กล่าวกันว่า กล้วยน้ำว้ามีกำเนิดในประเทศไทยนี้เอง ที่บริเวณลุ่มแม่น้ำว้า ไหลจากเทือกเขาของหมู่บ้านน้ำว้า ตำบลบ่อเกลือเหนือ อำเภอบ่อเกลือ จังหวัดน่าน ผ่านอำเภอสันติสุข อำเภอแม่จริม จังหวัดน่าน ไปบรรจบกับแม่น้ำน่านที่ สบว้า ในอำเภอเวียงสา ด้วยเหตุนี้จึงมีแต่คนไทยเท่านั้นที่รู้คุณค่าของกล้วยน้ำว้า คนชาติอื่นนอกจากลาวแทบไม่รู้จัก แต่ขณะนี้เวียดนามที่กำลังแข่งกับไทยก็ปลูกกล้วยน้ำว้าเป็นการใหญ่แล้ว
กล้วยน้ำว้าเป็นลูกผสมระหว่างกล้วยป่ากับกล้วยตานี และเป็นพันธุ์กล้วยที่อยู่คู่กับคนไทยมาเนิ่นนาน ก่อนที่จะมีนมผงก็กล้วยน้ำว้านี่แหละที่ใช้เลี้ยงทารกหลังจากหย่านมแม่ พออายุได้ ๖ เดือนกระเพาะย่อยอาหารได้แล้ว แม่ก็จะขูดกล้วยน้ำว้าเป็นอาหารให้ลูก ต่อมาเมื่อวิทยการก้าวหน้าก็พบว่า ในกล้วยน้ำว้าอุดมไปด้วยกรดอะมิโนอาร์จีนิน ฮิสดีดิน ซึ่งเป็นสารอาหารสำคัญที่มีอยู่ในน้ำนมแม่ บรรพบุรุษของเรารู้เรื่องนี้มาก่อนได้ยังไงก็ไม่รู้ นับเป็นประสบการณ์ของชีวิตโดยแท้
นอกจากคนไทยทุกเพศทุกวัยจะนิยมกินกล้วยน้ำว้ามากกว่ากล้วยทุกชนิดแล้วยังถือว่าเป็นไม้มงคล นำมาใช้ในพิธีกรรมต่างๆ เริ่มตั้งแต่บูชาครูหมอตำแยหลังคลอด ต่อมาในพิธีโกนผมไฟก็จะเป็นส่วนประกอบในพิธี จะมีเมียมีผัวก็ต้องมีกล้วยในขบวนขันหมาก ในพิธีแต่งงานอยากมีลูกเต็มบ้านหลานเต็มเมือง ก็ต้องไปขุดหน่อกล้วยมาให้เจ้าบ่าวเจ้าสาวปลูก พอ ๑๑ เดือนต่อมาลูกหย่านม กล้วยที่ปลูกไว้ก็ออกลูกสุกพอดี เด็ดมาขูดให้ลูกกินได้ ตอนตายขึ้นตะกอน ยังเอากาบกล้วยมาแกะสลักลวดลายประดับ ไม่ได้ใช้ดอกไม้อย่างในวันนี้
ทุกบ้านของคนไทยที่พอมีที่ ไม่ว่าจะอยู่ในประเทศนี้หรือไปอยู่ประเทศไหน ก็จะหากล้วยน้ำว้ามาปลูกไว้ เพราะใช้ประโยชน์ได้ทุกส่วน ใบใช้ห่อของ เย็บเป็นกระทงใส่ของเหลวก็ยังได้ ส่วนใบตองแห้งก็เอามามวนยาเส้นสูบเป็นบุหรี่
เคยเห็นแม่ค้าขายข้าวแกงริมถนนเจ้าหนึ่ง ไม่ได้ใช้จานใส่ข้าวราดแกงให้ลูกค้าเหมือนร้านขายข้าวราดแกงทั่วไป แต่เอาใบตองมารองบนถาดสานด้วยไม้ไผ่ แล้วตักข้าวตักแกงหรือผัดจะกี่อย่างก็ราดลงไปเสิร์ฟ ลูกค้าเห็นเข้าก็ตะลึงกับไอเดีย ถ่ายรูปกันใหญ่ และดื่มด่ำกับบรรยากาศกว่าเสิร์ฟในจานเสียอีก ถามถึงสาเหตุที่นำวิธีนี้มาใช้ แกบอกว่าที่นี่ไม่มีน้ำประปาใช้ ต้องขนน้ำมาจากบ้าน ใช้วิธีนี้ทำให้ทุ่นน้ำล้างจานไปเยอะ
ส่วนต้นกล้วยหรือกาบของลำต้น ใช้เป็นอาหารสำหรับสัตว์ได้ หรือนำมากรีดให้เป็นเส้นๆกว้างประมาณ ๒ ซม. แล้วนำไปให้ตากแดดก็จะได้เชือกอย่างดี ตอนใช้ก็นำไปแช่น้ำเสียหน่อยให้อ่อนตัวเพื่อผูกมัดได้ง่าย ส่วนแกนกลางที่เรียกว่าหยวกกล้วย ก็เป็นอาหารคนได้หลายเมนู
ส่วนปลีกล้วยก็ทำได้หลายเมนูเช่นกัน ทั้งแกงเลียง ห่อหมก สำหรับขนมจีนน้ำพริกจะขาดปลีกล้วยซอย ที่เรียกว่า “เหมือด” ไม่ได้เป็นอันขาด แต่ที่ขึ้นชื่อลือชาก็คือทำให้แม่ลูกอ่อนมีน้ำนมมาก เพราะมีธาตุเหล็กที่บำรุงเลือดสูง อีกทั้งยังแก้โรคโลหิตจาง ส่วนรสฝาดในหัวปลีก็แก้โรคกระเพาะอาหารและเบาหวาน
