ฤดูหนาวผ่านเข้ามาแล้ว การเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นตามธรรมชาติทำให้ร่างกายต้องปรับเปลี่ยนให้เหมาะสม เพื่อไม่ให้เกิดการเจ็บป่วย ถ้าร่างกายเราไม่สามารถปรับตัวได้แล้วก็มักจะเกิดโรคภัยฤดูหนาวตามมา ไม่ว่าจะเป็นโรคภัยต่าง ๆ ทั้ง หวัด ไอ เจ็บคอ ผิวแห้ง คันตามผิวหนัง ผู้สูงอายุอาจจะมีอาการปวดตามข้อ ชาตามมือ ปลายเท้ามากขึ้น
แต่การแพทย์แผนไทยเขามีหลักในการคลายหนาว กล้าท้าพิสูจน์ “หนาวแค่ไหนก็ไม่กลัว ถ้ารู้จักใช้แพทย์แผนไทยอย่างถูกวิธี” หลักก็ง่าย ๆ แค่ดูแลร่างกายให้อบอุ่น
ตั้งแต่การรับประทานอาหาร เครื่องดื่ม การทำความสะอาดร่างกายตลอดจนการส่งเสริมสุขภาพอื่น ๆ เพื่อบรรเทาอาการเจ็บป่วย
เริ่มจากการรับประทานอาหารกันเลย ควรเลือกรับประทานอาหารที่ร้อนปรุงเสร็จใหม่ ๆ มีรสเปรี้ยวอมขมเล็กน้อยและรสเผ็ด ได้แก่ แกงส้มดอกแค แกงขี้เหล็ก แกงป่า สะเดาน้ำปลาหวาน และน้ำพริก เป็นต้น
และด้วยธรรมชาติที่ปรับเปลี่ยนไปตามฤดูกาล ผักพื้นบ้านและพืชสมุนไพรในฤดูต่าง ๆ ก็เปลี่ยนไป ในฤดูหนาวมักจะมี สะเดา ซึ่งมีรสขมเมื่อกินแล้วก็จะช่วยแก้ไข้ เจริญอาหาร ขี้เหล็กช่วยระบาย ดอกแคแก้ไข้หัวลม
ดังนั้น การเลือกรับประทานอาหารและผักพื้นบ้านที่มีอยู่ตามฤดูกาลที่ธรรมชาติได้เปลี่ยนแปลงมาให้กับมนุษย์ได้ใช้ประโยชน์ จะเป็นทางหนึ่งให้มนุษย์ได้เลือกสิ่งที่เหมาะสมกับชีวิตเพื่อความอยู่รอด
ส่วนการเลือกเครื่องดื่ม ควรจะเป็นเครื่องดื่มร้อน ๆ เช่น น้ำขิง ชาสมุนไพร เพื่อช่วยให้ชุ่มคอ ลดอาการไอ แก้หวัด ช่วยให้เสมหะอ่อนขับตัวออกได้ง่าย ป้องกันการเป็นหวัดได้อีกทางหนึ่ง
ถัดมาก็เป็นเรื่องของการทำความสะอาดร่างกาย ด้วยอากาศที่หนาวเย็น การอาบน้ำควรเป็นน้ำอุ่น เสื้อผ้าที่สวมใส่ควรเป็นผ้าที่หนา การอาบน้ำอุ่นจะทำให้ผิวแห้งง่ายกว่าอาบน้ำเย็น เพราะน้ำมันที่ผิวหนังจะถูกชะล้างออกไป รวมทั้งความชื้นของอากาศจะลดลง จะทำให้ผิวแห้งแตกและคัน
ดังนั้น การดูแลผิวพรรณในฤดูหนาวจึงเป็นสิ่งจำเป็น ซึ่งสมุนไพรที่ใช้ดูแลผิวพรรณได้แก่ น้ำมันงา ขมิ้นชัน ผิวมะนาวและผิวมะกรูด เป็นต้น
