“กว๊านพะเยาแหล่งชีวิต ศักดิ์สิทธิ์พระเจ้าตนหลวง บวงสรวงพ่อขุนงำเมือง งามลือเลื่องดอยบุษราคัม”
โดยไม่ต้องอธิบายขยายความใดๆเพิ่มขึ้น คนส่วนใหญ่ก็ต้องรู้ว่านี่คือคำขวัญประจำจังหวัดพะเยา เมืองที่เคยมีชื่อว่า “ภูกามยาว” หรือ “พยาว”ในอดีต และเป็นเมืองเก่าเมืองแก่ในแถบล้านนาไทย ที่มีอายุกว่า 900 ปี จนถึงสมัยกรุงรัตนโกสินทร์พยาวก็เปลี่ยนชื่อเป็นพะเยา และได้รับการยกฐานะเป็นจังหวัดที่ 72 ของประเทศไทย
ด้วยความที่เป็นเมืองเล็กๆ ผู้คนอยู่กันอย่างสงบเงียบ เลยอาจจะทำให้หลายคนเข้าใจภาพของเมืองพะเยาว่าเป็นเมืองปิด หรือเป็นแค่เมืองผ่าน คงจะไม่มีเรื่องราวที่มากไปกว่ากว๊านพะเยา หรือสาวงามดอกคำใต้ซึ่งโด่งดังเป็นที่พูดถึงอย่างมากในยุคสมัยหนึ่ง แต่ยุคนี้ พ.ศ.นี้ ลองเปิดตาเปิดใจไปสัมผัสกับจังหวัดนี้ดูบ้าง จะรู้ว่ายังมีที่น่าเที่ยวและน่าสนใจอยู่หลายแห่ง
จุดเริ่มต้นแห่งแรกที่ดีที่สุดเมื่อไปถึงพะเยา สำหรับคนต่างถิ่นที่จะถือเป็นประเพณีก็คือการไปนมัสการพระเจ้าองค์หลวง ที่ วัดศรีโคมคำ หรือที่คนทั่วไปนิยมเรียกว่า “วัดพระเจ้าตนหลวง” ซึ่งมี พระเจ้าองค์หลวง หรือ "พระเจ้าตนหลวง" พระประธานของวัด ที่ใช้เวลาสร้างยาวนานถึง 33 ปี ( พ.ศ.2034 – 2067) และยังเป็นพระพุทธรูปศิลปเชียงแสนที่ใหญ่ที่สุดของล้านนา จึงนับเป็นพระพุทธรูปคู่เมืองพะเยาและเป็นพระพุทธรูปคู่บ้านคู่เมืองอาณาจักรล้านนาไทยด้วย
นอกจากนี้ที่พระอุโบสถกลางน้ำ ยังมีภาพจิตรกรรมฝาผนังที่เขียนโดยศิลปินแห่งชาติ อังคาร กัลยาณพงศ์ ที่ดูแล้วแปลกตากว่าที่อื่นๆ ทั้งลักษณะการวาด และสีที่ใช้เพียง แดง ขาว และเหลืองเท่านั้น ในวันวิสาขบูชาช่วงเดือนพฤษภาคม จะมีงานนมัสการพระเจ้าองค์หลวงเป็นประจำทุกปีเรียกว่า “งานประเพณีนมัสการพระเจ้าองค์หลวงเดือนแปดเป็ง” ใครมีโอกาสได้ไปทำบุญช่วงนั้นก็คงจะอิ่มเอมใจไม่น้อย
ไหนๆ ก็ไปไหว้พระที่วัดศรีโคมคำแล้ว ก็น่าจะแวะ “หอวัฒนธรรมนิทัศน์” ซึ่งอยู่ใกล้ๆ กัน เพราะที่นี่เป็นพิพิธภัณฑ์ที่แสดงโบราณวัตถุ เอกสารข้อมูลสำคัญทางประวัติศาสตร์และเรื่องราวความเป็นมาทั้งด้านวรรณกรรม ภูมิปัญญาท้องถิ่น วัฒนธรรมประเพณี และวิถีชีวิตความเป็นอยู่ของชาวพะเยา จะช่วยทำให้รู้จักเมืองพะเยาได้ดียิ่งกว่าที่ตาเห็น
