“สืบ นาคะเสถียร เป็นบทเรียนของกรมป่าไม้ หัวหน้ารักษาพงไพร จังหวัดอุทัย ณ ห้วยขาแข้ง”เสียงเพลงของแอ๊ด คาราบาวดังแว่วมา คล้ายกับจะย้ำให้รักษาผืนป่าห้วยขาแข้ง ตามเจตนารมณ์ของ สืบ นาคะเสถียร ที่ได้ตัดสินใจปลิดชีพตนเองในวันที่ 1 กันยายน พ.ศ.2533 เมื่อพบว่าตำแหน่งหัวหน้ารักษาพันธุ์สัตว์ป่าห้วยขาแข้งไม่สามารถแก้ปัญหาการล่าสัตว์และการตัดไม้ในพื้นที่อย่างหนัก การทำอัตวินิบาตกรรมของสืบในครั้งนั้น ก่อให้เกิดกระแสอนุรักษ์ป่าไม้และได้รับการขึ้นทะเบียนเป็นมรดกทางธรรมชาติของโลกจากองค์การศึกษาวิทยาศาสตร์และวัฒนธรรมแห่งสหประชาชาติ (UNESCO) เมื่อวันที่ 13 ธันวาคม 2534 ส่งผลให้ไทยยังคงมีผืนป่าที่อุดมสมบูรณ์ด้วยพันธุ์ไม้และสัตว์ป่าหายากจวบจนทุกวันนี้
หากจะกล่าวว่า จ.อุทัยธานี มีชื่อเสียงและเป็นที่รู้จักของคนทั่วไปเพราะผืนป่าห้วยขาแข้งก็คงจะไม่ผิดนัก แต่ถ้ามองให้ลึกลงไปจะพบว่าจ.อุทัยธานีที่ได้ชื่อว่าเป็นเมืองพระอาทิตย์แรกขึ้นนั้น ยังมีสถานที่ที่น่าสนใจหลายต่อหลายแห่ง ขณะเดียวกันสีสันประเพณีวิถีชีวิตริมฝั่งแม่น้ำสะแกกรังที่ยังคงความเรียบง่าย และยังเป็นต้นกำเนิดพระบรมชนกาธิบดีแห่งราชวงศ์จักรี ที่ดึงดูดผู้คนให้ไปเยี่ยมชมอยู่มิขาด นอกจากนี้ยังเป็นที่ตั้งของแหล่งวัฒนธรรมก่อนประวัติศาสตร์เขาปลาร้า อารามของเกจิชื่อดังของหลวงพ่อฤาษีลิงดำ หรือจะเป็นอาหารการกินที่ขึ้นชื่ออย่างปลาแรด สิ่งต่างๆเหล่านี้หลอมรวมเป็นคำขวัญประจำจังหวัดว่า “อุทัยธานี เมืองพระชนกจักรี ปลาแรดรสดี ประเพณีเทโว ส้มโอบ้านน้ำตก มรดกโลกห้วยขาแข้ง แหล่งต้นน้ำสะแกกรัง ตลาดนัดดังโคกระบือ”
จ.อุทัยธานีนับว่ามีความสำคัญต่อความเป็นมาของชาติไทย เนื่องจากตอนปลายสมัยกรุงศรีอยุธยา หมู่บ้านสะแกกรัง ซึ่งเป็นย่านตลาดการค้าขายทางน้ำสำคัญของเมืองอุทัยฯ ได้เป็นที่ถือกำเนิดของพระบรมราชชนกแห่งพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ปฐมกษัตริย์แห่งราชวงศ์จักรีในวันพุธ เดือน 4 แรม 5 ค่ำ ปีมะโรง ตรงกับวันที่ 20 มีนาคม 2279
พระชนกาธิบดีเดิมมีชื่อว่านายทองดี เป็นบุตรของนายทองคำ ซึ่งสืบเชื้อสายมาจากเจ้าพระยาโกษาธิบดี(ปาน)ได้รับราชการจนได้ตำแหน่งเป็นพระอักษรสุนทรศาสตร์ เสมียนตรากระทรวงมหาดไทย นายทองด้วง ซึ่งเป็นบุตรชายคนที่สี่ได้เข้ารับราชการอยู่กับสมเด็จพระเจ้าตากสิน ได้รับความดีความชอบในการสงครามจนได้ตำแหน่งสมเด็จพระยามหากษัตริย์ศึก ต่อมาได้เกิดจลาจลในกรุงธนบุรี จึงเข้ายึดอำนาจการปกครองและปราบดาภิเษกขึ้นเป็นปฐมกษัตริย์แห่งราชวงศ์จักรี ทรงพระนามว่าพระบาทสมเด็จพระบรมราชาธิราชรามาธิบดี