อีกวิธีที่น่าจะนำมาใช้คือ การอาบสมุนไพร เพราะจะช่วยให้การไหลเวียนของเลือดดีขึ้น ในฤดูหนาวมักจะเป็นหวัด คันตามผิวหนัง การนำสมุนไพรที่มีสรรพคุณช่วยลดอาการคัน ช่วยให้หายใจโล่งมาต้มอาบแทนอาบน้ำเปล่า โดยใช้สมุนไพรที่หาง่ายมีใช้ในครัวเรือนดังนี้คือ ใบมะกรูด 3-5 ใบ แก้วิงเวียน ช่วยให้หายใจสบาย ใบมะขาม/ใบส้มป่อย 1 กำมือ แก้อาการคันตามร่างกายช่วยให้ผิวหนังสะอาด ต้นตะไคร้ จำนวน 3 ต้น บำรุงธาตุไฟ แต่งกลิ่น หัวไพล จำนวน 2-3 หัว ลดอาการอักเสบ ปวด บวม ใบหนาด จำนวน 3-5 ใบ ช่วยบำรุงแก้โรคผิวหนัง น้ำเหลืองเสียง หัวขมิ้นชัน จำนวน 2-3 หัว สมานแผล แก้คันตามผิวหนัง การบูร จำนวน 15 กรัม แต่งกลิ่น บำรุงหัวใจ และหัวหอมแดง จำนวน 3-5 หัว แก้หวัดคัดจมูก
“เมื่อได้สมุนไพรครบแล้วก็ให้นำมาต้มรวมกัน ผสมน้ำเย็นให้พออุ่นอาบ จะช่วยกระตุ้นการไหลเวียนของโลหิต ลดอาการคันตามผิวหนัง ช่วยหายใจโล่ง สบายตัว”
สมุนไพรดังกล่าวข้างต้นยังสามารถนำมาเป็นสมุนไพรสำหรับอบเพื่อสุขภาพได้อีกทางหนึ่ง
การอบสมุนไพรทำได้ 2 กรณีคือ มีตู้อบสมุนไพรสำเร็จรูป ใช้สมุนไพรใส่หม้อต้มน้ำหรือหม้อหุงข้าวไฟฟ้าแล้วใช้ไอน้ำอบสมุนไพร ซึ่งในตู้อบสำเร็จรูปจะมีที่สำหรับให้ไอน้ำผ่านได้ดี และมีการระบายอากาศด้านบน (ศีรษะ) และในกรณีที่ไม่มีตู้อบสมุนไพร ก็จะใช้เป็นกระโจม โดยหาวัสดุที่มีอยู่นำมาดัดแปลงแล้วใช้ผ้าคลุม โดยมีที่ระบายอากาศ ใช้หม้อต้นที่สำหรับให้ไอน้ำเข้าสู่กระโจมอย่างทั่วถึงและระมัดระวัง เรื่องน้ำร้อนลวก และระบบไฟฟ้า
อย่างไรก็ตาม การอบสมุนไพรก็มีข้อห้ามที่ควรจดจำอย่างยิ่งคือ คนที่มีไข้สูงเกิน 38 องศาเซลเซียส เป็นโรคติดต่อร้ายแรงทุกชนิด มีโรคประจำตัวได้แก่ โรคไต โรคลมชัก โรคหอบหืดรุนแรง สตรีมีประจำเดือนรวมกับมีไข้ปวดศีรษะ มีอาการอักเสบจากบาดแผล อ่อนเพลีย ปวดศีรษะ เวียนศีรษะ คลื่นไส้
ยังไม่หมดแค่นั้น ยังมีกรณีพิเศษสำหรับคนที่มีอาการปวดเฉพาะที่ส่วนใหญ่จะเป็นผู้สูงอายุ แพทย์แผนไทยเขาก็มีคำแนะนำดี ๆ ว่า ในฤดูหนาวจะมีอาการปวดมากขึ้น
การอบสมุนไพรอาจจะไม่ได้ผลมากนัก ควรใช้การประคบสมุนไพรบริเวณที่ปวดซึ่งสามารถทำได้เอง โดยใช้สมุนไพรที่คล้ายกับการอบสมุนไพร ได้แก่ เหง้าไพล ผิวมะกรูด ตะไคร้บ้าน ใบมะขาม ขมิ้นอ้อย ว่านนางคำ ใบส้มป่อย เกลือแกง การบูร มาโขลกหยาบ ๆ รวมกัน แบ่งออกเป็น 2 ส่วนเท่า ๆ กัน
จากนั้นนำมาห่อด้วยผ้าขาวดิบจะได้ลูกประคบ 2 ลูก และนำมานึ่งให้ร้อน นำมาประคบบริเวณที่ปวดสลับกัน 2 ลูก เมื่อใช้แล้วให้ผึ่งแดดให้แห้ง ใส่กล่องมิดชิดเก็บไว้ในตู้เย็นใช้ได้ 5-7 วัน สังเกตสีของสมุนไพรถ้าสีซีดแสดงว่าสมุนไพรมีสารสำคัญลดลง ถ้ามีกลิ่นเหม็นเปรี้ยวควรทิ้งไป
