อำเภอแม่ใจ จังหวัดพะเยา เป็นหนึ่งในพื้นที่ที่เผชิญปัญหาการดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ซึ่งนำมาสู่ปัญหาสังคมและสุขภาพ ไม่ว่าจะเป็นอุบัติเหตุ การฆ่าตัวตาย หรือปัญหาครอบครัว อำเภอแม่ใจ พบการบริโภคเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ในประชาชนอายุ 15 ปีขึ้นไป ย้อนหลังตั้งแต่ปี 2564 ร้อยละ 17.78 ปี 2565 ร้อยละ 28.19 ปี 2566 ร้อยละ 27.48 ทั้งนี้ อำเภอแม่ในยังติด 1 ใน 3 ของจังหวัดพะเยา ที่มีการฆ่าตัวตายสูงสุด จากข้อมูลในช่วงปี 2565-2567 พบว่าการฆ่าตัวตายสำเร็จในอำเภอแม่ใจมีตัวเลขเฉลี่ยสูงอย่างน่าตกใจ โดยปี 2565 มีผู้เสียชีวิต 10 ราย (เกี่ยวข้องกับแอลกอฮอล์ 2 ราย) ปี 2566 มี 6 ราย (เกี่ยวข้องกับแอลกอฮอล์ 1 ราย) และปี 2567 มี 8 ราย (เกี่ยวข้องกับแอลกอฮอล์ 2 ราย) นอกจากนี้ ยังมีผู้พยายามฆ่าตัวตายที่พบว่ามีปัจจัยจากการดื่มแอลกอฮอล์เข้ามาเกี่ยวข้องจำนวนไม่น้อย
ปัญหานี้เองจึงนำมาสู่โครงการ “อำเภอแม่ใจ สุขใจ เลิกเหล้าแบบบูรณาการ โดยการมีส่วนร่วมของชุมชน” ภายใต้แนวคิด "รักแม่ใจ สร้างแม่ใจ ไปด้วยกันอย่างยั่งยืน" สนับสนุนโดยสำนักงานเครือข่ายองค์กรงดเหล้า (สคล.) และสำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) มีวัตถุประสงค์เพื่อดำเนินกิจกรรมลดนักดื่มหน้าใหม่ ลดการดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ในงานประเพณีต่างๆ และลดจำนวนนักดื่มหน้าเก่า รวมถึงขยายชมรมคนหัวใจเพชรให้มีทุกตำบล และมีชมรมคนหัวใจเพชรระดับอำเภอ ให้มีความต่อเนื่องยั่งยืน โดยมีการแบ่งการดำเนินงานออกเป็น 3 ส่วน คือ ต้นน้ำ กลางน้ำ และปลายน้ำ ทำงานร่วมกันระหว่างคณะกรรมการพัฒนาคุณภาพชีวิตระดับอำเภอ (พชอ.) หน่วยงานภาครัฐ ภาคประชาชน และภาคีเครือข่ายต่างๆ
ต้นน้ำ: สร้างภูมิคุ้มกันในเยาวชน
นางบุญญาพร คำลือเมือง นักสาธารณสุข สำนักงานสาธารณสุข อำเภอแม่ใจ จังหวัดพะเยา กล่าวว่า “เพื่อลดนักดื่มหน้าใหม่ เรามีการดำเนินงานกับโรงเรียนทั้ง 18+1 (โรงเรียนระดับประถม 18 แห่ง และระดับมัธยม 1 แห่ง ) ในพื้นที่ ผ่านโครงการ ‘ต้นกล้าความดี’ เพื่อปลูกฝังทักษะชีวิตและความรู้เรื่องพิษภัยของสุราและบุหรี่ เด็กกลุ่มนี้ยังมีบทบาทชวนคนรอบตัวลด ละ เลิกเหล้า โดยทำกิจกรรมผ่านเสียงตามสาย โรงเรียนสีขาวปลอดยาเสพติดและอบายมุข เราได้เข้าร่วมบูรณาการร่วมกับทุกโครงการ นอกจากนี้ ยังมีโครงการปลูกพลังบวก และการบูรณาการกับโครงการ TO BE NUMBER ONE ที่ให้เด็กเป็นกระบอกเสียงสื่อสารไปยังครอบครัว
