กรรมการแพทยสภา เปิด 7 ปัญหาภาระงานหมอใน รพ.ขนาดเล็กในพื้นที่ห่างไกล ทั้งขาดแคลนแพทย์ประจำ จำนวนบุคลากรไม่เพียงพอ ส่งผลเกิดความไม่พอใจการบริการ เกิดการส่งต่อสูง ขาดความมั่นใจทำหัตถการ พักผ่อนไม่เพียงพอ และรายได้
นพ.เมธี วงศ์ศิริสุวรรณ กรรมการแพทยสภา กล่าวถึงปัญหาภาระงานของแพทย์ทั่วประเทศ ว่า จากการลงพื้นที่แวะเวียนเยี่ยมสมาชิกที่ออกไปปฏิบัติงานในท้องที่ห่างไกล ในโครงการ “แพทยสภาสัญจร” เพื่อให้คณะกรรมการแพทยสภารับทราบปัญหาที่แท้จริง พบว่า โรงพยาบาลขนาดเล็กที่แวะเยี่ยม เช่น รพ.กันทรลักษ์ รพ.กันทรารมย์ รพ.แม่สาย รพ.แม่จัน เป็นต้น มักประสบปัญหาคล้ายๆ กัน ดังนี้
1. ขาดแคลนแพทย์ที่อยู่ประจำเป็นระยะเวลานานๆ เนื่องจากระยะทางจากตัวจังหวัดหรือบ้านเกิด ทำให้แพทย์ที่มาอยู่เกือบทั้งหมดมาจากการจับสลากเพื่อชดใช้ทุน ดังนั้น เมื่อครบทุนส่วนใหญ่จึงขอย้ายกลับไปภูมิลำเนาหรือสถานที่อื่นที่ต้องการ ที่มีเครืองไม้เครื่องมือทางการแพทย์ดีกว่า หรือมีโอกาสก้าวหน้า กลับไปเรียนต่อเฉพาะทาง ดังนั้น จึงเหลือเฉพาะแพทย์ที่ทำงานบริหาร ซึ่งมักเป็นคนพื้นที่หรือแพทย์ที่ตัดสินใจปักหลักแล้วเท่านั้น ซึ่งเป็นเหตุสำคัญให้เกิดปัญหาอื่นๆ ตามมา
2. ปริมาณผู้ป่วยต่อจำนวนบุคลากร ทั้งแพทย์และพยาบาล ไม่ได้สัดส่วน หลายแห่งแพทย์ต้องออกตรวจผู้ป่วยนอกตั้งแต่เช้าจนถึงเย็น ไม่ต่ำกว่า 300-500 ราย บางแห่งมีจำนวนแพทย์ประจำเพียง 2-3 ท่าน ท่านหนึ่งต้องทำงานบริหาร (ผู้อำนวยการ) ที่เหลือผลัดกันออกตรวจทั้งผู้ป่วยนอก (OPD) และผู้ป่วยใน (IPD) หลายๆ ครั้งที่เมื่อทำงาน IPD เสร็จ ก็ต้องรีบไปช่วยตรวจ OPD และผู้อำนวยการหากไม่ติดราชการก็มักต้องลงมาช่วยน้องๆ ตรวจ บางวันที่ส่วนกลางมีการเรียกประชุมสำคัญๆ ก็ต้องส่งแพทย์ที่ปฏิบัติงานเข้าร่วม มิฉะนั้น อาจพลาดโอกาสสำคัญๆ โดยไม่รู้เนื้อรู้ตัว เช่น การของบประมาณ เป็นต้น การขาดระบบนัดหมายการไม่เอาใจใส่ หรือขาดความรู้หรือไม่สนใจที่จะดูแลตนเอง รวมทั้งการรักษาฟรีทุกอย่าง ทำให้ประชาชนในพื้นที่ไม่พึ่งพาตนเอง ส่งผลให้แพทย์เหนื่อยกว่าที่ควรจะเป็น ไม่สามารถใช้กำลังสมองไป คิดงานอย่างอื่นเพื่อความก้าวหน้าของโรงพยาบาลได้เลย
3. ปัญหาความไม่พอใจของผู้ป่วยและญาติ ซึ่งต่อเนื่องมาจาก 2 ปัญหาข้างตน เช่น รอแพทย์ตรวจนาน แพทย์พูดจาไม่ดีไม่ไพเราะ แพทย์ขาดความมั่นใจในการรักษา เพราะเป็นแพทย์จบใหม่ ซึ่งขาดทักษะการดูแลรักษา การพูดจาปฏิสัมพันธ์
