ศาล รธน.เปิดประชุมสมาชิกสมาคมและสถาบันเทียบเท่าแห่งเอเชีย(AACC) "จิรนิติ" มั่นใจ 3 ทศวรรษศาลรธน.ช่วยประเทศฝ่าพ้นวิกฤต เผยความท้าทายในทศวรรษที่ 4 การสร้างความเชื่อมั่น ปชช.-ดำรงความเป็นกลาง ท่ามกลางการเมืองพยายามแทรกองค์ประกอบศาล
วันนี้ ( 24 มิ.ย.) ศาลรัฐธรรมนูญ เป็นเจ้าภาพจัดการประชุมคณะกรรมการสมาชิกสมาคม และสถาบันเทียบเท่าแห่งเอเชีย(AACC) โดยมีการจัดบรรยายสาธารณะ หัวข้อ “The Courts and the Protection of Human Rights” มีนายนครินทร์ เมฆไตรรัตน์ ประธานศาลรัฐธรรมนูญและในฐานะประธานสมาคมศาลรัฐธรรมนูญและสถาบันเทียบเท่าแห่งเอเชีย เป็นประธานเปิดงาน พร้อมมอบของที่ระลึกให้กับวิทยากร ซึ่งการจัดการประชุมครั้งนี้มีประเทศสมาชิกเข้าร่วม ได้แก่ สาธารณรัฐเกาหลี สาธารณรัฐทูร์เคีย สาธารณรัฐอุซเบกิสถาน และการประชุมรูปแบบออนไลน์จากประเทศสมาชิก อื่นๆ ที่ปัจจุบันมีประเทศสมาชิก 21 ประเทศ
นายจิรนิติ หะวานนท์ ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญ บรรยายสาธารณะในหัวข้อ"ศาลรัฐธรรมนูญไทยใน 3 ทศวรรษและความท้าทายในทศวรรษหน้า" ตอนหนึ่งระบุว่า ศาลรัฐธรรมนูญมาได้ 3 ทศวรรษแล้วและกำลังเข้าสู่ศตวรรษที่ 4 ในยุคทศวรรษแรกหลังมีการตั้งศาลรัฐธรรมนูญตามรัฐธรรมนูญ 40 หน้าที่ของศาลรัฐธรรมนูญคือวางรากฐานของคดีรัฐธรรมนูญ ทำความเข้าใจว่าบทบาทหน้าที่ของศาลรัฐธรรมนูญคืออะไร เราจะวินิจฉัยเฉพาะพระราชบัญญัติที่มีปัญหาขัดหรือแย้งต่อรัฐธรรมนูญหรือไม่เท่านั้น และมีคำวินิจฉัยที่เกี่ยวกับการคุ้มครองสิทธิเสรีภาพของประชาชนอยู่บ้างเช่นคำวินิจฉัยที่ 21/2546 พ.ร.บชื่อบุคคล พ.ศ. 2505 มาตรา 12 ที่บัญญัติให้ภรรยาต้องใช้ชื่อสกุลของสามี ซึ่งศาลรัฐธรรมนูญเห็นว่าว่ากฎหมายลักษณะนี้ไม่เสมอภาคระหว่างชายหญิงจึงขัดหรือแย้งต่อรัฐธรรมนูญ
ต่อมาในยุคที่สองปี2550-2557 มีปัญหาทางการเมืองเยอะแยะ เป็นยุคที่ศาลรัฐธรรมนูญมีส่วนในการพาประเทศฝ่าวิกฤตออกไป อย่างเช่นมีคำวินิจฉัยที่12-13/2551เรื่องความเป็นนายกรัฐมนตรีของนายสมัคร สุนทรเวช สิ้นสุดลงเนื่องจากไปมีรายได้จากสื่อ คำวินิจฉัยที่15-18 ครับ 2556 เรื่องสมาชิกรัฐสภาเสียบบัตรแสดงตนแทนกัน ในการแก้ไขกฎหมาย คำวินิจฉัยที่ 9/2557 เรื่องความเป็นรัฐมนตรีของนายกรัฐมนตรีสิ้นสุดลงเนื่องจากใช้อำนาจหน้าที่ของตนไปโยกย้ายข้าราชการเพื่อให้ญาติของตนเข้ามาดำรงตำแหน่งแทน
