บทความโดย : นายณฐกร เริงฤทธิ์
ช่วงเดือนสิงหาคม 2567 ถึงสิงหาคม 2568 มีรายงาน ตามข้อมูลของ Global Forest Watch (GFW) ว่าประเทศไทยมีการแจ้งเตือนจุดความร้อนจากไฟป่าสูงกว่า 1,400 จุด นับเป็นสัญญานเตือนสำคัญสำหรับปัญหามลพิษทางอากาศหรือ ฝุ่น PM2.5 ที่กำลังจะเวียนกลับมาเป็นภัยเงียบของคนไทยทั้งประเทศ
ความยาวนานของฤดูหนาว และฤดูร้อน แสดงถึงการเปลี่ยนแปลงของสภาพอากาศ ขณะที่ปัญหาไฟป่าได้เอื้อต่อการสะสมของ ฝุ่นควัน PM2.5 ที่ปกกคลุมไปทั่วเมือง ทำให้ในช่วงที่เข้าสู่ฤดูหนาว สภาพอากาศส่วนใหญ่มักเต็มไปด้วยหมอกควัน หากวันไหนค่าฝุ่นขึ้นหนาแน่นเกินค่ามาตรฐาน ภาพท้องฟ้าขุ่นมัวจะปรากฎให้เห็นอย่างชัดเจน
ทั้งนี้ตามรายงานของ Global Forest Watch (GFW) องค์กรที่พัฒนาข้อมูลและเครื่องมือเพื่อช่วยให้เข้าใจการสูญเสียของป่า ซึ่งเป็นปัจจัยเสี่ยงต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ พบว่าไฟป่าในประเทศไทยได้กลายเป็นหนึ่งในปัจจัยสำคัญที่เร่งให้สภาพอากาศเปลี่ยนแปลง ทั้งจากการสูญเสียพื้นที่ป่าและการปล่อยควันพิษตามฤดูกาล ขณะเดียวกัน มลพิษทางอากาศยังถูกซ้ำเติมจากการเผาทางการเกษตร เช่น ฟางข้าว ซังข้าวโพด หรืออ้อย ซึ่งเกษตรกรบางส่วนยังคงเชื่อว่าเป็นวิธีที่ช่วยจัดการเศษวัสดุและเตรียมดินได้รวดเร็ว
วิกฤติไฟป่าและการเผาทางการเกษตรในไทย ไม่เพียงทำลายทรัพยากรธรรมชาติ แต่ยังเป็นปัจจัยสำคัญที่ทำให้ปัญหาฝุ่น PM2.5 ดำรงอยู่และรุนแรงขึ้นอย่างต่อเนื่อง หากไม่มีมาตรการจัดการอย่างจริงจัง ปัญหานี้จะยิ่งทวีความรุนแรงและส่งผลกระทบในระยะยาวต่อทั้งสิ่งแวดล้อมและชีวิตคนไทย
- ไฟจากการเกษตร: ปัญหาที่คนในพื้นที่ต้องเฝ้าระวัง
ไฟจากการเกษตร คือไฟที่เกิดจากการเผาหญ้าและวัชพืชของชาวสวนชาวไร่ ความเชื่อที่สืบต่อกันมาหลายชั่วอายุคนมองว่านี่เป็นวิธีลดต้นทุนและประหยัดเวลาในการเตรียมดิน ขณะเดียวกันยังช่วยควบคุมวัชพืชและศัตรูพืชบางชนิด แต่การเผาเช่นนี้ก่อให้เกิดควันพิษและฝุ่นขนาดเล็กในปริมาณมาก ซึ่งแพร่กระจายไปรบกวนคุณภาพอากาศของทั้งชุมชนและพื้นที่โดยรอบ
ความเชื่อดังกล่าวก่อให้เกิดปัญหากับผู้ที่อยู่ใกล้เคียงตั้งแต่ระยะแรก และเมื่อเกิดบ่อยครั้งเข้าก็เริ่มลุกลามเป็นปัญหาระดับหมู่บ้าน ซึ่งในปัจจุบันมีหลายหมู่บ้านได้เริ่มตระหนักและนำระบบตรวจสอบกันเองมาใช้ ควบคู่กับการแจ้งอย่างเป็นทางการ โดยกำหนดให้ผู้ที่ต้องการเผาไร่ต้องแจ้งต่อผู้ใหญ่บ้านหรือองค์การบริหารส่วนตำบล (อบต.) เพื่อร่วมกันตรวจสอบและดูแลไม่ให้การเผากลายเป็นต้นตอของมลพิษรุนแรง