หรือที่คนทั่วไปรู้จักในนามของพระบาทสมเด็จพระพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ซึ่งต่อมาได้สถาปนาพระราชวงศานุวงศ์เป็นราชตระกูล พร้อมทั้งอัญเชิญพระอัฐิของพระอักษรสุนทรศาสตร์ พระบิดาและมหาสังข์อุตราวัฎประจำตระกูลเข้าร่วมพิธีปราบดาภิเษกสถาปนาราชวงศ์ใหม่ โดยนำบรรดาศักดิ์สุดท้ายของพระบิดา คือเจ้าพระยาจักรีศรีองค์รักษ์มาให้เป็นชื่อราชวงศ์จักรี พร้อมกับสถาปนาพระอัฐิของพระบิดาเป็นสมเด็จพระชนกาธิบดี
ชาวไทยเรามีชีวิตผูกพันกับสายน้ำ จ.อุทัยธานีก็เฉกเช่นเดียวกันที่วิถีชีวิตได้ผูกพันหล่อหลอมกับแม่น้ำสะแกกรังสายน้ำอันเปรียบเสมือนจุดกำเนิดเมืองใหม่ที่หล่อเลี้ยงชาวอุทัยธานีมาเนิ่นนาน สิ่งโดดเด่นที่บ่งบอกถึงความผูกพันระหว่างผู้คนกับสายน้ำเส้นนี้มาแต่อดีตกาลก็คือในราวปี พ.ศ.2449 พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวได้เสด็จพระพาสมณฑลฝ่ายเหนือ และเสด็จมาประทับอยู่ที่หมู่บ้านสะแกกรัง พระครูอุทัยธรรมนิเทศ(จัน)จึงได้สร้างแพแฝด 2 หลังเพื่อรับเสด็จ แสดงให้เห็นถึงความสำคัญและการดำรงชีวิตของชาวลุ่มน้ำสะแกกรังในสมัยนั้นอย่างชัดเจน
ปัจจุบันวิถีชีวิตริมแม่น้ำสะแกกรังยังคงไว้ซึ่งกลิ่นอายของวิถีชีวิตแบบชาวแพที่ริมแม่น้ำจะมากไปด้วยบ้านเรือนแพ ทอดยาวไปตามแนวโค้งของแม่น้ำ ชาวบ้านแถบนั้นใช้ความอุดมสมบูรณ์ของสายน้ำในการปลูกเตยและเลี้ยงปลากระชัง โดยเฉพาะปลาแรด ซึ่งนิยมนำมาทำอาหารมาก ว่ากันว่าเนื้อปลาแรดที่นี่รสชาติอร่อย ไม่มีกลิ่นโคลนเหมือนกับปลาแรดที่อื่น จนกรมประมงต้องยกให้ปลาแรดเป็นปลาน้ำจืดประจำจ.อุทัยธานี ส่วนใครจะเอาไปผัด ทอด หรือลวกก็สุดแล้วแต่รสนิยมการกิน อีกอย่างที่อร่อยไม่แพ้กันคือ ปลาลวก นิยมรับประทานกับข้าวต้มรอบดึก โดยใช้ปลาช่อนลวกน้ำร้อนผสมเครื่องปรุงรสเข้มข้น หาทานได้ตามตลาดโต้รุ่ง
นอกจากนี้ยังมีบริการนำเที่ยวชมวิถีชีวิตริมน้ำ โดยจะขึ้นที่ท่าเทศบาล ล่องเรือไปเรื่อยๆ ระหว่างนั้นจะได้เห็นวัดวาอารามต่างๆที่สำคัญของจ.อุทัยธานี ไม่ว่าจะเป็นวัดอุโปสถาราม ที่ชาวบ้านเรียกกันติดปากว่า วัดโบสถ์ ถ้ามีเวลาอาจแวะชมความงามของจิตรกรรมฝาผนังฝีมือช่างสมัยรัตนโกสินทร์
ถ้าล่องเรือไปอีกหน่อยจะพบกับวัดจันทาราม หรือที่รู้จักกันในนาม วัดท่าซุง ซึ่งเป็นวัดเก่าแก่ที่สร้างขึ้นมาตั้งแต่สมัยอยุธยา ปัจจุบันยังหลงเหลือโบราณสถานและโบราณวัตถุที่สำคัญของวัด คือ ธรรมาสน์ที่หลวงพ่อใหญ่สร้าง และโบสถ์ขนาดเล็กประดับลวดลายจิตรกรรมฝาผนังฝีมือช่างพื้นบ้าน ฝั่งตรงข้ามถนนงดงามด้วยสิ่งก่อสร้างขนาดใหญ่ ซึ่งสร้างโดยหลวงพ่อฤาษีลิงดำ เกจิอาจารย์ชื่อดังที่พระพุทธศาสนิกชนทั่วประเทศเคารพนับถือ แม้ท่านจะมรณภาพไปนานแล้ว แต่สังขารของท่านยังคงไม่เน่าเปื่อย ซึ่งนับว่าเป็นที่น่าอัศจรรย์เป็นยิ่งนัก
