“ทิพย์พาณิชย์” ตำนานร้านขายยาแผนโบราณเมืองชัยนาท

“ชุมชนหลักเมือง” หรือ “ชุมชนหน้าวัดศรีวิชัย” ถ.ชัยณรงค์ (ข้างศาลากลางจังหวัดชัยนาท) อ.เมือง จ.ชัยนาท เป็นชุมชนเก่าแก่ริมแม่น้ำเจ้าพระยา ที่มีอายุเก่าแก่มากกว่า 70 ปี โดยชุมชนแห่งนี้มีของดีมากมายซ่อนอยู่ หนึ่งในนั้นก็คือ “ร้านทิพย์พาณิชย์” ซึ่งเป็นร้านขายยาแผนโบราณประจำเมืองชัยนาท

คุณยายสายหยุด โกสัยสุก อายุ 84 ปี เล่าว่า ร้านนี้เปิดทำการมากว่า 60 ปี แล้ว โดยตนเองได้เรียนรู้และสืบทอดมาจากคุณพ่อซึ่งเป็นหมอแผนโบราณและเป็นทนายความด้วย พอคุณพ่อเสียตนเองก็สืบทอดกิจการต่อ โดยเรียนรู้สูตรยาต่างๆ จนเกิดความชำนาญ จากนั้นก็ได้ไปสอบเพื่อของใบประกอบโรคศิลปะแผนไทย ซึ่งก็ได้มาใน พ.ศ.2497 สาขาเภสัชกรรม และดำเนินกิจการมาเรื่อยๆ จนถึงปัจจุบัน

คุณยายสายหยุด บอกว่า ในสมัยก่อนร้านยามีไม่มากเหมือนสมัยนี้ ทั้งเมืองมีไม่กี่แห่ง ร้านนี้จึงเป็นอีกแห่งหนึ่งที่ประชาชนชอบมาซื้อยาไปใช้อยู่เป็นประจำ เนื่องจากราคาย่อมเยาว์ เพราะทางร้านผลิตขึ้นเอง ต่อมาเมื่อร้านขายยาแผนปัจจุบันมีจำนวนมากขึ้น ประกอบกับไม่มีทายาทสืบทอดต่อ ก็ทำให้ร้านขายยาแผนโบราณทยอยเลิกกิจการ เหลือเพียงร้านนี้ร้านเดียวที่ยังดำเนินการต่อเพราะยังมีลูกค้ามาอุดหนุนอยู่เรื่อยๆ และตนเองก็รักที่จะทำอาชีพนี้ต่อไป

สำหรับยาแผนโบราณของร้านนี้ จะเป็นยาไทยล้วนๆ มีทั้งยาลม ยาดม ยาหอม ยาทา ยากิน และยาสำหรับสตรี แต่ละขนานก็จะมีนานาสรรพคุณ เช่น แก้โรคไต โรคตับ หอบหืด เจ็บคอ ร้อนใน แก้ปวด มือเท้าชา ปวดเมื่อย และบำรุงกำลัง โดยมีทั้งแบบผง ลูกกลอน แคปซูล และยาต้ม ส่วนวัตถุดิบที่ใช้ในการผลิตนั้น ส่วนใหญ่จะนำมาจากสวนสมุดไพรของครอบครัวที่ปลูกไว้ที่อำเภอสรรคบุรี และส่วนหนึ่งจะรับซื้อจากชาวบ้านที่เป็นคนเฒ่าคนแก่และมีความรู้เรื่องยาพื้นบ้านอย่างดี

ส่วนกรรมวิธีการผลิตยานั้น หลังจากได้วัตถุดิบมาแล้ว ก็นำมาล้าง และใช้เครื่องบดให้เป็นผง เอาผ้าขาวบางๆ ร่อน จากนั้นก็เอาไปผสมกับตัวยาอย่างอื่น ซึ่งแต่ละขนานจะมีสูตรไม่เหมือนกัน พอผสมเสร็จแล้ว ก็นำไปอัดเม็ด(ยาผงไม่ต้องอัดเม็ด) และตากแดดให้แห้ง แล้วก็นำมาบรรจุเป็นผลิตภัณฑ์เพื่อจำหน่ายต่อไป

ด้าน วีระวรรณ โกสัยสุก อายุ 54 ปี ซึ่งเป็นลูกสาวของคุณยายสายหยุด เล่าว่า ก่อนหน้านี้ตนเองทำงานเป็นข้าราชการกรมส่งเสริมการปกครองส่วนท้องถิ่น ประจำจังหวัดชัยนาท เพิ่งจะเออลี่รีไทร์ออกมา เพื่อมาสืบทอดกิจการร้านยาของครอบครัวต่อจากคุณแม่ที่อายุมากแล้ว ซึ่งสมัยก่อนตนเองก็ไม่ได้สนใจเท่าใดนัก แต่พอเวลาผ่านไป ก็พบว่าร้านนี้มีความหมายมากกว่าที่คิด นอกจากจะทำให้ครอบครัวมีรายได้เลี้ยงชีวิตแล้ว ยังสามารถช่วยเหลือคนเจ็บไข้ได้ป่วยและคนยากคนจน และช่วยอนุรักษ์สืบสานภูมิปัญญาพื้นบ้านของไทยเอาไว้ด้วย ตนเองก็เลยรู้สึกมีความสุขกับงานนี้

“ลูกค้าที่มาซื้อยาที่ร้าน มีทั้งขาประจำและขาจร ใครไปโรงพยาบาลหรือกินยาแผนปัจจุบันแล้วไม่ดีขึ้น ก็จะมาที่ร้านนี้ ส่วนใหญ่บอกว่านำยาจากร้านนี้ไปใช้แล้วได้ผลดีขึ้น ทำให้มีลูกค้าอยู่เรื่อยๆ และร้านสามารถมีรายได้เลี้ยงตัวเองได้ ซึ่งเวลาลูกค้ามาซื้อยา ก็จะมีการสอบถามอาการอย่างละเอียดก่อน แล้วค่อยจัดยาให้ตามอาการที่พบ จะไม่จัดยาให้ตามคำบอกหรือความต้องการของลูกค้าเด็ดขาด เพราะอาจจะเกิดอันตรายได้ ทั้งนี้ ทางสำนักงานสาธารณสุขจังหวัดชัยนาท จะลงมาตรวจสภาพร้านและนำเอาตัวยาที่ทางร้านผลิตขึ้นไปตรวจเกือบทุกเดือน ซึ่งที่ผ่านมายังไม่เคยมีปัญหาใดๆ เกิดขึ้นเลย” วีระวรรณอธิบาย

...สำหรับท่านใดมีโอกาสผ่านไปทางจังหวัดชัยนาท ก็สามารถแวะเข้าไปเยี่ยมร้านแห่งนี้ได้ ที่บ้านเลขที่ 328/10 ถนนชัยณรงค์ ในชุมชนหลักเมือง (ข้างศาลากลางจังหวัดชัยนาท) ซึ่งชุมชนหลักเมืองแห่งนี้ เป็นชุมชนนำร่องของโครงการเมืองน่าอยู่จังหวัดชัยนาท และมีของดีต่างๆ มากมายรอให้เข้าไปเยี่ยมชมได้ตลอดเวลา

อักขณิช ศรีดารัตน์ /มูลนิธิชุมชนไท