แม่น้ำน้ำนครไชยศรี แหล่งท่องเที่ยวใหม่ที่กำลังเป็นที่นิยมของนักท่องเที่ยวทั้งชาวไทยและชาวต่างชาติ

ซึ่งในรายการ นักท่องเที่ยวจะเข้ารับบริการนวดแผนโบราณที่ศูนย์สุขภาพเชตวัน ศาลายา พร้อมนำชมแหล่งท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรมภายในพื้นที่ใกล้เคียง ทั้งแบบวันเดียว หรือรายการต่อเนื่องเพื่อสัมผัสความหลากหลายทางอารยธรรม ความเป็นอยู่ของชาวไทยในแต่ละแหล่งท่องเที่ยวที่น่าสนใจภายในประเทศ

นอกจากจะมีโครงการให้บริการที่ศาลายาแล้ว ยังวางแนวทางให้ดำเนินการโดยรอบบริเวณที่ตั้งของโรงเรียนในเครือ เช่น ภายในวัดโพธิ์ เกาะรัตนโกสินทร์ บริเวณโดยรอบกรุงเทพมหานคร หรือเยี่ยมชมโบราณสถาน จังหวัดพระนครศรีอยุธยาและเข้ารับบริการที่โรงเรียนนวดแผนโบราณ เชตวัน แจ้งวัฒนะขณะเดินทางกลับที่พัก หรือรับบริการที่โรงเรียนนวดแผนโบราณ เชตวัน เชียงใหม่ สำหรับผู้หลงใหลมนต์เสน่ห์แห่งล้านนา

ทั้งนี้เพื่อสัมผัสสุนทรีย์ทางวัฒนธรรมเต็มรูปแบบ ร่วมกับการนำเที่ยวและรับบริการจากที่พักที่มีเอกลักษณ์ เช่น จักรพงษ์วิลล่า วังจักรพงษ์, ดาราเทวี จังหวัดเชียงใหม่, บ้านอัมพวา ดำเนินสะดวก จังหวัดสมุทรสงคราม ตามความพึงพอใจดำเนินงานร่วมกันระหว่างองค์กรผู้ให้บริการทางการท่องเที่ยวและเชตวัน ตอบรับกระแสท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรมและกิจกรรมสันทนาการ

อย่างไรก็ตาม เชตวัน ยังมีโครงการจัดกิจกรรมเพื่อสังคมต่อเนื่องจากโครงงานที่ดำเนินการแล้วเสร็จและเห็นผลเป็นรูปธรรม เช่น การอบรมหลักสูตรนวดไทยเพื่อฟื้นฟูอาชีพให้กับผู้ประสบภัยสึนามิใน 3 จังหวัดภาคใต้ คือ พังงา กระบี่ ภูเก็ต, สอนงาน ณ ทัณฑสถานหญิงกลาง เรือนจำหญิงลาดยาว ซึ่งจัดเป็นกิจกรรมเพื่อสังคมประจำปี, สอนมูลนิธิส่งเสริมอาชีพคนตาบอด, สอนนวดไทยส่งเสริมอาชีพให้กับชุมชนและเทศบาล, การสอนหลักสูตรแพทย์แผนไทยประยุกต์ต่อเนื่องคณะแพทยศาสตร์ ศิริราชพยาบาล เป็นต้น

โดยโครงการที่อยู่ในระหว่างขั้นตอนการจัดตั้ง และทดลองการทำงานขั้นต้น คือ การนวดบำบัดผู้ป่วยออร์ธิสติก นำแนวความคิดทางการสัมผัส สร้างความคุ้นเคย และฟื้นฟูพัฒนาการซึ่งจากผลวิจัยพบว่าทำให้ผู้ป่วยกลุ่มดังกล่าวมีการตอบสนองในทางที่ดีขึ้น

ซึ่งขณะนี้เชตวันมีโรงเรียนในเครือจำนวน 4 แห่ง คือ โรงเรียนแพทย์แผนโบราณวัดพระเชตุพนฯ (วัดโพธิ์) โรงเรียนนวดแผนโบราณ เชตวัน แจ้งวัฒนะ, โรงเรียนนวดแผนโบราณ เชตวัน เชียงใหม่, โรงเรียนสุขภาพ เชตวัน และคลีนิกแพทย์แผนโบราณ โพธิ์ชัยศรี ศาลายา จังหวัดนครปฐม ใครสนใจเรียนเขาก็มีทั้งหลักสูตแบบระยะสั้นและระยะยาวให้เลือก นับว่าเป็นอีกหนึ่งอาชีพแบบไทยๆ ที่น่าสนใจและมีประโยชน์น่าศึกษาไม่น้อย