คอลัมน์ “Golf Healing” โดย “พลโทนายแพทย์ สมศักดิ์ เถกิงเกียรติ แพทย์ผู้เชี่ยวชาญด้านกระดูกประจำโรงพยาบาลพระมงกุฎ และ โรงพยาบาลรามคำแหง มีประสบการณ์ในการดูแลผู้ป่วยมากกว่า 30 ปี somsak_doctor@hotmail.com”
“เออ! ไอ้เก่งมันหายหัวไปไหนว๊ะ กูยิ่งจะรีบไปธุระอยู่ด้วย” คุณชูสง่าเรียกหาพลขับหลังเสร็จจากอาหารมื้อกลางวัน “เก่งมันไปเข้าห้องน้ำครับ” พี่หมอตอบ “มันเป็นโรคอะไรของมัน กินปุ๊บขี้ปั๊บทุกทีเลย” “ผมเป็นโรคลำไส้ตรงครับเฮีย” เจ้าเก่งวิ่งมาทันได้ยินเฮียบ่น “มีด้วยหรอหมอ! ลำไส้ตรง” “ไม่มีหรอกครับเฮีย มันเป็นอาการที่เค้าเรียกว่า gastrocolic reflex ทำงานไวเกินนะครับ” พี่หมออธิบาย
กินปุ๊บ ถ่ายปั๊บ คือ กินข้าวแล้วปวดท้องหนักทันที ที่เราเรียกพวกเขาว่าเหล่ามนุษย์ที่มีลำไส้ตรง คือกินเสร็จเข้าห้องน้ำถ่ายท้องทันทีเลย แถมบางรายยังถ่ายเหลวลักษณะเหมือนท้องเสียทันที ทำให้หลายคนสงสัยว่า ลำไส้ทำงานผิดปกติหรือเปล่าแบบนี้ บางคนเลยไม่กล้าไปกินข้าวข้างนอกบ้านบ่อยๆ เพราะจะต้องหาห้องน้ำเข้าทันทีหลังกินอาหารเสร็จ จนสงสัยว่าถ้ามีอาการแบบนี้บ่อยๆ อาจจะเกิดวิตกว่าจะอันตรายไหม? มันเกิดจากอะไร?
การกินข้าวแล้วเกิดปวดถ่ายทันที ทางการแพทย์เรียกว่า Gastrocolic reflex (gastro คือกระเพาะอาหาร, colic คือลำไส้, reflex คือปฏิกิริยาโต้ตอบ) โดยเกิดขึ้นจากหลังกินอาหารเข้าไป ทำให้กระเพาะขยายแล้วส่งสัญญาณไปกระตุ้นให้ลำไส้ และทวารหนักบีบตัว ทำให้เกิดแรงขับ อุจจาระเดิมที่ค้างอยู่ในลำไส้ใหญ่ละทวารหนักออกไป ซึ่งลำไส้ใหญ่ส่วนปลายจะเป็นส่วนที่ตอบสนองกับกลไกนี้มากที่สุด
Gastrocolic reflex ถือเป็นความผิดปกติไหม? ความจริง reflex นี้ถือเป็นกลไกปกติ คือหลังรับประทานอาหารแล้ว ร่างกายจะขับอุจจาระเดิมออก เพื่อให้พื้นที่รับอาหารที่กินเข้าไปใหม่ได้มากขึ้น แล้วที่บางคนบอกว่า การกินแล้วต้องถ่ายทันทีเป็นเพราะคนนั้นลำไส้สั้นจริงไหม? บางคนไปเข้าใจผิดคิดว่าการปวดถ่ายทันทีเพราะลำไส้สั้น จึงทำให้อาหารเลื่อนต่อไปถึงทวารได้เร็วกว่าคนทั่วไป ซึ่งไม่เป็นความจริง ปกติแล้วลำไส้เล็กคนเรายาวประมาณ 6 เมตร ส่วนลำไส้ใหญ่ยาวประมาณ 1 เมตร เพราะฉะนั้นอาหารกว่าจะเคลือนตัวไปถึงทวารหนักก็ใช้เวลาค่อนข้างนาน
โดยทั่วไป Gastrocolic reflex ถือเป็นกลไกปกติ แต่ถ้ากลไกนี้ทำงานมากเกินไปก็ถือเป็นความผิดปกติได้ (0veracition Gastrocolic response) โดยอาจพบได้เป็น 2 ลักษณะคือ
1.โรคลำไส้แปรปรวนชนิดท้องเสียเด่น จะมีอาการรู้สึกปวดอยากถ่ายมากทันที อาจมีปวดมวนท้อง ปวดเบ่ง ท้องอืดร่วมด้วย หลังถ่ายเสร็จอาการจะดีขึ้น
2.Damping Syndrome ภาวะนี้จะแตกต่างจากลำไส้แปรปรวน ตรงที่มีภาวะหน้ามืด เวียนศีรษะใจสั่น เหงือออก คลื่นไส้ร่วมด้วย
อย่างไรก็ตาม ในทางกลับกันนั้น ถ้า Gastrocolic reflex ทำงานน้อยไป หรือไม่ทำงานจะเกิดภาวะท้องผูกเรื่อรังได้
ผู้มีอาการมาก หมอแนะนำให้หลีกเลี่ยงอาหารบางชนิดที่ทำให้อาการกำเริบเยอะ ฝึกนิสัยการขับถ่ายให้ถูกต้อง อาจพิจารณาให้ยาช่วยลด reflex ในบางราย เช่น พวกยา Antispasmodic, Tricyclic antidepressants เพื่อช่วยลดอาการ