สำนักช่างสิบหมู่รวบรวมองค์ความรู้ด้านศิลปกรรมพระเมรุมาศครั้งแรก ตั้งเป้าจัดทำจดหมายเหตุด้านช่าง เพื่อส่งต่อภูมิปัญญาโบราณสู่คนรุ่นหลัง ซึ่งมีทั้งบูรณะ - สร้างใหม่
นางประภาพร ตราชูชาติ นักวิชาการช่างศิลป์ ชำนาญการพิเศษ หัวหน้าศูนย์ศิลปะและการช่างไทย สำนักช่างสิบหมู่ กล่าวว่า ตนได้รับมอบหมายให้ดำเนินโครงการรวบรวมข้อมูลเพื่อจัดทำองค์ความรู้ด้านศิลปกรรมงานจัดสร้างพระเมรุมาศในงานพระราชพิธีถวายพระเพลิงพระบรมศพ พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช โดยจะมีการเก็บรวบรวมข้อมูลเชิงลึกกระบวนการสร้างงานด้านศิลปกรรม ทั้งจิตรกรรม ประติมากรรม งานประณีตศิลป์ รวมทั้งงานบูรณะและจัดสร้างราชรถราชยานองค์ใหม่ ซึ่งการรวบรวมข้อมูลครั้งนี้ มีวัตถุประสงค์เพื่อเป็นแหล่งรวมองค์ความรู้ด้านพระเมรุมาศ และกระบวนการงานช่าง มีการแบ่งข้อมูลเป็นหมวดหมู่ต่างๆ เพื่อให้บุคลากรของศูนย์ศิลปะและการช่างไทยไปดำเนินการเก็บรายละเอียดในส่วนต่างๆ ให้ครบถ้วน
สำหรับการรวบรวมข้อมูลของเราจะแตกต่างจากงานบันทึกจดหมายเหตุของสำนักจดหมายเหตุแห่งชาติ เพราะจะเก็บข้อมูลเชิงช่าง ทั้งผลงานออกแบบ ภาพนิ่ง ภาพเคลื่อนไหว บทสัมภาษณ์ช่างในแต่ละส่วนงาน ขณะที่จดหมายเหตุเก็บภาพรวมเหตุการณ์งานพระราชพิธีพระบรมศพ ยกตัวอย่างในพระราชพิธีครั้งนี้ สำนักช่างสิบหมู่ได้ดำเนินการการจัดสร้างพระที่นั่งราเชนทรยานน้อยองค์ใหม่ ทางศูนย์เก็บข้อมูลตั้งแต่การออกแบบ เขียนแบบ ขยายแบบ จัดทำหุ่นโครงสร้างไม้ วิธีการเข้าไม้แบบโบราณ โดยทางศูนย์จะเก็บการทำงานทุกขั้นตอนอย่างละเอียด ส่วนงานประติมากรรมมีการจัดสร้างเทวดา มหาเทพ 4 องค์ สัตว์มงคล สัตว์หิมพานต์ ทีมงานได้เก็บข้อมูลเจาะลึกการสร้างงานที่แตกต่างกันไป เทวดามีการปั้น ถอดพิมพ์ แต่งปูน ก่อนทำพิมพ์ แต่มหาเทพ ปั้น ทำพิมพ์ แล้วหล่อไฟเบอร์กลาสเลย ขณะที่งานจิตรกรรมเก็บตั้งแต่แนวคิดการออกแบบ การเขียนแบบ ซึ่งทุกหมวดจะเก็บข้อมูลตามหน้างานที่ช่างปฏิบัติจริง ณ ปัจจุบัน มีกระบวนการทำงานอย่างไร วัสดุที่ใช้ อย่างไรก็ตาม ทางศูนย์เก็บข้อมูลได้ระยะหนึ่งจะเชิญช่างในแต่ละกลุ่มงานมาตรวจสอบว่าข้อมูลถูกต้องหรือไม่ ก่อนนำเสนอเป็นเอกสารต้นฉบับ