สำหรับผู้ที่มีหัวใจรักธรรมชาติ เชื่อว่าคงจะเคยได้ยินชื่อเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าห้วยขาแข้งมาไม่มากก็น้อย ณ ที่นี่ได้ชื่อว่ามีสภาพป่าที่สมบูรณ์และเป็นที่อยู่อาศัยของสัตว์ป่าชนิดต่างๆที่หายากและใกล้จะสูญพันธุ์ เช่น ควายป่า แรด ช้างป่า วัวแดง กระทิง ฯลฯ จากสภาพความสมบูรณ์ดังกล่าวจึงทำให้ได้รับการประกาศจากองค์กรยูเนสโก (UNESCO) ให้เป็นมรดกทางธรรมชาติของโลกแห่งแรกในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้
แต่ใช่ว่าประชาชนจะสามารถเข้ามาเยี่ยมชมกว่า 1,737,587 ไร่ของห้วยขาแข้งได้ เนื่องจากวัตถุประสงค์ที่ต้องการรักษาพันธุ์พืชและสัตว์ จึงได้มีการจำแนกพื้นที่ศึกษาธรรมชาติไว้ 3 จุดด้วยกันคือ บริเวณสำนักงานเขต ,หน่วยพิทักษ์ป่าไซเบอร์, หน่วยพิทักษ์ป่าห้วยแม่ดี
ถ้ายังไม่จุใจกับความชอุ่มของแมกไม้ใบเขียวและอยากย้อนยุคไปในสมัยดึกดำบรรพ์ประมาณจูราสสิก ปาร์ค ไม่ควรพลาดหุบเขาป่าตาด มีพื้นที่ประมาณ 30 ไร่ เป็นเทือกเขาหินปูน ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของเขาห้วยโศก เทือกเขาเดียวกับเขาปลาร้า(ที่มีภาพเขียนสีแดงและดำของคนยุคก่อน) อาณาบริเวณโดยรอบคล้ายอยู่ในป่าสมัยดึกดำบรรพ์ เพราะที่นี่จะมีต้นตาด ซึ่งมีขนาดใหญ่มากจนเผลอๆอาจนึกว่าจะมีไดโนเสาร์โผล่มาข้างหลังได้
สิ่งที่โดดเด่นของจ.อุทัยธานีอีกอย่างเห็นจะหนีไม่พ้นประเพณีตักบาตรเทโว ซึ่งเป็นงานประเพณีสำคัญในวันออกพรรษา จัดเป็นประจำทุกปีในวันแรม 1 ค่ำ เดือน 11 ในงานนี้พระสงฆ์ทุกรูปที่จำพรรษาในเขตอ.เมืองอุทัยธานีจะออกรับบิณฑบาต โดยเดินกันเป็นแถวจากยอดเขาสะแกกรัง นำโดยพระพุทธรูปปางเสด็จจากดาวดึงส์ เพื่อลงมารับบิณฑบาตข้าวสารจากพุทธศาสนิกชนที่ลานวัด โดยสมมติมณฑปยอดเขาสะแกกรังเป็น “สิริมหามายากุฎาคาร”ที่พระพุทธเจ้าทรงเทศน์โปรดพระมารดาแล้วเสด็จกลับสู่โลกมนุษย์ลงบันได 460 ขั้นซึ่งถือเป็นบันไดลงสู่สังกัสนคร คือบริเวณวัดสังกัสรัตนคีรี และในเวลากลางคืนจะมีการแสดงแสง สี เสียง นับเป็นงานประเพณีที่ได้รับความนิยมจากนักท่องเที่ยวเป็นอย่างมาก
ขากลับอย่าลืมแวะซื้อของฝากติดไม้ติดมือกลับไปฝากคนที่บ้าน อย่างผ้าทอพื้นเมืองบ้านโคกหม้อ อ.ทัพทันที่ชาวบ้านแถบนี้มีฝีมือในการทอผ้าซิ่นตีนจก ผ้ามัดหมี่ ที่สวยงามและได้รับความนิยมอย่างมาก นอกจากนี้ยังมีหัวผักกาดเค็มเกาะเทโพ น้ำผึ้งเดือนห้าและเห็ดโคนที่ได้จากความอุดมสมบูรณ์ของผืนป่า สิ่งเหล่านี้อาจดูเล็กน้อยเมื่อเทียบกับราคา แต่สำหรับคุณค่าทางจิตใจของคนที่ได้รับขอรับรองว่าไม่น้อยเลยทีเดียว
* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
