เทศกาลสงกรานต์เป็นประเพณีวัฒนธรรมที่สืบทอดกันมา โดยมีน้ำเป็นสัญลักษณ์และองค์ประกอบที่สำคัญ และคนส่วนใหญ่ก็จะคิดถึงน้ำเป็นหลัก ไม่ว่าจะเป็นการสรงน้ำพระ รดน้ำดำหัวผู้ใหญ่ การเล่นน้ำ ทั้งนี้ก็เพราะน้ำเป็นสื่อถึงความเย็น ชุ่มฉ่ำ ชุ่มชื่น สนุกสนาน คลายความร้อน เพราะช่วงเวลาของเทศกาลสงกรานต์เป็นช่วงฤดูร้อน
เรียกว่าทุกวันนี้ชาวต่างชาติก็ยอมรับไปแล้วว่าถ้าต้องการมาท่องเที่ยวในบ้านเราในช่วงเทศกาลสงกรานต์ ก็ต้องมาเล่นน้ำ และกลายเป็นว่าช่วงเทศกาลสงกรานต์นี่แหละที่สามารถดึงดูดนักท่องเที่ยวจากทั่วโลกมาบ้านเราเป็นจำนวนมาก
ความจริงประเพณีสงกรานต์ในบ้านเราเป็นสิ่งที่ดีงาม เป็นขนบธรรมเนียมที่ควรค่าแก่การอนุรักษ์ ไม่ว่าจะเป็นการไปเยี่ยมญาติผู้ใหญ่ รดน้ำดำหัวผู้หลักผู้ใหญ่ เข้าวัดทำบุญ ซึ่งก็ยังมีเห็นกันอยู่ไม่น้อย แต่ก็เป็นช่วงเวลาสั้น ๆ เท่านั้น
ในขณะที่เวลาส่วนใหญ่จะไปอยู่ที่การเล่นน้ำเป็นหลักซะมากกว่า
แม้การเล่นน้ำเป็นการคลายร้อน ก็ควรเล่นให้ชุ่มฉ่ำกันไปเลย แต่ที่เป็นปัญหาในปัจจุบันคือรูปแบบการเล่นน้ำที่เปลี่ยนไปโดยสิ้นเชิงนั่นต่างหาก จนแทบจะกล่าวได้ว่าเป็นการเล่นสงครามน้ำซะมากกว่า
ความทรงจำที่ดีงามในการเล่นน้ำสงกรานต์แบบในสมัยก่อน ค่อย ๆ เลือนหายไปทุกปี ไม่รู้เหมือนกันว่าอีก 10 ปีข้างหน้า เด็กรุ่นลูกหลานเขาจะจดจำภาพประเพณีสงกรานต์เป็นอย่างไร
แล้วถ้าเทศกาลสงกรานต์ไม่ต้องเล่นสาดน้ำกันล่ะ? มาลองดูว่าจะช่วยลดอะไรได้บ้าง
หนึ่ง – ลดภาวะภัยแล้ง
เรามาถึงยุคที่มีปัญหาเรื่องสภาวะโลกร้อน และเกิดภัยพิบัติธรรมชาติมากมาย เราควรต้องกลับมาทบทวนการเล่นสงกรานต์แบบใหม่ ซึ่งอาจกลายเป็นทางออกในการช่วยแก้ปัญหาอื่น ๆ ได้มากมายด้วย
ลองนึกถึงภาพของการฉลองเทศกาลสงกรานต์แบบไร้น้ำว่าจะเป็นอย่างไร หรือถ้าจะเล่นน้ำก็ควรคำนึงถึงความเหมาะสมด้วย เพราะในปีหนึ่ง ๆ เราสูญเสียน้ำโดยเปล่าประโยชน์ไปมากมาย เฉพาะช่วงเทศกาลสงกรานต์ในปีหนึ่งก็มีเพียง 3-5 วัน แต่เชื่อไหมว่าช่วงเวลาไม่กี่วัน เราใช้น้ำไปแบบสูญเปล่ามากมายมหาศาลขนาดไหน
