สมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก ประทานพระคติธรรม ดิถีมาฆบูชาเป็นโอกาสให้ระลึกถึงเหตุการณ์สำคัญ 4 ประการ ซึ่งบังเกิดขึ้นพร้อมกัน เรียกว่า “จาตุรงคสันนิบาต” กล่าวคือ มีพระภิกษุ 1,250 รูป ที่พระพุทธองค์ได้ทรงส่งไปเผยแพร่พระพุทธศาสนากลับมาเฝ้าพระศาสดาอย่างพร้อมเพรียงกันโดยมิได้นัดหมาย ทุกรูปล้วนเป็นเอหิภิกขุ ซึ่งพระพุทธองค์ทรงเป็นอุปสมบทประทานให้ พระสงฆ์ทั้งนั้นล้วนเป็นพระอรหันต์ และการประชุมกันตรงกับวันเพ็ญเดือนมาฆะ
ในโอกาสดังกล่าว สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงแสดงโอวาทปาติโมกข์ ประทานอุดมการณ์เผยแพร่พระพุทธศาสนา มีอยู่ด้วยกัน 4 ข้อ ข้อแรก ได้แก่ “ขันติ” คือ ความอดทนอดกลั้น อันนักบวชในศาสนานี้ จำเป็นต้องอบรมสั่งสมให้เจริญขึ้น ข้อสอง ได้แก่ การมุ่ง “พระนิพพาน” เป็นเป้าหมายหลักของผู้ออกบวช ไม่มุ่งแสวงสิ่งอื่นใดนอกจากการหลุดพ้นจากห้วงทุกข์ด้วยวิธีการตามหลักพระพุทธศาสนา ข้อสาม ไม่พึงทำผู้อื่นให้ลำบากด้วยการเบียดเบียนไม่ว่าจะกรณีใดๆ และข้อสี่ เป็นผู้มีจิตใจสงบจากอกุศลวิตก มีความโลภ ความโกรธ ความหลง เป็นต้น ด้วยเหตุนี้ นอกจากการประกอบศาสนพิธีเพื่อบูชาพระรัตนตรัยเป็นพิเศษแล้ว พุทธบริษัทจึงควรศึกษาทบทวนถึงอุดมการณ์ดังกล่าวให้ถ่องแท้ ไม่จำกัดแต่เฉพาะเพียงแต่ในหมู่บรรพชิต หากยังรวมถึงฆราวาสด้วย ถ้าแต่ละคนตั้งตนไว้ด้วยขันติธรรม มีความอดทนอดกลั้นในการดำเนินชีวิต มุ่งประพฤติสุจริตธรรมจรรยาเพื่อให้พ้นจากความทุกข์ ไม่ริก่อความเบียดเบียนกันและกัน ในขณะเดียวกันก็พยายามลดละความชั่วทุกชนิดให้เบาบางจนหมดสิ้นไป ความเจริญสุข ความเกษมปราศจากภัยในชีวิตของแต่ละคนย่อมจักบังเกิดขึ้นได้อย่างแน่แท้
พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระราชดำริริเริ่มให้มีประเพณีมาฆบูชาบนแผ่นดินไทย สมควรที่ชาวไทยจะได้สืบสานพระราชศรัทธา น้อมนำคุณค่าของวันสำคัญนี้มาสู่ตน ครอบครัว ชุมชน ประเทศชาติ และโลก ให้ไพบูลย์ยิ่งขึ้น ขอสาธุชนทั้งหลายจงตั้งมั่นอยู่ในพระสัทธรรมของสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า เพื่อความผาสุกสิริสวัสดิ์จักได้บังเกิดแก่ท่านผู้ปฏิบัติธรรม ตามสมควรแก่ธรรมนั้นๆ ทุกประการ