เพียงแค่นี้ ก็สามารถใช้ชีวิตอย่างมีความสุขตลอดช่วงฤดูหนาวได้แล้ว
แต่การแพทย์แผนไทยเขามีหลักในการคลายหนาว กล้าท้าพิสูจน์ “หนาวแค่ไหนก็ไม่กลัว ถ้ารู้จักใช้แพทย์แผนไทยอย่างถูกวิธี” หลักก็ง่าย ๆ แค่ดูแลร่างกายให้อบอุ่น
ตั้งแต่การรับประทานอาหาร เครื่องดื่ม การทำความสะอาดร่างกายตลอดจนการส่งเสริมสุขภาพอื่น ๆ เพื่อบรรเทาอาการเจ็บป่วย
เริ่มจากการรับประทานอาหารกันเลย ควรเลือกรับประทานอาหารที่ร้อนปรุงเสร็จใหม่ ๆ มีรสเปรี้ยวอมขมเล็กน้อยและรสเผ็ด ได้แก่ แกงส้มดอกแค แกงขี้เหล็ก แกงป่า สะเดาน้ำปลาหวาน และน้ำพริก เป็นต้น
และด้วยธรรมชาติที่ปรับเปลี่ยนไปตามฤดูกาล ผักพื้นบ้านและพืชสมุนไพรในฤดูต่าง ๆ ก็เปลี่ยนไป ในฤดูหนาวมักจะมี สะเดา ซึ่งมีรสขมเมื่อกินแล้วก็จะช่วยแก้ไข้ เจริญอาหาร ขี้เหล็กช่วยระบาย ดอกแคแก้ไข้หัวลม
ดังนั้น การเลือกรับประทานอาหารและผักพื้นบ้านที่มีอยู่ตามฤดูกาลที่ธรรมชาติได้เปลี่ยนแปลงมาให้กับมนุษย์ได้ใช้ประโยชน์ จะเป็นทางหนึ่งให้มนุษย์ได้เลือกสิ่งที่เหมาะสมกับชีวิตเพื่อความอยู่รอด
ส่วนการเลือกเครื่องดื่ม ควรจะเป็นเครื่องดื่มร้อน ๆ เช่น น้ำขิง ชาสมุนไพร เพื่อช่วยให้ชุ่มคอ ลดอาการไอ แก้หวัด ช่วยให้เสมหะอ่อนขับตัวออกได้ง่าย ป้องกันการเป็นหวัดได้อีกทางหนึ่ง
ถัดมาก็เป็นเรื่องของการทำความสะอาดร่างกาย ด้วยอากาศที่หนาวเย็น การอาบน้ำควรเป็นน้ำอุ่น เสื้อผ้าที่สวมใส่ควรเป็นผ้าที่หนา การอาบน้ำอุ่นจะทำให้ผิวแห้งง่ายกว่าอาบน้ำเย็น เพราะน้ำมันที่ผิวหนังจะถูกชะล้างออกไป รวมทั้งความชื้นของอากาศจะลดลง จะทำให้ผิวแห้งแตกและคัน
ดังนั้น การดูแลผิวพรรณในฤดูหนาวจึงเป็นสิ่งจำเป็น ซึ่งสมุนไพรที่ใช้ดูแลผิวพรรณได้แก่ น้ำมันงา ขมิ้นชัน ผิวมะนาวและผิวมะกรูด เป็นต้น
อีกวิธีที่น่าจะนำมาใช้คือ การอาบสมุนไพร เพราะจะช่วยให้การไหลเวียนของเลือดดีขึ้น ในฤดูหนาวมักจะเป็นหวัด คันตามผิวหนัง การนำสมุนไพรที่มีสรรพคุณช่วยลดอาการคัน ช่วยให้หายใจโล่งมาต้มอาบแทนอาบน้ำเปล่า โดยใช้สมุนไพรที่หาง่ายมีใช้ในครัวเรือนดังนี้คือ ใบมะกรูด 3-5 ใบ แก้วิงเวียน ช่วยให้หายใจสบาย ใบมะขาม/ใบส้มป่อย 1 กำมือ แก้อาการคันตามร่างกายช่วยให้ผิวหนังสะอาด ต้นตะไคร้ จำนวน 3 ต้น บำรุงธาตุไฟ แต่งกลิ่น หัวไพล จำนวน 2-3 หัว ลดอาการอักเสบ ปวด บวม ใบหนาด จำนวน 3-5 ใบ ช่วยบำรุงแก้โรคผิวหนัง น้ำเหลืองเสียง หัวขมิ้นชัน จำนวน 2-3 หัว สมานแผล แก้คันตามผิวหนัง การบูร จำนวน 15 กรัม แต่งกลิ่น บำรุงหัวใจ และหัวหอมแดง จำนวน 3-5 หัว แก้หวัดคัดจมูก