- ไฟป่า 90% เกิดจากน้ำมือมนุษย์
จากการสัมภาษณ์เจ้าหน้าที่อุทยานแห่งชาติภูแลนคา อำเภอพระธาตุชัยภูมิ นายสยาม ยอดจันดา ได้กล่าวว่า ในปี 2568 นี้ ทางอุทยานฯ ได้เริ่มจัดสรรงบประมาณสำหรับการเฝ้าระวังไฟป่าโดยเฉพาะ เพื่อป้องกัน และลดปัญหาการเกิดไฟป่า ซึ่งจะทำให้เกิดมลพิษ ส่งผลกระทบต่อพืชสวนการเกษตรรวมถึงชีวิตและทรัพย์สินของประชาชนภายในพื้นที่ใกล้เคียง
ปัญหาไฟป่านับ เป็นปัญหาใหญ่ของประเทศ ที่ทุกภาคส่วนต้องแก้ไขโดยเร่งด่วน ทั้งนี้ทางอุทยานแห่งชาติภูแลนคา ได้แบ่งโซนการตรวจเฝ้าระวังไฟป่า เป็นระบบเครือข่ายตรวจสอบไฟป่า เมื่อจุดใดจุดหนึ่งเกิดมีควันไฟเกิดขึ้น จะมีการแจ้งเตือนให้กับเครือข่าย เพื่อตรวจสอบ โดยจะเป็นการทำงานร่วมกันของแต่ละภาคส่วน เพื่อเฝ้าระวัง เพราะในบางจุดที่เกิดไฟป่า อาจเป็นบริเวณที่ไม่มีผู้คนอาศัยอยู่ ซึ่งการเฝ้าระวังเป็นเครือข่ายนั้นถือว่าเป็นกลยุทธ์สำคัญที่จะช่วยลดปัญหาไฟป่าลุกลามเป็นบริเวณกว้างได้ทัน
นอกจากนี้ยังได้มีการระบุเพิ่มเติมว่า ไฟป่าในประเทศไทยไม่ได้เกิดจากสภาพอากาศร้อนจัดหรือใบไม้เสียดสีกันจนเกิดประกายไฟอย่างที่หลายคนเข้าใจ แต่กว่า 90% ของไฟป่ามีต้นตอมาจาก “น้ำมือของมนุษย์” ความเชื่อที่ว่าความร้อนและความแห้งแล้งเพียงอย่างเดียวสามารถก่อให้เกิดไฟป่านั้นเป็นความเข้าใจผิดมาโดยตลอด ในความเป็นจริง สาเหตุหลักมาจากการกระทำของคน เช่น การทิ้งก้นบุหรี่ที่ยังไม่ดับสนิทลงบนใบไม้แห้งซึ่งเป็นเชื้อเพลิงชั้นดี ทำให้เกิดการลุกไหม้ช้าๆ ก่อนจะลามเป็นไฟป่าขนาดใหญ่ หรือการเผาวัชพืชโดยไม่ดับให้สนิท ซึ่งอาจหลงเหลือไฟคุกรุ่นจนปะทุขึ้นใหม่ได้เช่นกัน
จากข้อมูลในข้างต้นจะเห็นได้ว่า ไฟป่าและการเผาพื้นที่เกษตรเป็นสาเหตุสำคัญที่ก่อให้เกิดฝุ่นควัน PM2.5 ซึ่งส่งผลเสียต่อสุขภาพ เศรษฐกิจ การท่องเที่ยว และสิ่งแวดล้อมในระยะยาว แม้ปัจจุบันจะมีระบบตรวจสอบ การแจ้งเตือน และมาตรการป้องกันจากหน่วยงานต่างๆ แต่การแก้ปัญหาอย่างยั่งยืนจะเกิดขึ้นได้ก็ต่อเมื่อทุกคนร่วมมือกัน
การจัดการไฟป่าจึงไม่ใช่ภาระของเจ้าหน้าที่เพียงฝ่ายเดียว แต่เป็นความรับผิดชอบร่วมของคนไทยทุกคน ที่ต้องตระหนัก เข้าใจ และเปลี่ยนพฤติกรรม เพื่อปกป้องผืนป่า รักษาอากาศบริสุทธิ์ และให้ผืนแผ่นดินได้หายใจอีกครั้งอย่างสงบและงดงาม