โดยยุคนั้นเป็นยุคที่มีปัญหาทางการเมืองมากศาลรัฐธรรมนูญก็ต้องฟันฝ่าอุปสรรคมาเพราะเมื่อวินิจฉัยแล้วก็จะมีเหตุการณ์สำนักงานฯ ถูกยิงด้วยปืน m79 มาถึงยุคปัจจุบันคือตามรัฐธรรมนูญ 2560ซึ่งขยายบทบาทศาลรัฐธรรมนูญโดยมีบทบาทสำคัญในเรื่องของการพิจารณาคดีร้องทุกข์ทางรัฐธรรมนูญ คือให้มีพิจารณาการกระทำของหน่วยงานของรัฐเพิ่มขึ้นจากอดีตที่ดูแค่ตัวกฎหมาย แต่ก็ยังมีปัญหาทางการเมืองอยู่เยอะเหมือนกัน โดยคดีการเมืองที่ถูกส่งมาให้พิจารณามีความเข้มข้นมากขึ้น เช่นกรณีคำวินิจฉัยที่ 3/2562 ที่ต้องมีการยุบพรรคการเมืองไปเพราะ พรรคการเมืองมีการเสนอชื่อพระราชวงศ์ชั้นสูงมาเป็นแคนดิเนตนายกรัฐมนตรี คำวินิจฉัยที่ 5/2563 ที่ยุบพรรคการเมืองเนื่องจากพรรคการเมืองกู้ยืมเงินหัวหน้าพรรคซึ่งศาลรัฐธรรมนูญเห็นว่าเข้าข่ายทำให้หัวหน้าพรรคครอบงำพรรคการเมืองได้ และคำวินิจฉัยที่ 20/2563 ที่ให้สมาชิกภาพ ส.ส.สิ้นสุดลงเนื่องจากถือหุ้นสื่อ
นอกจากนี้ยังมีคำวินิจฉัยที่เกี่ยวข้องกับการคุ้มครองสิทธิเสรีภาพเช่นคำวินิจฉัยที่ 4/2563 ว่าประมวลกฎหมายอาญามาตรา 301 เรื่องความผิดฐานทำแท้งลูกขัดหรือแย้งต่อรัฐธรรมนูญ และคำวินิจฉัยที่สำคัญแต่ไม่ค่อยมีคนพูดถึงคือคำวินิจฉัยที่ 30/2563 ที่วินิจฉัยว่าประกาศคสช.ที่ 29/2557 ที่เรียกบุคคลให้มารายงานตัว ขัดรัฐธรรมนูญ ซึ่งในอดีตไม่ว่าศาลไหนจะไม่มีการแตะต้องคำสั่งของคณะรัฐประหาร แต่กรณีนี้ศาลรัฐธรรมนูญเห็นว่าคำสั่งลักษณะนี้ของคณะรัฐประหารใช้ได้เฉพาะเมื่อมีเหตุการณ์ฉุกเฉินที่ต้องรักษาความมั่นคง เมื่อบ้านเมืองเข้าสู่สภาวะปกติคำสั่งนี้ก็ถือว่าขัดรัฐธรรมนูญแล้ว ซึ่งเรื่องนี้ในทางวิชาการถือว่าเป็นคำวินิจฉัยที่สำคัญและเป็นคำวินิจฉัยแรกที่ศาลในประเทศไทยเข้าไปวินิจฉัยเกี่ยวกับคำสั่งของคณะรัฐประหาร
และยังมีคำวินิจฉัยที่ 4/2564 เรื่องการจะจัดทำรัฐธรรมนูญฉบับใหม่ต้องจัดให้มีการทำประชามติ ซึ่งถึงปัจจุบันก็ยังมีการอ้างกันอยู่ และจากคำวินิจฉัยนี้ก็ยังมีปัญหาในปัจจุบันว่าจะต้องทำประชามติกันกี่หน ซึ่งคำถามนี้ก็ยังอยู่ระหว่างการพิจารณาของศาลรัฐธรรมนูญ