4. ปัญหาการส่งต่อผู้ป่วย เดิมการส่งต่อผู้ป่วยเพื่อรับการรักษามักจะจำกัดอยู่เฉพาะผู้ป่วยที่จำเป็นต้องรับการผ่าตัดใหญ่ หรือผู้ป่วยที่มีโรคซับซ้อน หากไม่ใช่ผู้ป่วยในกลุ่มนี้แล้วแพทย์มักจะดูแลเบื้องต้นให้ก่อน จนกว่าจะเห็นว่ามีความจำเป็นต้องส่งต่อ แต่เมื่อมีคำตัดสินของศาลเกี่ยวกับแนวทางการรักษา เช่น การตัดสินจำคุกแพทย์ในกรณีผ่าตัดไส้ติ่ง การทำคลอดการสังเกตอาการเบื้องต้นแล้วล่าช้าเกินไป ทำให้แนวโน้มการส่งต่อสูงขึ้น จนทำให้โรงพยาบาลขนาดเล็กถูกมองว่าไม่ต่างจากสถานีอนามัยที่คอยจ่ายยาโรคเรื้อรัง รักษาหวัด ส่วนการผ่าตัดนั้นหยุดสิ้นลงโดยสิ้นเชิง แม้จะมีคำพิพากษากลับในศาลสูง แต่ไม่ทำให้ทัศนคติเปลี่ยนไป “ความเชื่อสำคัญกว่าความจริง” ความเชื่อที่ว่าหากรักษาผู้ป่วยโดยไม่มีความพร้อมสูงสุด อาจต้องโทษอาญาและแพ่งได้ ถูกฝังลึกลงไปเรียบร้อยแล้ว ผ่านการสั่งเสียจากรุ่นสู่รุ่น ดังนั้น คงยากที่จะเห็นโรงพยาบาลขนาดเล็กกลับมาเปิดห้องผ่าตัดอีก จนกว่าฝ่ายบริหารในส่วนกลางจะลงมาแก้ปัญหาทั้งหมด
ปัญหายังไม่จบลงด้วยการส่งต่อ แต่ยังเกิดขึ้นที่ปลายทาง ซึ่งเป็นฝั่งรับผู้ป่วยที่มักปฏิเสธ เพราะเตียงเต็ม (ซึ่งก็เต็มจริงๆ) ทำให้แพทย์ในสถานพยาบาลขนาดเล็กเกิดความเครียด ซึ่งไปกระตุ้นให้เกิดความขัดแย้งและมีแนวโน้มขอย้ายออกนอกพื้นที่ ปัญหานี้ในบางแห่งที่ผู้อำนวยการมีความสามารถสูง ก็จะช่วยลดปัญหาลงด้วยการพูดคุยกับสถานพยาบาลขนาดใหญ่เพื่อให้รับผู้ป่วย โดยอาจมีการแลกเตียงกัน เช่น นำส่งคนไข้ที่มีอาการหนักไปสถานพยาบาลขนาดใหญ่และแลกกับการนำผู้ป่วยเรื้อรังที่สถานพยาบาลขนาดเล็ก พอดูแลได้กลับมา เป็นต้น
5. ปัญหาการขาดความมั่นใจในการทำหัตถการ เกิดจากปัจจัยหลักๆ อาทิ กังวลถูกฟ้องร้อง ความไม่พร้อมของสถานพยาบาล เช่น ขาดวิสัญญีแพทย์ ขาดบุคลากรในการดูแลหลังทำผ่าตัด ปัญหานี้กระตุ้นให้แพทย์ตัดสินใจส่งต่อผู้ป่วยทั้งหมดทั้งหมดเพื่อไปรับการทำหัตถการในสถานพยาบาลขนาดใหญ่ ซึ่งมักตรงกับความต้องการของญาติอยู่แล้ว แต่ปัญหาจะไปกองที่ปลายทาง
6. ปัญหาเรื่องเวลาการทำงานและพักผ่อน แพทย์ที่ไปอยู่หากปรับตัวกับภาระงานไม่ได้จะต้องเผชิญความเครียด นอนไม่หลับ วิตกกังวล หรือภาวะซึมเศร้าซึ่งสร้างแรงกดดันให้กับครอบครัวซึ่งเป็นการกระตุ้นให้ลาออกหรือย้ายออกเร็วขึ้น