สำหรับลูกกล้วยน้ำว้า เมื่อเทียบกับกล้วยชนิดอื่นๆแล้วกล้วยน้ำว้าจะให้พลังงานมากที่สุด อีกทั้งกล้วยน้ำว้าดิบ กล้วยน้ำว้าห่าม กล้วยน้ำว้าสุก และกล้วยน้ำว้างอมจนดำ ก็มีคุณสมบัติต่างกัน
กล้วยน้ำว้าดิบหรือห่ามมีแทนนินสูง สารตัวนี้มีรสฝาด สามารถยับยั้งการเติบโตของเชื้อแบคทีเรียได้ดี และช่วยเคลือบผนังกระเพาะ ป้องกันการติดเชื้อ และไม่ให้ถูกทำลายโดยรสเผ็ดร้อนหรืออาหารที่ระคายเคืองต่อกระเพาะอาหาร มีน้ำตาลน้อยแต่มีใยอาหารสูง จึงเหมาะแก่คนที่ต้องการควบคุมน้ำหนัก
วิธีรับประทานกล้วยน้ำว้าดิบนี้ ต้องนำไปต้มแล้วฝานบางๆ โรยด้วยมะพร้าวขูดคลุกน้ำตาลและเกลือ หรือนำไปทำกล้วยปิ้งทุบชุบน้ำเกลือ จะออกรสเค็มๆมันๆ อร่อยนักแล
กล้วยน้ำว้าห่าม หรือกล้วยกึ่งดิบกึ่งสุก มีรสชาติไม่หวานจัด ช่วยแก้ท้องเสียได้ เนื่องจากมีปริมาณโพแทสเซียมสูง ช่วยชดเชยโพแทสเซียมให้กับผู้ที่มีอาการท้องเสีย และทำให้อาการบรรเทาลง
ส่วนกล้วยน้ำว้าสุกจะมีน้ำตาลมากให้พลังงานสูง และมีรสชาติอร่อย ช่วยแก้ท้องผูก เนื่องจากมีสารแพคตินซึ่งเป็นเส้นใยอาหารอยู่มาก สามารถช่วยระบบขับถ่ายได้ดี
สำหรับกล้วยสุกงอมจนดำ ไม่ต้องห่วงว่าจะเป็นกล้วยเน่า แม้เนื้อกล้วยจะเละไปหน่อย แต่มีคุณสมบัติเพิ่มขึ้นมาอีก ช่วยสร้างภูมิต้านทานให้ร่างกาย ต้านมะเร็งและโรคภัยไข้เจ็บ กล้วยน้ำว้ายิ่งมีจุดดำมากก็ยิ่งเสรมภูมิต้านทานให้ร่างกายมากขึ้นด้วย
ที่สำคัญเมื่อเกิดความเครียด ระดับโพแทสเซียมในร่างกายจะลดลง ส่งผลให้หัวใจเต้นผิดปกติ เกิดอาการอ่อนเพลีย กล้วยน้ำว้ามีโพแทสเซียมสูงจึงช่วยปรับสมดุลทำให้การเต้นของหัวใจกลับเป็นปกติ ส่งออกซิเจนไปเลี้ยงสมองลดความเครียด นอกจากนี้ในกล้วยยังมีสารทริปโตเฟนและกรดอะมิโนที่ช่วยหลั่งฮอร์โมนแห่งความสุข ลดความเครียดได้ภายในไม่ถึง ๕ นาที
เบตาแคโรทีนในกล้วย เป็นสารต้านอนุมูลอิสระ มีฤทธิ์ต้านการอักเสบชองเซลล์ต่างๆในร่างกาย ป้องกันการเกิดโรคหัวใจและหลอดเลือด ป้องกันมะเร็งบางชนิด ลดความเสี่ยงภาวะจอประสาทตาเสื่อม ชะลอความเสื่อมของสมองและความจำ
กล้วยน้ำว้า ๑ ผล มีน้ำตาลเชิงเดี่ยวคือกรูโคสและฟรุกโตสราว ๑ ช้อนชา ซึ่งร่างกายจะนำไปใช้ได้ในทันที จึงทำให้รู้สึกมีกำลังและหายอ่อนเพลีย สารเบต้าแคโรทีน วิตามินซี และสารค้านอนุมูลอิสระในกล้วยน้ำว้า จะช่วยลดริ้วรอยเหี่ยวย่นบนใบหน้า ชะลอความเสื่อมของเซลล์ต่างๆ ทำให้ผิวพรรณเปล่งปลั่ง และถ้ากินก่อนอาหาร ๑ ผลจะทำให้ลดอาหารมื้อนั้นลง ช่วยควบคุมน้ำหนักและลดความอ้วนได้ด้วย
กล้วยทุกชนิดมีคุณค่าอยู่มากมายไม่ต่างกันมากนัก เพียงแต่กล้วยน้ำว้าของเราแรงฤทธิ์กว่ามาก ด้วยเหตุนี้กล้วยจึงเป็นผลไม้ที่ครองอันดับยอดนิยมของโลกมากกว่าแอปเปิลและส้ม ส่วนกล้วยน้ำว้าเป็นยอดนิยมของคนไทย จึงควรมีไว้ประจำบ้านอย่าให้ขาด วันหนึ่งจะกิน ๔-๕ ผลก็ได้ และกล้วยหวีหนึ่งก็กินตั้งแต่ดิบ ห่าม สุก จนถึงงอม คุ้มค่ามากถ้าเทียบกับราคาของกล้วยน้ำว้า