อย่างถ้าหากว่ามีโอกาสไปที่ “อนุสาวรีย์พ่อขุนงำเมือง” ซึ่งอยู่ที่สวนสมเด็จย่า 90 หน้ากว๊านพะเยา ก็จะได้รู้ว่าทำไมชาวพะเยาถึงได้ให้ความเคารพนับถือพ่อขุนงำเมือง นั่นก็เพราะว่าพ่อขุนงำเมืองเป็นอดีตกษัตริย์ผู้ปกครองเมืองภูกามยาว (พะเยา) ที่มีความเจริญรุ่งเรืองมาก กล่าวกันว่าพระองค์เป็นผู้ทรงอิทธิฤทธิ์เมื่อเสด็จไปทางไหน “แดดก็บ่อฮ้อน ฝนก็บ่อฮำ จักให้แดดก็แดด จักให้บดก็บด” จึงได้พระนามว่างำเมือง และพระองค์ยังเป็นพระสหายร่วมน้ำสาบานกับพ่อขุนเม็งรายแห่งเมืองเชียงราย และพ่อขุนรามคำแหงแห่งกรุงสุโขทัย ซึ่งทั้งสามพระองค์ได้กระทำสัตย์ต่อกัน ณ บริเวณแม่น้ำอิง ซึ่งปัจจุบันอยู่บริเวณกว๊านพะเยา
เมื่อพูดถึง “กว๊านพะเยา” บึงน้ำขนาดใหญ่ที่ไม่เพียงจะเป็นแหล่งน้ำแหล่งชีวิตของชาวพะเยาเท่านั้น เพราะกว๊านนี้ยังเป็นแหล่งประมงน้ำจืดที่สำคัญที่สุดของภาคเหนือตอนบนอีกด้วย รอบๆกว๊านพะเยามีความร่มรื่น สามารถมองเห็นแนวทิวเขาสลับซับซ้อนที่งดงาม และริมกว๊านก็จะมีร้านอาหารมากมาย ที่นี่จึงเป็นสถานที่ท่องเที่ยวที่ขึ้นชื่อของเมืองพะเยา วันที่ 25-26 พฤศจิกายน จะมี “งานยี่เป็งลอยโคมที่กว๊านพะเยา” ซึ่งเป็นงานประเพณีปล่อยโคมลอยที่หลายจังหวัดในภาคเหนือนิยมจัดขึ้นในช่วงวันลอยกระทง แน่นอนว่าช่วงนั้นที่กว๊านพะเยาจะต้องมีสีสันและชีวิตชีวาน่าประทับใจกว่าที่เห็นตอนนี้อีกหลายเท่า
นอกตัวเมืองพะเยายังมีที่ให้เที่ยวอีกมาก อย่างเช่นที่จะเห็นในคำขวัญประจำจังหวัดที่กล่าวถึง “ดอยบุษราคัม” ซึ่งเป็นดอยที่อยู่ห่างจากตัวเมืองพะเยาประมาณ 20 กม. แต่สามารถที่จะมองเห็นทัศนียภาพของกว๊านพะเยาและตัวเมืองได้อย่างสวยงาม ความโดดเด่นของดอยนี้คือเป็นที่ตั้งของ “วัดอนาลโยทิพยาราม” เป็นวัดที่มีอาณาเขตกว้างขวาง และนับเป็นอุทยานพระพุทธศาสนามีศาสนสถานที่สวยงามอย่าง พระพุทธรูปศิลปะสุโขทัยองค์ใหญ่ลักษณะงดงามมาก มีพระพุทธรูปปางต่างๆ ที่สร้างด้วยความประณีตสวยงามแบบศิลปะไทย นอกจากนี้ยังมีรัตนเจดีย์เป็นศิลปะแบบอินเดียพุทธคยา เก๋งจีนประดิษฐานเจ้าแม่กวนอิม หอพระแก้วมรกตจำลอง เครื่องบูชาพระแก้วมรกตทำด้วยทองคำและของมีค่า