และ 7. ปัญหารายได้น่าสังเกตว่าเกือบทั้งหมด ไม่ค่อยพูดถึงเรื่องนี้ หรือให้ความสำคัญกับเรื่องนี้น้อยกว่าเรื่องอื่นอาจเป็นเพราะมีการเพิ่มค่าตอบแทนพิเศษ หรือความสามารถในการหารายได้จากแหล่งอื่น นี่เป็นตัวอย่างปัญหาของแพทย์ในโรงพยาบาลขนาดเล็ก ซึ่งในโรงพยาบาลขนาดใหญ่ก็มีปัญหาอีกเช่นกัน
นพ.เมธี กล่าวว่า สำหรับ รพ.ขนาดใหญ่ เช่น รพ.เชียงรายประชานุเคราะห์ รพ.ศรีสะเกษ รพ.สรรพสิทธิประสงค์ จ.อุบลราชธานี มีปัญหาคล้ายคลึงกับ รพ.ขนาดเล็ก แต่มีบางประเด็นที่ต่างออกไป คือ 1. ปัญหาปริมาณงานอันเนื่องมาจากการต้องรองรับผู้ป่วยจากรพ.ขนาดเล็กที่ถูกส่งต่อมารักษา รวมทั้ง รพ.ในจังหวัดใกล้เคียง ซึ่งยิ่งทำมากก็ยิ่งมีโอกาสผิดพลาด 2. ปัญหาการร้องเรียน ฟ้องร้อง นับเป็นปัญหารายวัน รายสัปดาห์ เพราะยิ่งทำงานมากก็ยิ่งมีโอกาสความไม่เข้าใจมากขึ้น แต่สิ่งที่ทำให้แพทย์กังวลมากที่สุด คือ ผลการรักษาหลายอย่าง ซึ่งไม่เป็นที่พอใจของญาติ หรือผู้ป่วย ทั้งๆ ที่ไม่ได้เกิดจากการกระทำผิดมาตรฐาน หรือเกิดจากแพทย์ แต่มาจากรัฐที่ไม่สามารถจัดหาให้ได้อย่างเพียงพอ แต่เมื่อเกิดปัญหา แพทย์กับ รพ. กลับกลายเป็นจำเลย
3. ปัญหาการรับส่งต่อจากโรงพยาบาลชุมชน(รพช.) เนื่องจากความกังวลและความไม่พร้อมในรพ.ขนาดเล็ก หากรับมาตนเองก็เสี่ยงต่อการโดนฟ้องร้อง หากไม่รับก็จะทำให้แพทย์ที่ปฏิบัติงานในรพ.ขนาดเล็กไม่พอใจ ปัญหานี้นับวันยิ่งรุนแรง 4. ปัญหาความไม่พอใจของผู้ป่วยและญาติ อันเกิดจากปัญหาสะสมทั้งหมดข้างต้น ประกอบกับความเข้าใจว่า การร้องเรียนมักจบลงด้วยการได้เงิน ทำให้เกิดแรงจูงใจที่ไม่ชอบแพทย์ หลายท่านยืนยันว่า ญาติส่วนใหญ่มักยอมรับคำอธิบายในช่วงแรก แต่เมื่อกลับไปแล้วมักกลับมาด้วยการเปลี่ยนใจเรียกร้องเงิน ไม่พร้อมที่จะรับฟังหรือทำความเข้าใจใดๆ อีก
5. ปัญหาความอึดอัดของการปฏิบัติงานมาจากกฎหมายที่ทำให้รู้สึกว่าไม่ได้รับความเป็นธรรม รวมทั้งความไม่พอใจในบุคลากรวิชาชีพ ประเด็นนี้ถือเป็น hot topic ที่แพทย์ระบายความรู้สึก และต้องการให้แพทยสภา ดำเนินการอย่างใดอย่างหนึ่ง เพื่อสร้างความมั่นใจว่า การปฏิบัติงานที่เป็นไปตามมาตรฐานต้องไม่ถูกคุกคามด้วยคำตัดสินที่ไม่เข้าใจบริบทการทำงาน หรือไม่คำนึงถึงภาวะแวดล้อมและข้อจำกัดในโลกความเป็นจริง และ 6. ปัญหาค่าตอบแทนที่ไม่เป็นธรรมเมื่อเทียบกับภาระงาน ยิ่งเมื่อเทียบกับแพทย์ที่ปฏิบัติงานใน รพช. หรือ รพ.ขนาดเล็กกว่า แพทย์หลายท่านแสดงความรู้สึกตรงไปตรงมาว่า เมื่อตนเองต้องรับส่งต่อจาก รพ.ขนาดเล็ก ทำไมรายได้จึงน้อยกว่ามาก