“ก่อนหน้านี้ สำนักช่างสิบหมู่ยังไม่ได้มีการจัดเก็บองค์ความรู้การจัดสร้างพระเมรุมาศอย่างเป็นระบบ มีเพียงการจัดเก็บองค์ความรู้งานช่างเบื้องต้น งานพระราชพิธีถวายพระเพลิงพระบรมศพในหลวง รัชกาลที่ ๙ เป็นวาระโอกาสที่สำคัญยิ่ง จำเป็นต้องเก็บรวบรวมองค์ความรู้ทั้งหมดนี้เป็นสมบัติของชาติเปรียบเสมือนจดหมายเหตุงานช่างของชาติ เพราะในพระราชพิธีครั้งนี้ มีการจัดสร้างใหม่ในหลายส่วนและซ่อมแซมอย่างดีที่สุด สมบูรณ์ที่สุด เช่น พระที่นั่งราเชนทรยานองค์เดิม บูรณะลอกผิวทองที่ชำรุด ทำให้ลวดลายไม้คมชัดมากขึ้น ขณะเดียวกัน ได้มีการคัดลอกลายเพื่อใช้สร้างองค์ใหม่ องค์ความรู้ด้านช่างเหล่านี้จะเป็นประโยชน์จากรุ่นสู่รุ่น ช่างสิบหมู่ส่วนหนึ่งใกล้เกษียณอายุและมีน้องใหม่เข้ามาทำงานจะได้สืบทอดงานศิลปกรรม เพราะมีการบันทึกเป็นลายลักษณ์อักษร รวมถึงไม่ให้ภูมิปัญญาเลือนหายไป” นางประภาพร กล่าวว่า โครงการเก็บข้อมูลคืบหน้า ร้อยละ 40 เหตุผลการจัดเก็บล่าช้ากว่างานจัดสร้างพระเมรุมาศ เพราะต้องรอให้งานศิลปกรรมต่างๆ ติดตั้งสถานที่จริงและนำข้อมูลมาเรียบเรียงให้เหมาะสม อย่างไรก็ดี ทางคณะทำงาน หวังว่า ข้อมูลองค์ความรู้ต่างๆ ที่รวบรวมครั้งนี้จะเผยแพร่ผ่านช่องทางต่างๆ รวมถึงจัดนิทรรศการให้ความรู้งานประณีตศิลป์แก่ประชาชนต่อไป
นางประภาพร ตราชูชาติ นักวิชาการช่างศิลป์ ชำนาญการพิเศษ หัวหน้าศูนย์ศิลปะและการช่างไทย สำนักช่างสิบหมู่ กล่าวว่า ตนได้รับมอบหมายให้ดำเนินโครงการรวบรวมข้อมูลเพื่อจัดทำองค์ความรู้ด้านศิลปกรรมงานจัดสร้างพระเมรุมาศในงานพระราชพิธีถวายพระเพลิงพระบรมศพ พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช โดยจะมีการเก็บรวบรวมข้อมูลเชิงลึกกระบวนการสร้างงานด้านศิลปกรรม ทั้งจิตรกรรม ประติมากรรม งานประณีตศิลป์ รวมทั้งงานบูรณะและจัดสร้างราชรถราชยานองค์ใหม่ ซึ่งการรวบรวมข้อมูลครั้งนี้ มีวัตถุประสงค์เพื่อเป็นแหล่งรวมองค์ความรู้ด้านพระเมรุมาศ และกระบวนการงานช่าง มีการแบ่งข้อมูลเป็นหมวดหมู่ต่างๆ เพื่อให้บุคลากรของศูนย์ศิลปะและการช่างไทยไปดำเนินการเก็บรายละเอียดในส่วนต่างๆ ให้ครบถ้วน