อีกคำวินิจฉัยที่สำคัญคือคำวินิจฉัยที่ 19/2564 ซึ่งศาลรัฐธรรมนูญเห็นว่าการรณรงค์หรือแคมเปญการหาเสียงเป็นการใช้สิทธิและเสรีภาพเพื่อเซาะกร่อนบ่อนทำลายการปกครองฯ ย่อมเป็นการนำไปสู่การล้มล้างการปกครองในระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุข "
"หลังวินิจฉัยคดีนี้ไปแล้ว ผมขับรถผ่านสามเหลี่ยมแดงทีไรก็คิดว่าศาลรัฐธรรมนูญวินิจฉัยถูกแล้วเพราะแต่พอค่ำก็ขับผ่านไม่ได้แล้วเพราะมีม็อบมาและมีการขว้างระเบิดกัน แต่ตอนนี้ก็สงบเรียบร้อยแล้ว จะเห็นว่าศาลรัฐธรรมนูญก็ช่วยแก้วิกฤตทางการเมืองให้กับประเทศเยอะทีเดียว"
นายจิรนิติ กล่าวด้วยว่า ในยุคที่จะก้าวเข้าสู่ทศวรรษที่ 4ความท้าทายคือศาลรัฐธรรมนูญจะทำอย่างไรให้ได้รับความเชื่อมั่นจากประชาชนและรักษาความเป็นกลางได้ เพราะเมื่อศาลรัฐธรรมนูญมีบทบาทโดยเฉพาะบทบาททางการเมือง การเมืองก็พยายามที่จะแทรกเข้ามาสู่ศาลรัฐธรรมนูญ พยายามจะเปลี่ยนองค์ประกอบอะไรต่างๆซึ่งเราก็ต้องพยายามที่จะฟันฝ่าอุปสรรคเหล่านี้ออกไป และที่สำคัญอีกอันหนึ่งคือเราเข้าสู่ยุคที่ใช้ปัญญาประดิษฐ์หรือAI ปัญหาที่จะมาสู่ศาลรัฐธรรมนูญคือถ้าเป็น AI ของรัฐ แล้วตัว AI ไปคิดเองทำเอง แล้วสิ่งที่ทำไปละเมิดสิทธิเสรีภาพของประชาชน ถ้ามันเกิดขึ้นเราจะตั้งรับมันอย่างไร เพราะก็จะมีข้ออ้างว่า AI คิดเอง หน่วยงานของรัฐไม่ได้ทำ ในต่างประเทศที่ AI ไปคิดโครงสร้าง คิดสูตรนั้น สูตรนี้ แล้วศาลก็มีคำวินิจฉัยว่า AI ไม่ใช่มนุษย์ เพราะฉะนั้นไม่มีลิขสิทธิ์ ซึ่งก็เป็นโจทย์ปัญหา ที่อยากให้ช่วยกันคิดต่อไป
ส่วนในการคุ้มครองสิทธิเสรีภาพของประชาชนนั้น ตามรัฐธรรมนูญมาตรา 213 ให้สิทธิ์ประชาชนที่ถูกละเมิดสิทธิ์ตามรัฐธรรมนูญสามารถยื่นคำร้องต่อศาลรัฐธรรมนูญได้ ก็ยังมีข้อจำกัดโดยในรัฐธรรมนูญและกฎหมายประกอบรัฐธรรมนูญว่าอะไรบ้างเป็นข้อยกเว้นที่ทำให้ประชาชนยื่นคำร้องตรงมาที่ศาลเลยไม่ได้ เช่นคดีอยู่ระหว่างการพิจารณาของศาลอื่นหรือมีคำพิพากษาเรียบร้อยไปแล้วซึ่งในรูปแบบของประเทศไทย ศาลรัฐธรรมนูญไม่ใช่ซุปเปอร์ศาล เราจะไม่ไปรีวิวคำพิพากษาหรือคำสั่งของศาลอื่น เพราะแต่ละศาลก็มีหน้าที่ในการคุ้มครองสิทธิเสรีภาพของประชาชนตามรัฐธรรมนูญเหมือนกัน ถ้าเรารีวิวคำพิพากษาของศาลอื่นได้คิดว่าคงมีคดีเป็นแสนคดีมาสู่ศาลรัฐธรรมนูญ เพราะคงไม่มีใครพอใจถ้ายังมีช่องทางให้ไปต่อไป เขาก็ต้องไปยื่น จึงเห็นว่าบทบาทคุ้มครองสิทธิเสรีภาพของศาลรัฐธรรมนูญๆ ก็พยายามที่จะดูแลอยู่ แต่ก็ต้องเข้าใจว่าเรามีบทบาทและมีข้อจำกัดอยู่