“เมื่อได้สมุนไพรครบแล้วก็ให้นำมาต้มรวมกัน ผสมน้ำเย็นให้พออุ่นอาบ จะช่วยกระตุ้นการไหลเวียนของโลหิต ลดอาการคันตามผิวหนัง ช่วยหายใจโล่ง สบายตัว”
สมุนไพรดังกล่าวข้างต้นยังสามารถนำมาเป็นสมุนไพรสำหรับอบเพื่อสุขภาพได้อีกทางหนึ่ง
การอบสมุนไพรทำได้ 2 กรณีคือ มีตู้อบสมุนไพรสำเร็จรูป ใช้สมุนไพรใส่หม้อต้มน้ำหรือหม้อหุงข้าวไฟฟ้าแล้วใช้ไอน้ำอบสมุนไพร ซึ่งในตู้อบสำเร็จรูปจะมีที่สำหรับให้ไอน้ำผ่านได้ดี และมีการระบายอากาศด้านบน (ศีรษะ) และในกรณีที่ไม่มีตู้อบสมุนไพร ก็จะใช้เป็นกระโจม โดยหาวัสดุที่มีอยู่นำมาดัดแปลงแล้วใช้ผ้าคลุม โดยมีที่ระบายอากาศ ใช้หม้อต้นที่สำหรับให้ไอน้ำเข้าสู่กระโจมอย่างทั่วถึงและระมัดระวัง เรื่องน้ำร้อนลวก และระบบไฟฟ้า
อย่างไรก็ตาม การอบสมุนไพรก็มีข้อห้ามที่ควรจดจำอย่างยิ่งคือ คนที่มีไข้สูงเกิน 38 องศาเซลเซียส เป็นโรคติดต่อร้ายแรงทุกชนิด มีโรคประจำตัวได้แก่ โรคไต โรคลมชัก โรคหอบหืดรุนแรง สตรีมีประจำเดือนรวมกับมีไข้ปวดศีรษะ มีอาการอักเสบจากบาดแผล อ่อนเพลีย ปวดศีรษะ เวียนศีรษะ คลื่นไส้
ยังไม่หมดแค่นั้น ยังมีกรณีพิเศษสำหรับคนที่มีอาการปวดเฉพาะที่ส่วนใหญ่จะเป็นผู้สูงอายุ แพทย์แผนไทยเขาก็มีคำแนะนำดี ๆ ว่า ในฤดูหนาวจะมีอาการปวดมากขึ้น
การอบสมุนไพรอาจจะไม่ได้ผลมากนัก ควรใช้การประคบสมุนไพรบริเวณที่ปวดซึ่งสามารถทำได้เอง โดยใช้สมุนไพรที่คล้ายกับการอบสมุนไพร ได้แก่ เหง้าไพล ผิวมะกรูด ตะไคร้บ้าน ใบมะขาม ขมิ้นอ้อย ว่านนางคำ ใบส้มป่อย เกลือแกง การบูร มาโขลกหยาบ ๆ รวมกัน แบ่งออกเป็น 2 ส่วนเท่า ๆ กัน
จากนั้นนำมาห่อด้วยผ้าขาวดิบจะได้ลูกประคบ 2 ลูก และนำมานึ่งให้ร้อน นำมาประคบบริเวณที่ปวดสลับกัน 2 ลูก เมื่อใช้แล้วให้ผึ่งแดดให้แห้ง ใส่กล่องมิดชิดเก็บไว้ในตู้เย็นใช้ได้ 5-7 วัน สังเกตสีของสมุนไพรถ้าสีซีดแสดงว่าสมุนไพรมีสารสำคัญลดลง ถ้ามีกลิ่นเหม็นเปรี้ยวควรทิ้งไป
เพียงแค่นี้ ก็สามารถใช้ชีวิตอย่างมีความสุขตลอดช่วงฤดูหนาวได้แล้ว