การปลูกฝังค่านิยมที่ถูกต้องตั้งแต่วัยเด็ก จึงเป็นการสร้างรากฐานที่ดีให้เด็กและเยาวชน อำเภอแม่ใจมีโครงสร้างประชากรผู้สูงอายุ หากเด็กรุ่นใหม่เติบโตมาอย่างขาดคุณภาพย่อมส่งผลต่อการดูแลผู้สูงอายุในอนาคต การปลูกฝังค่านิยมที่ถูกต้องเกี่ยวกับเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ให้เด็ก นอกจากเป็นการป้องกันนักดื่มหน้าใหม่แล้ว ยังมีผลต่อเนื่องถึงการสื่อสารไปยังสมาชิกในครอบครัว ซึ่งอาจนำไปสู่การลด ละ เลิก การดื่มสุราของคนในครอบครัวอีกด้วย”
กลางน้ำ: เสริมสร้างชุมชนและร้านค้าสีขาว
น.ส.รัตติกาล เทพพิมาน ผู้ช่วยสาธารณสุข ฝ่ายสนับสนุนบริการ สำนักงานสาธารณสุข อำเภอแม่ใจ จังหวัดพะเยา ในฐานะผู้รับผิดชอบโครงการ กล่าวเสริมว่า “ส่วนกลางน้ำ เราทำงานร่วมกับเทศบาลและร้านค้าให้เป็นร้านค้าสีขาว โดยเน้นการปฏิบัติตามกฎหมายควบคุมเครื่องดื่มแอลกอฮอล์อย่างเคร่งครัด รวมถึงมีการตรวจเยี่ยมร้านค้าเป็นประจำและรณรงค์งดเหล้าในงานศพและงานประเพณี ซึ่งที่ผ่านมาเราขับเคลื่อนสำเร็จแล้ว 2 ตำบล มีตำบลบ้านเหล่า ตำบลแม่สุก ในส่วนนี้เราใช้กลไกบูรณาการเครือข่ายจากทุกภาคส่วนทำงานร่วมกัน เช่น เจ้าหน้าที่ตำรวจ อาสาสมัครสาธารณสุขประจำหมู่บ้าน (อสม.) หน่วยงานสาธารณสุขและภาคประชาชน ในการลงพื้นที่ตรวจสอบจุดจำหน่ายและให้คำแนะนำ”
เธอยังกล่าวเพิ่มเติมว่า “เราพยายามสร้างต้นแบบจากชุมชนที่สามารถงดเหล้าได้สำเร็จจริงๆ ไม่ว่าจะเป็นงานบุญ งานศพ หรือประเพณีต่างๆ แล้วขยายผลไปสู่ชุมชนอื่นๆ ซึ่งไม่ใช่เรื่องง่าย แต่ความร่วมมือของผู้นำชุมชนและความตั้งใจจริงของประชาชนคือพลังสำคัญที่จะขับเคลื่อนงานนี้ให้ไปถึงเป้าหมายได้ ”
ปลายน้ำ: คืนคนดีสู่สังคม
ด้านปลายน้ำ เน้นการบำบัด ฟื้นฟู และติดตามผู้ที่ติดสุรา โดยมีชมรมคนหัวใจเพชรและชมรมรักษ์สุขภาพ เป็นกำลังสำคัญในการเยี่ยมบ้าน ให้กำลังใจ และถอดบทเรียน นำผู้ที่เลิกเหล้าสำเร็จมาเป็นแบบอย่าง ขยายผลไปสู่ชุมชนและเยาวชนต่อไป
อย่างไรก็ตาม ความท้าทายของโครงการอยู่ที่การปรับค่านิยม เช่น งดเหล้าในงานศพและงานประเพณีต่างๆ ซึ่งเริ่มเห็นผลในบางชุมชน แต่ยังต้องใช้เวลาและความร่วมมือจากทุกภาคส่วน “เราพยายามสร้างแรงจูงใจด้วยการพูดคุยกับผู้นำชุมชน และลงพื้นที่ร่วมกับทีมสหวิชาชีพ เพื่อให้เกิดความเข้าใจและความต่อเนื่อง พร้อมทั้งผลักดันให้คนติดเหล้า ลด ละ เลิก และมีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น” นางบุญญาพร กล่าว
จากข้อมูลสำรวจในปี 2566 พบว่ายังมีนักดื่มหน้าใหม่สูงถึง 53% จึงเป็นโจทย์สำคัญที่โครงการจะต้องขับเคลื่อนในอนาคต โดยมีเป้าหมายหลัก 3 ประการ คือ 1) ลดนักดื่มหน้าใหม่ 2) ปรับค่านิยมการดื่มในงานประเพณี 3) ขยายเครือข่ายชมรมรักษ์สุขภาพในทุกตำบล
“เราเชื่อว่าเมื่อทุกภาคส่วนเดินไปด้วยกันอย่างยั่งยืน ‘แม่ใจ’ จะเป็นอำเภอที่ปลอดภัยจากพิษภัยของแอลกอฮอล์ได้ในที่สุด” น.ส.รัตติกาล กล่าวในตอนท้าย