จากสถิติการใช้น้ำขององค์การอนามัยโลก (WHO) พบว่า ใน 1 คนใช้น้ำ 200 ลิตรต่อวัน แต่ในช่วงเทศกาลจะมีการใช้น้ำมากกว่า 3 เท่า
ภาพของการเล่นน้ำของผู้คนที่สาดน้ำใส่รถยนต์ที่วิ่งบนท้องถนน เหมือนสาดน้ำทิ้ง คิดดูว่าถ้าคนหนึ่งคนสาดน้ำไปที่รถยนต์คนละหนึ่งคัน เราจะสูญเสียน้ำไปขนาดไหน ยิ่งยุคนี้แทบจะไม่เห็นขันน้ำเลย เพราะบางคนใช้สายยางฉีดน้ำอีกต่างหาก
แล้วเราสอนให้ลูกหลานประหยัดน้ำกินน้ำใช้ตลอดทั้งปี เพื่อที่จะมาใช้น้ำทิ้ง ๆ ขว้าง ๆ ในช่วงเทศกาลสงกรานต์ไม่กี่วันกระนั้นหรือ !
ทรัพยากรน้ำเป็นสิ่งสำคัญมากของมวลมนุษยชาติ และสำคัญต่อมนุษย์ชนรุ่นหลังอีกด้วย
เราควรจะสร้างค่านิยมในการเล่นสงกรานต์แบบประหยัดน้ำ หรือมีการเล่นที่เหมาะสม อาจถึงขั้นจำกัดปริมาณการเล่นน้ำก็ได้
ความงดงามเรื่องการสรงน้ำพระ การรดน้ำดำหัวผู้ใหญ่ยังคงไว้ เป็นเรื่องดีที่ควรอนุรักษ์ แต่จำเป็นต้องเล่นน้ำสงกรานต์แบบล้างผลาญน้ำด้วยหรือ
สอง – ลดอุบัติเหตุ
ตัวเลข 7 วันอันตราย มักจะมาในช่วงเทศกาลสงกรานต์ทุกปี และก็จะพบตัวเลขผู้เสียชีวิต ผู้บาดเจ็บจำนวนมาก ซึ่งนอกจากจะมาจากอุบัติเหตุปกติบนท้องถนน ก็เพิ่มความเสี่ยงในช่วงเทศกาลที่มีผู้ใช้รถใช้ถนนจำนวนมากในช่วงเวลาพร้อม ๆ กัน
อีกเรื่องที่ปฏิเสธไม่ได้ ก็คือการเล่นสาดน้ำกันบนท้องถนนแบบไร้ขอบเขต และกลายเป็นอุบัติเหตุมากเพิ่มขึ้นไปอีก โดยเฉพาะมอเตอร์ไซค์ที่เสี่ยงกับการโดนสาดน้ำขณะขับขี่ หรือพลาดพลั้งลื่นไถลบนท้องถนน ก็เป็นความเสี่ยงที่อันตรายเหลือเกิน
สาม – ลดการถูกลวนลาม
แน่นอนว่าเวลาเล่นสาดน้ำกัน ผู้หญิงจะตกเป็นเป้าเสมอ ๆ โดยเฉพาะผู้หญิงที่หน้าตาดี รูปร่างดี จะตกเป็นเหยื่อของการถูกลวนลาม ทั้งสาดน้ำ ปะแป้ง และผู้หญิงส่วนใหญ่ที่ถูกกระทำ ก็มักไม่กล้าแจ้งความ จึงกลายเป็นจังหวะอันดีของพวกลามกที่ฉวยโอกาสช่วงเทศกาล หรือกระทั่งพวกมิจฉาชีพที่แฝงตัวเข้ามาด้วย
สี่ – ลดโรคภัยที่มากับน้ำ