สำหรับการรวบรวมข้อมูลของเราจะแตกต่างจากงานบันทึกจดหมายเหตุของสำนักจดหมายเหตุแห่งชาติ เพราะจะเก็บข้อมูลเชิงช่าง ทั้งผลงานออกแบบ ภาพนิ่ง ภาพเคลื่อนไหว บทสัมภาษณ์ช่างในแต่ละส่วนงาน ขณะที่จดหมายเหตุเก็บภาพรวมเหตุการณ์งานพระราชพิธีพระบรมศพ ยกตัวอย่างในพระราชพิธีครั้งนี้ สำนักช่างสิบหมู่ได้ดำเนินการการจัดสร้างพระที่นั่งราเชนทรยานน้อยองค์ใหม่ ทางศูนย์เก็บข้อมูลตั้งแต่การออกแบบ เขียนแบบ ขยายแบบ จัดทำหุ่นโครงสร้างไม้ วิธีการเข้าไม้แบบโบราณ โดยทางศูนย์จะเก็บการทำงานทุกขั้นตอนอย่างละเอียด ส่วนงานประติมากรรมมีการจัดสร้างเทวดา มหาเทพ 4 องค์ สัตว์มงคล สัตว์หิมพานต์ ทีมงานได้เก็บข้อมูลเจาะลึกการสร้างงานที่แตกต่างกันไป เทวดามีการปั้น ถอดพิมพ์ แต่งปูน ก่อนทำพิมพ์ แต่มหาเทพ ปั้น ทำพิมพ์ แล้วหล่อไฟเบอร์กลาสเลย ขณะที่งานจิตรกรรมเก็บตั้งแต่แนวคิดการออกแบบ การเขียนแบบ ซึ่งทุกหมวดจะเก็บข้อมูลตามหน้างานที่ช่างปฏิบัติจริง ณ ปัจจุบัน มีกระบวนการทำงานอย่างไร วัสดุที่ใช้ อย่างไรก็ตาม ทางศูนย์เก็บข้อมูลได้ระยะหนึ่งจะเชิญช่างในแต่ละกลุ่มงานมาตรวจสอบว่าข้อมูลถูกต้องหรือไม่ ก่อนนำเสนอเป็นเอกสารต้นฉบับ
“ก่อนหน้านี้ สำนักช่างสิบหมู่ยังไม่ได้มีการจัดเก็บองค์ความรู้การจัดสร้างพระเมรุมาศอย่างเป็นระบบ มีเพียงการจัดเก็บองค์ความรู้งานช่างเบื้องต้น งานพระราชพิธีถวายพระเพลิงพระบรมศพในหลวง รัชกาลที่ ๙ เป็นวาระโอกาสที่สำคัญยิ่ง จำเป็นต้องเก็บรวบรวมองค์ความรู้ทั้งหมดนี้เป็นสมบัติของชาติเปรียบเสมือนจดหมายเหตุงานช่างของชาติ เพราะในพระราชพิธีครั้งนี้ มีการจัดสร้างใหม่ในหลายส่วนและซ่อมแซมอย่างดีที่สุด สมบูรณ์ที่สุด เช่น พระที่นั่งราเชนทรยานองค์เดิม บูรณะลอกผิวทองที่ชำรุด ทำให้ลวดลายไม้คมชัดมากขึ้น ขณะเดียวกัน ได้มีการคัดลอกลายเพื่อใช้สร้างองค์ใหม่ องค์ความรู้ด้านช่างเหล่านี้จะเป็นประโยชน์จากรุ่นสู่รุ่น ช่างสิบหมู่ส่วนหนึ่งใกล้เกษียณอายุและมีน้องใหม่เข้ามาทำงานจะได้สืบทอดงานศิลปกรรม เพราะมีการบันทึกเป็นลายลักษณ์อักษร รวมถึงไม่ให้ภูมิปัญญาเลือนหายไป” นางประภาพร กล่าวว่า โครงการเก็บข้อมูลคืบหน้า ร้อยละ 40 เหตุผลการจัดเก็บล่าช้ากว่างานจัดสร้างพระเมรุมาศ เพราะต้องรอให้งานศิลปกรรมต่างๆ ติดตั้งสถานที่จริงและนำข้อมูลมาเรียบเรียงให้เหมาะสม อย่างไรก็ดี ทางคณะทำงาน หวังว่า ข้อมูลองค์ความรู้ต่างๆ ที่รวบรวมครั้งนี้จะเผยแพร่ผ่านช่องทางต่างๆ รวมถึงจัดนิทรรศการให้ความรู้งานประณีตศิลป์แก่ประชาชนต่อไป