วันนี้ ( 24 มิ.ย.) ศาลรัฐธรรมนูญ เป็นเจ้าภาพจัดการประชุมคณะกรรมการสมาชิกสมาคม และสถาบันเทียบเท่าแห่งเอเชีย(AACC) โดยมีการจัดบรรยายสาธารณะ หัวข้อ “The Courts and the Protection of Human Rights” มีนายนครินทร์ เมฆไตรรัตน์ ประธานศาลรัฐธรรมนูญและในฐานะประธานสมาคมศาลรัฐธรรมนูญและสถาบันเทียบเท่าแห่งเอเชีย เป็นประธานเปิดงาน พร้อมมอบของที่ระลึกให้กับวิทยากร ซึ่งการจัดการประชุมครั้งนี้มีประเทศสมาชิกเข้าร่วม ได้แก่ สาธารณรัฐเกาหลี สาธารณรัฐทูร์เคีย สาธารณรัฐอุซเบกิสถาน และการประชุมรูปแบบออนไลน์จากประเทศสมาชิก อื่นๆ ที่ปัจจุบันมีประเทศสมาชิก 21 ประเทศ
นายจิรนิติ หะวานนท์ ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญ บรรยายสาธารณะในหัวข้อ"ศาลรัฐธรรมนูญไทยใน 3 ทศวรรษและความท้าทายในทศวรรษหน้า" ตอนหนึ่งระบุว่า ศาลรัฐธรรมนูญมาได้ 3 ทศวรรษแล้วและกำลังเข้าสู่ศตวรรษที่ 4 ในยุคทศวรรษแรกหลังมีการตั้งศาลรัฐธรรมนูญตามรัฐธรรมนูญ 40 หน้าที่ของศาลรัฐธรรมนูญคือวางรากฐานของคดีรัฐธรรมนูญ ทำความเข้าใจว่าบทบาทหน้าที่ของศาลรัฐธรรมนูญคืออะไร เราจะวินิจฉัยเฉพาะพระราชบัญญัติที่มีปัญหาขัดหรือแย้งต่อรัฐธรรมนูญหรือไม่เท่านั้น และมีคำวินิจฉัยที่เกี่ยวกับการคุ้มครองสิทธิเสรีภาพของประชาชนอยู่บ้างเช่นคำวินิจฉัยที่ 21/2546 พ.ร.บชื่อบุคคล พ.ศ. 2505 มาตรา 12 ที่บัญญัติให้ภรรยาต้องใช้ชื่อสกุลของสามี ซึ่งศาลรัฐธรรมนูญเห็นว่าว่ากฎหมายลักษณะนี้ไม่เสมอภาคระหว่างชายหญิงจึงขัดหรือแย้งต่อรัฐธรรมนูญ
ต่อมาในยุคที่สองปี2550-2557 มีปัญหาทางการเมืองเยอะแยะ เป็นยุคที่ศาลรัฐธรรมนูญมีส่วนในการพาประเทศฝ่าวิกฤตออกไป อย่างเช่นมีคำวินิจฉัยที่12-13/2551เรื่องความเป็นนายกรัฐมนตรีของนายสมัคร สุนทรเวช สิ้นสุดลงเนื่องจากไปมีรายได้จากสื่อ คำวินิจฉัยที่15-18 ครับ 2556 เรื่องสมาชิกรัฐสภาเสียบบัตรแสดงตนแทนกัน ในการแก้ไขกฎหมาย คำวินิจฉัยที่ 9/2557 เรื่องความเป็นรัฐมนตรีของนายกรัฐมนตรีสิ้นสุดลงเนื่องจากใช้อำนาจหน้าที่ของตนไปโยกย้ายข้าราชการเพื่อให้ญาติของตนเข้ามาดำรงตำแหน่งแทน
