หลังจากดำเนินการมาเป็นเวลา 2 ทศวรรษ องค์การอนามัยโลก (WHO) ยังคงเผชิญกับความท้าทายอันยิ่งใหญ่ในการควบคุมยาสูบทั่วโลก แม้จะมีเครื่องมือและกลไกที่ครบครัน
ในปี 2025 นี้ องค์การอนามัยโลก (WHO) ได้ประกาศผลประเมินระดับความสำเร็จของการควบคุมยาสูบโลกที่ส่อให้เห็นภาพที่ไม่เป็นไปตามความคาดหวัง ข้อมูลจากเว็บไซต์กรอบอนุสัญญาขององค์การอนามัยโลกว่าด้วยการควบคุมยาสูบระบุว่า ประเทศต่างๆ ทั่วโลกตั้งเป้าหมายลดการใช้ยาสูบ 30% ในปี 2025 จากระดับปี 2010 แต่ปัจจุบันลดลงได้เพียง 25% และมีเพียง 56 ประเทศเท่านั้นที่น่าจะบรรลุเป้าหมาย
ความล้มเหลวในการบรรลุเป้าหมายนี้สะท้อนให้เห็นถึงปัญหาโครงสร้างและความท้าทายที่ซับซ้อนในการดำเนินงานของ WHO ในด้านการควบคุมยาสูบและข้อจำกัดของกรอบอนุสัญญาควบคุมยาสูบ
กรอบอนุสัญญาว่าด้วยการควบคุมยาสูบของ WHO (WHO FCTC) ที่มีผลบังคับใช้ตั้งแต่ปี 2005 แม้จะเป็นเครื่องมือทางกฎหมายระหว่างประเทศที่สำคัญ แต่ก็ยังมีข้อจำกัดในการบังคับใช้ และมีความล่าช้าในการดำเนินการ รายงานของ WHO ปี 2023 จึงระบุว่าประเทศสมาชิกจำเป็นต้องเร่งความพยายามให้มากขึ้น เพื่อให้มีความก้าวหน้าในการต่อสู้กับยาสูบ
WHO ประสบปัญหาในการติดตามความก้าวหน้าของประเทศสมาชิกอย่างมีประสิทธิภาพ ข้อมูลที่รับรายงานจากประเทศต่างๆ มักไม่ครบถ้วนหรือไม่ได้มาตรฐานในบางประเทศ ตามรายงานของ WHO เกี่ยวกับแนวโน้มการใช้ยาสูบ 2000–2030 (WHO global report on trends in prevalence of tobacco use 2000-2030) อัตราการใช้ยาสูบเปลี่ยนแปลงเพียงเล็กน้อยตั้งแต่ปี 2010 ขณะที่ใน 6 ประเทศกลับเพิ่มขึ้น ได้แก่ คองโก อียิปต์ อินโดนีเซีย จอร์แดน โอมาน และมอลโดวา
การเกิดขึ้นของผลิตภัณฑ์ยาสูบรูปแบบใหม่ เช่น บุหรี่ไฟฟ้า ยาสูบแบบใช้ความร้อน และผลิตภัณฑ์นิโคตินอื่นๆ ทำให้ WHO ต้องเผชิญกับความท้าทายในการปรับปรุงกลไกการควบคุม ทำให้เกิดช่องว่างในการกำกับดูแล ขณะที่ WHO ยังไม่สามารถหาฉันทามติในการจัดการกับผลิตภัณฑ์ยาสูบรูปแบบใหม่ เนื่องจากกลุ่มประเทศส่วนใหญ่ได้ควบคุมให้ผลิตภัณฑ์ยาสูบรูปแบบใหม่ เช่น บุหรี่ไฟฟ้า อย่างถูกกฎหมาย แต่ WHO พยายามผลักดันแนวทาง one size fits all โดยพยายามให้ทุกประเทศใช้มาตรการที่เข้มงวดมากขึ้น รวมไปถึงการแบนหรือการห้ามจำหน่ายอย่างเด็ดขาด ซึ่งไม่ประสบความสำเร็จในการหยุดยั้งการบริโภคผลิตภัณฑ์ยาสูบรูปแบบใหม่เท่าใดนัก