“วัดนันตาราม” เป็นอีกวัดหนึ่งที่ต้องเข้าไปเยี่ยมชม อยู่ที่อำเภอเชียงคำ อำเภอที่มีชาวไทยเชื้อสายไทยลื้ออาศัยอยู่มาก วัดนันตารามเป็นวัดที่มีศิลปะแบบพม่า ตัววิหารสร้างด้วยไม้สักทั้งหลัง ตกแต่งลวดลายฉลุไม้อย่างสวยงามตามส่วนประกอบต่างๆ ซึ่งถึงแม้จะดูเก่าแต่ก็สวยงามตระการตาตามแบบศิลปะพม่าภายในมีธรรมาสน์สีทองเหลืองอร่าม ที่ทำจำลองมาจากราชบัลลังก์ของพม่า ส่วนพระประธานเป็นพระพุทธรูปปางมารวิชัย แกะสลักจากไม้สักทองทั้งองค์แล้วลงรักปิดทอง ทรงเครื่องแบบไทยใหญ่ได้มาจากวัดร้างของไทยแห่งหนึ่งใน อ. ปง จ.พะเยา
วัดอีกแห่งที่อยู่ในอำเภอเชียงคำ และจัดให้เป็นหนึ่งในอันซีนไทยแลนด์ ก็คือ วัดพระนั่งดิน เป็นวัดที่องค์พระประธานของวัดไม่มีฐานชุกชีรองรับเหมือนกับพระประธานองค์อื่นๆ เคยมีชาวบ้านสร้างฐานรองรับ เพื่ออัญเชิญพระประธานขึ้นประดิษฐานบนฐานรองรับ แต่ปรากฏว่าพยายามยกเท่าไหร่ก็ยกไม่ขึ้น จึงเรียกสืบต่อกันมาว่า พระนั่งดิน และยังเป็นพระศักดิ์สิทธิ์ที่มีผู้คนให้ความเคารพไปกราบไหว้บูชาจำนวนมาก
เชียงคำยังไม่หมดที่เที่ยวที่เป็นอันซีนไทยแลนด์ เพราะเป็นน้ำตกอุ่นแห่งเดียวในไทย นั่นก็คือ “น้ำตกภูซาง” เป็นน้ำตกชั้นเดียว มีอุณหภูมิประมาณ 35 องศาเซลเซียส นอกจากนี้ยังมีเส้นทางศึกษาธรรมชาติให้เดินไปดู บ่อน้ำซับอุ่น ซึ่งเป็นต้นกำเนิดของน้ำตกภูซาง มีลักษณะเป็นธารน้ำอุ่นผุดจากใต้ดิน สภาพโดยรอบเป็นพรุน้ำจืด เต็มไปด้วยแมกไม้นานาพรรณที่หาดูได้ยาก
ติดอกติดใจธรรมชาติสวยๆ ของเมืองพะเยา ก็ลุยกันต่อที่ ดอยภูลังกา เป็นยอดดอยที่สูงที่สุดของเทือกเขาผีปันน้ำ ซึ่งว่ากันว่ามีความสวยงามไม่แพ้ภูชี้ฟ้า แถมยังมีเถาวัลย์รูปร่างแปลกๆ ที่ชาวบ้านเรียกกันว่า สาวม้งตกปลา หนุ่มแลนแขวนคอ ในช่วงที่มีอากาศเย็นๆ จะมีหมอกขาวปกคลุมไปทั่วทั้งดอย นอกจากจะได้เห็นความงามของธรรมชาติแล้ว ยังจะได้สัมผัสวิถีชีวิตชาวไทยภูเขาเผ่าเย้าและม้ง เพราะที่นี่มี home stay ให้นักท่องเที่ยวได้พักกับชาวเขาด้วย
ว่ากันถึงที่เที่ยวของเมืองพะเยานั้น ยังมีอีกหลายที่ที่รอให้ไปค้นหาดูด้วยตาและสัมผัสด้วยใจ และไม่แน่ว่าพะเยาอาจจะเป็นจังหวัดหนึ่งที่ประทับอยู่ในความทรงจำตลอดไป
* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
สอบถามข้อมูลท่องเที่ยวเพิ่มเติมได้ที่ สำนักงาน ททท. ภาคเหนือ เขต 2 โทร. 0-5371-7433, 0-53744674-5