โดยยุคนั้นเป็นยุคที่มีปัญหาทางการเมืองมากศาลรัฐธรรมนูญก็ต้องฟันฝ่าอุปสรรคมาเพราะเมื่อวินิจฉัยแล้วก็จะมีเหตุการณ์สำนักงานฯ ถูกยิงด้วยปืน m79 มาถึงยุคปัจจุบันคือตามรัฐธรรมนูญ 2560ซึ่งขยายบทบาทศาลรัฐธรรมนูญโดยมีบทบาทสำคัญในเรื่องของการพิจารณาคดีร้องทุกข์ทางรัฐธรรมนูญ คือให้มีพิจารณาการกระทำของหน่วยงานของรัฐเพิ่มขึ้นจากอดีตที่ดูแค่ตัวกฎหมาย แต่ก็ยังมีปัญหาทางการเมืองอยู่เยอะเหมือนกัน โดยคดีการเมืองที่ถูกส่งมาให้พิจารณามีความเข้มข้นมากขึ้น เช่นกรณีคำวินิจฉัยที่ 3/2562 ที่ต้องมีการยุบพรรคการเมืองไปเพราะ พรรคการเมืองมีการเสนอชื่อพระราชวงศ์ชั้นสูงมาเป็นแคนดิเนตนายกรัฐมนตรี คำวินิจฉัยที่ 5/2563 ที่ยุบพรรคการเมืองเนื่องจากพรรคการเมืองกู้ยืมเงินหัวหน้าพรรคซึ่งศาลรัฐธรรมนูญเห็นว่าเข้าข่ายทำให้หัวหน้าพรรคครอบงำพรรคการเมืองได้ และคำวินิจฉัยที่ 20/2563 ที่ให้สมาชิกภาพ ส.ส.สิ้นสุดลงเนื่องจากถือหุ้นสื่อ
นอกจากนี้ยังมีคำวินิจฉัยที่เกี่ยวข้องกับการคุ้มครองสิทธิเสรีภาพเช่นคำวินิจฉัยที่ 4/2563 ว่าประมวลกฎหมายอาญามาตรา 301 เรื่องความผิดฐานทำแท้งลูกขัดหรือแย้งต่อรัฐธรรมนูญ และคำวินิจฉัยที่สำคัญแต่ไม่ค่อยมีคนพูดถึงคือคำวินิจฉัยที่ 30/2563 ที่วินิจฉัยว่าประกาศคสช.ที่ 29/2557 ที่เรียกบุคคลให้มารายงานตัว ขัดรัฐธรรมนูญ ซึ่งในอดีตไม่ว่าศาลไหนจะไม่มีการแตะต้องคำสั่งของคณะรัฐประหาร แต่กรณีนี้ศาลรัฐธรรมนูญเห็นว่าคำสั่งลักษณะนี้ของคณะรัฐประหารใช้ได้เฉพาะเมื่อมีเหตุการณ์ฉุกเฉินที่ต้องรักษาความมั่นคง เมื่อบ้านเมืองเข้าสู่สภาวะปกติคำสั่งนี้ก็ถือว่าขัดรัฐธรรมนูญแล้ว ซึ่งเรื่องนี้ในทางวิชาการถือว่าเป็นคำวินิจฉัยที่สำคัญและเป็นคำวินิจฉัยแรกที่ศาลในประเทศไทยเข้าไปวินิจฉัยเกี่ยวกับคำสั่งของคณะรัฐประหาร
และยังมีคำวินิจฉัยที่ 4/2564 เรื่องการจะจัดทำรัฐธรรมนูญฉบับใหม่ต้องจัดให้มีการทำประชามติ ซึ่งถึงปัจจุบันก็ยังมีการอ้างกันอยู่ และจากคำวินิจฉัยนี้ก็ยังมีปัญหาในปัจจุบันว่าจะต้องทำประชามติกันกี่หน ซึ่งคำถามนี้ก็ยังอยู่ระหว่างการพิจารณาของศาลรัฐธรรมนูญ
อีกคำวินิจฉัยที่สำคัญคือคำวินิจฉัยที่ 19/2564 ซึ่งศาลรัฐธรรมนูญเห็นว่าการรณรงค์หรือแคมเปญการหาเสียงเป็นการใช้สิทธิและเสรีภาพเพื่อเซาะกร่อนบ่อนทำลายการปกครองฯ ย่อมเป็นการนำไปสู่การล้มล้างการปกครองในระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุข "
"หลังวินิจฉัยคดีนี้ไปแล้ว ผมขับรถผ่านสามเหลี่ยมแดงทีไรก็คิดว่าศาลรัฐธรรมนูญวินิจฉัยถูกแล้วเพราะแต่พอค่ำก็ขับผ่านไม่ได้แล้วเพราะมีม็อบมาและมีการขว้างระเบิดกัน แต่ตอนนี้ก็สงบเรียบร้อยแล้ว จะเห็นว่าศาลรัฐธรรมนูญก็ช่วยแก้วิกฤตทางการเมืองให้กับประเทศเยอะทีเดียว"
นายจิรนิติ กล่าวด้วยว่า ในยุคที่จะก้าวเข้าสู่ทศวรรษที่ 4ความท้าทายคือศาลรัฐธรรมนูญจะทำอย่างไรให้ได้รับความเชื่อมั่นจากประชาชนและรักษาความเป็นกลางได้ เพราะเมื่อศาลรัฐธรรมนูญมีบทบาทโดยเฉพาะบทบาททางการเมือง การเมืองก็พยายามที่จะแทรกเข้ามาสู่ศาลรัฐธรรมนูญ พยายามจะเปลี่ยนองค์ประกอบอะไรต่างๆซึ่งเราก็ต้องพยายามที่จะฟันฝ่าอุปสรรคเหล่านี้ออกไป และที่สำคัญอีกอันหนึ่งคือเราเข้าสู่ยุคที่ใช้ปัญญาประดิษฐ์หรือAI ปัญหาที่จะมาสู่ศาลรัฐธรรมนูญคือถ้าเป็น AI ของรัฐ แล้วตัว AI ไปคิดเองทำเอง แล้วสิ่งที่ทำไปละเมิดสิทธิเสรีภาพของประชาชน ถ้ามันเกิดขึ้นเราจะตั้งรับมันอย่างไร เพราะก็จะมีข้ออ้างว่า AI คิดเอง หน่วยงานของรัฐไม่ได้ทำ ในต่างประเทศที่ AI ไปคิดโครงสร้าง คิดสูตรนั้น สูตรนี้ แล้วศาลก็มีคำวินิจฉัยว่า AI ไม่ใช่มนุษย์ เพราะฉะนั้นไม่มีลิขสิทธิ์ ซึ่งก็เป็นโจทย์ปัญหา ที่อยากให้ช่วยกันคิดต่อไป
ส่วนในการคุ้มครองสิทธิเสรีภาพของประชาชนนั้น ตามรัฐธรรมนูญมาตรา 213 ให้สิทธิ์ประชาชนที่ถูกละเมิดสิทธิ์ตามรัฐธรรมนูญสามารถยื่นคำร้องต่อศาลรัฐธรรมนูญได้ ก็ยังมีข้อจำกัดโดยในรัฐธรรมนูญและกฎหมายประกอบรัฐธรรมนูญว่าอะไรบ้างเป็นข้อยกเว้นที่ทำให้ประชาชนยื่นคำร้องตรงมาที่ศาลเลยไม่ได้ เช่นคดีอยู่ระหว่างการพิจารณาของศาลอื่นหรือมีคำพิพากษาเรียบร้อยไปแล้วซึ่งในรูปแบบของประเทศไทย ศาลรัฐธรรมนูญไม่ใช่ซุปเปอร์ศาล เราจะไม่ไปรีวิวคำพิพากษาหรือคำสั่งของศาลอื่น เพราะแต่ละศาลก็มีหน้าที่ในการคุ้มครองสิทธิเสรีภาพของประชาชนตามรัฐธรรมนูญเหมือนกัน ถ้าเรารีวิวคำพิพากษาของศาลอื่นได้คิดว่าคงมีคดีเป็นแสนคดีมาสู่ศาลรัฐธรรมนูญ เพราะคงไม่มีใครพอใจถ้ายังมีช่องทางให้ไปต่อไป เขาก็ต้องไปยื่น จึงเห็นว่าบทบาทคุ้มครองสิทธิเสรีภาพของศาลรัฐธรรมนูญๆ ก็พยายามที่จะดูแลอยู่ แต่ก็ต้องเข้าใจว่าเรามีบทบาทและมีข้อจำกัดอยู่