นอกจากนี้ WHO ยังมีข้อจำกัดด้านทรัพยากรและการประสานงาน WHO ในฐานะองค์กรระหว่างประเทศต้องพึ่งพาการสนับสนุนทางการเงินจากประเทศสมาชิกและองค์กรพันธมิตร การขาดแคลนทรัพยากรส่งผลกระทบต่อการดำเนินโครงการและการติดตามผลในระดับประเทศ จนนำมาซึ่งการขึ้นค่าสมาชิกและเงินสนับสนุนภายหลังที่สหรัฐฯ แสดงเจตจำนงค์ที่จะถอนตัวจากการเป็นสมาชิก ท่ามกลางการตั้งคำถามของหลายประเทศสมาชิกถึงการเพิ่มค่าสมาชิกในภาวะที่เศรษฐกิจโลกยังทรงตัว แลกกับการทำงานที่ยังไม่มีประสิทธิภาพเพียงพอและมีคนเพียงกลุ่มเดียวที่มีบทบาทนำ
WHO จึงควรปฏิรูปการทำงานเพื่อให้สามารถตอบสนองต่อความเป็นจริงของตลาดและพฤติกรรมผู้บริโภค และเคารพในอธิปไตยของประเทศสมาชิก ขณะเดียวกันก็ยังคงเป้าหมายในการลดความเสี่ยงจากยาสูบ รวมไปถึงการปรับปรุงระบบข้อมูล การพัฒนาระบบฐานข้อมูลที่ครอบคลุมและมีมาตรฐานเดียวกันทั่วโลกจะช่วยให้การติดตามและประเมินผลมีประสิทธิภาพมากขึ้น
ยกตัวอย่างเช่น การควบคุมผลิตภัณฑ์ยาสูบรูปแบบใหม่ เช่น บุหรี่ไฟฟ้า ยาสูบแบบใช้ความร้อน แทนที่จะใช้แนวทางการห้ามโดยสิ้นเชิง อาจจะพิจารณาควบคุมตามระดับความอันตรายเมื่อเปรียบเทียบกับบุหรี่ธรรมดา กำหนดมาตรฐานคุณภาพที่เข้มงวดสำหรับการผลิต การจำหน่าย และการทำการตลาดให้จำกัดเฉพาะผู้ใหญ่ที่สูบบุหรี่อยู่แล้ว เก็บภาษีแบบไล่ระดับตามระดับความเสี่ยงของผลิตภัณฑ์ และติดตามผลกระทบระยะยาว ผ่านระบบเฝ้าระวังที่เข้มข้น
การปฏิรูปและปรับปรุงอย่างจริงจังเหล่านี้ จะทำให้เป้าหมายการควบคุมยาสูบในระยะยาวของ WHO บรรลุผลสำเร็จได้ตามที่คาดหวัง และช่วยขจัดปัญหาสาธารณสุขจากยาสูบให้หมดไปได้
อ้างอิงแหล่งข้อมูล
https://fctc.who.int/resources/publications/m/item/global-strategy-to-accelerate-tobacco-control-2025
https://fctc.who.int/newsroom/news/item/27-02-2025-the-tobacco-epidemic-is-one-of-the-world-s-deadliest-threats---a-global-compact-is-combating-it#:~:text=Tobacco%20manufacturers%20spare%20no%20effort,sustainable%20development%20as%20a%20whole.
https://www.npr.org/2024/01/17/1224992860/tobacco-smoking-vaping-global-health-report#:~:text=Countries%20around%20the%20world%20had%20set%20a%20goal%20of%20reducing,the%20goal%2C%20the%20WHO%20says.
Microsoft Word - Tobacco Trends report - final - revised.docx