แต่ละจังหวัดในเมืองไทยต่างก็มีบุคคลสำคัญ และวีรบุรุษ-วีรสตรีที่ชาวบ้านให้ความเคารพนับถือแตกต่างกันออกไป ดังเช่นที่จังหวัดภูเก็ตซึ่งประชาชนในจังหวัดนี้ต่างให้ความเคารพนับถือท้าวเทพกระษัตรี-ท้าวศรีสุนทร สองวีรสตรีนักรบผู้กล้าหาญ
ทั้งนี้จากเอกสารของคณะทำงานประชาสัมพันธ์ โครงการงานวัฒนธรรมท้าวเทพกระษัตรี-ท้าวศรสุนทร ระบุไว้พอสรุปได้ว่า ท้าวเทพกระษัตรีเดิมชื่อ“จัน” ส่วนท้าวศรีสุนทรเดิมชื่อ“มุก” ทั้งคู่เป็นบุตรีของจอมร้างบ้านเคียน(เจ้าเมืองถลาง)และนางหม้าเสี้ย (คุณจันเป็นพี่คนโต คุณมุกเป็นคนรอง จากพี่น้อง 5 คน )
ทั้งคู่แม้เป็นผู้หญิงที่มีกิริยาสุภาพอ่อนโยน แต่ว่าก็กล้าหาญเด็ดเดี่ยวและเฉลียวฉลาด โดยคุณจันมีสามี 2 คน คนแรกคือหม่อมภักดีคือหม่อมภักดีภูธรที่เสียชีวิตในภายหลัง ส่วนคนที่ 2 คือ พระยาพิมลอยา(ขัน) ส่วนคุณมุกแต่งงานกับนายอาจ ชาวกรุงเทพฯ ที่ต่อมาเป็นพระอาจผู้ช่วยราชการเมืองถลาง
หลังเจ้าเมืองถลางถึงแก่กรรม พระยาพิมลอยาได้เป็นเจ้าเมืองถลางแทน และปกครองชาวเมืองด้วยความสงบสุขเรื่อยมา ครั้นพระยาพิมลอยาถึงแก่กรรม รัชกาลที่ 1 ได้ให้ทหารมาจับกุมคุณหญิงจันไปเป็นเชลยศึกที่ค่ายปากพระ ในข้อกล่าวหาที่ว่าสามีเป็นหนี้แผ่นดิน
ในปีพ.ศ. 2328 พม่ายกทัพใหญ่มาตีสยามประเทศ ซึ่งรู้จักกันดีในชื่อ“สงคราม 9 ทัพ” พม่าบุกเข้ามาตีทัพสยามแตกพ่ายที่ค่ายปากพระ ทำให้คุณหญิงจันต้องหนีจากค่ายเชลยศึกมายังเมืองถลาง เพื่อรวบรวมไพร่พลสู้รบกับทหารพม่าโดยมีคุณหญิงจันและคุณมุกเป็นผู้นำทัพและผู้วางแผนการรบ
ทัพพม่าเมื่อเคลื่อนทัพเข้ามาก็สร้างค่ายขึ้นยังบริเวณโคกชนะพม่าในปัจจุบัน เพื่อตั้งป้อมตีเมืองถลาง ในขณะที่คุณหญิงจันและคุณมุกก็ได้เตรียมปืนใหญ่ตรึงไว้ ทำให้ดึงเวลาได้หลายวัน ส่งผลให้เสบียงพม่าลดน้อยลงเรื่อยๆ นอกจากนี้คุณหญิงจันและคุณมุกยังวางแผนให้ผู้หญิงแต่งตัวคล้ายทหารไทย เอาไม้ทองหลางเคลือบดีบุกมาถือแทนอาวุธ ทำทียกขบวนเข้าเมืองถลางในช่วงดึก ลวงพม่าว่ามีกำลังมาเสริมทุกคืน
พม่าจึงคำนวณกำลังพลกองทัพไทยผิดพลาด ทำให้การศึกครั้งนี้กินเวลากว่า 1 เดือน ทำให้กองทัพพม่าขาดเสบียง อ่อนล้า จนสุดท้ายต้องเข้าโจมตีและก็ทำให้ทัพเมืองถลางระดมยิงปืนใส่ พร้อมๆกับนำดินปะสิวไปโปรยในกองทัพพม่าและยิงคบเพลิงเข้าไปผสม จนพม่าต้องแตกพ่ายไปในที่สุด
อนึ่งวันที่กองทัพถลางรบชนะทัพพม่าตรงกับวันที่ 13 มีนาคม พ.ศ. 2328 ซึ่งถือเป็นวันถลางชนะศึกนับแต่นั้นเป็นต้นมา
ส่วนวีรกรรมอันห้าวหาญของคุณหญิงจันและคุณมุก เมื่อความทราบถึงรัชกาลที่ 1 พระองค์ทรงโปรดเกล้าแต่งตั้งให้คุณหญิงจันเป็น “ท้าวเทพกระษัตรี” ส่วนคุณมุกเป็น“ท้าวศรีสุนทร” ซึ่งคนภูเก็ตยกย่องให้ท่านทั้ง 2 เป็นวีรสตรีผู้ยิ่งใหญ่และกล้าหาญ พร้อมๆกับสร้างอนุสาวรีย์ของท่านทั้ง 2 ขึ้นเพื่อเชิดชูเกียรติในปี พ.ศ. 2509 (เปิด พ.ศ. 2510 ) ณ สี่แยกท่าเรือ ต.ศรีสุนทร อ.ถลาง จ.ภูเก็ต
และเป็นประจำในทุกๆปีที่พอถึงวันชนะศึกถลางทางจังหวัดภูเก็ตจะมีการจัดงานรำลึกวีรกรรมของคุณหญิงจันคุณมุกขึ้น ซึ่งปีนี้จะจัดงานรำลึกวีรกรรมของวีรสตรีทั้ง 2 อย่างยิ่งใหญ่ เพื่อร่วมเฉลิมฉลองในวโรกาสที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงครองสิริราชย์สมบัติ ครบ 60 ปี
สำหรับปีนี้งานรำลึกท้าวเทพกระษัตรี-ท้าวศรีสุนทรจะจัดขึ้นระหว่างวันที่ 11-13 มีนาคม ณ บริเวณอนุสรณ์สถานถลางชนะศึก บ้านเหรียง ต.เทพกระษัตรี อ.ถลาง ซึ่งงานนี้มีการแสดงแสง สี เสียง วีรกรรมของท้าวเทพกระษัตรี-ท้าวศรีสุนทรเป็นไฮไลท์ช่วง 20.00 น.ของทั้ง 3 วัน
ส่วนกิจกรรมอื่นที่น่าสนใจก็มี พิธีบวงสรวงปู่ย่า-ตายาย บรรพชนผู้กล้าเมืองถลาง แข่งขันกีฬาบนเส้นทางประวัติศาสตร์ และกิจกรรมอื่นๆที่น่าสนใจอีกมากมาย ซึ่งผู้สนใจสามารถสอบถามรายละเอียดเพิ่มเติมได้ที่ คณะทำงานประชาสัมพันธ์ โครงการงานวัฒนธรรมท้าวเทพกระษัตรี-ท้าวศรสุนทร โทร. 0-7622-3617