โรคภัยไข้เจ็บที่มากับน้ำมีไม่น้อย โดยเฉพาะการสาดน้ำที่ไม่สะอาด เช่น โรคตาแดงที่เกิดจากเชื้อแบคทีเรีย และเชื้อไวรัสจากน้ำไม่สะอาด ,โรคติดเชื้อที่ผิวหนัง เกิดจากผิวหนังเปื่อยจากการสัมผัสน้ำนานจนลอกเปื่อย จะเป็นจุดที่เชื้อแบคทีเรียเข้าสู่ผิวหนังได้ง่ายขึ้น , โรคอหิวาตกโรคที่มากับการกินอาหาร, โรคไข้หวัดที่ติดเชื้อไวรัส หากร่างกายมีภูมิคุ้มกันไม่เพียงพอ บวกกับสัมผัสน้ำเย็น และอากาศร้อน ๆ เป็นเวลานาน อาจเป็นไข้หวัดได้
ห้า – ลดการดื่มแอลกอฮอล์
ภาพที่เห็นในปัจจุบันจนชินตาคือ การเล่นน้ำสงกรานต์ประเภทบรรทุกน้ำขึ้นหลังรถบรรทุกพร้อมถังน้ำขนาดใหญ่ บางคนหนักหนาถึงขั้นมีแอลกอฮอล์ย้อมใจขณะเล่นน้ำอีกต่างหาก ชนิดท้าทายผู้คนอย่างอล่างฉ่าง ดื่มไปด้วยมีเสียงเพลงดังเร้าใจ สร้างบรรยากาศคึกคะนองเพิ่มเข้าไปอีก และก็ยังขับรถไปตามท้องถนนโดยไม่สนใจว่าจะไปขวางทางการจราจรรถยนต์คันอื่นหรือไม่
การสืบสานประเพณีที่ดีและรณรงค์ให้คงรักษาไว้ ควรจะรักษารูปแบบประเพณีที่ดีงามที่มีอยู่แล้ว เช่น การไปเยี่ยมเยียนญาติผู้ใหญ่ พิธีรดน้ำดำหัว หรือเข้าวัดทำบุญ ให้มีความเข้มแข็งมากขึ้น ส่งเสริมให้แต่ละชุมชนหันมาให้ความสำคัญในการอนุรักษ์รูปแบบของแต่ละชุมชน เพื่อให้ลูกหลานได้รู้จักวัฒนธรรมท้องถิ่นของตนเป็นเรื่องที่ดี ที่ควรค่าส่งเสริมและส่งต่อให้คนรุ่นต่อไป
อย่างไรก็ตาม เรื่องเล่นน้ำกับเทศกาลสงกรานต์กลายเป็นของคู่กันในสังคมไทยไปแล้ว แม้บางพื้นที่จะขาดแคลนน้ำหรือแห้งแล้งเพียงใด หรือราคาน้ำจะแพงขึ้นขนาดไหน แต่ดูเหมือนจะไม่สามารถหยุดยั้งการเล่นน้ำแบบทิ้งขว้างได้
ไม่ใช่เรื่องง่ายที่เทศกาลสงกรานต์ควรไร้น้ำ เหมือนกับที่ไม่ใช่เรื่องง่ายที่เทศกาลลอยกระทงควรไร้เสียงประทัด และเหมือนกับเรื่องอื่น ๆ ที่ประเพณีที่ดีในอดีตเริ่มผิดเพี้ยนไปในสังคมยุคปัจจุบันแต่ก็ยากที่จะเลิก
แต่หลายประเพณีก็ได้ปฏิรูปไปให้สอดคล้องกับสภาพเป็นจริงในยุคปัจจุบัน
ใครจะไปรู้ว่าวันหนึ่งข้างหน้าเทศกาลสงกรานต์อาจจำเป็นต้องไร้น้ำก็ได้ !